Twijfels over politieke toekomst Jan Jambon: redt het stikstofakkoord zijn hachje?

Jan Jambon (N-VA) gebruikt het stikstofakkoord van zijn Vlaamse regering als springplank naar een nieuwe termijn als minister-president. Maar alleen voorzitter Bart De Wever kent de uitkomst.

‘Ik ben een keer minister-president geweest. Waarom zou je het dan niet graag een tweede keer willen doen?’ In de marge van de presentatie van het gloednieuwe stikstofakkoord bevestigde Jan Jambon (N-VA) in zijn kenmerkende stijl dat hij bereid is zichzelf op te volgen als Vlaams regeringsleider.

Voor de camera’s van VTM Nieuws voegde hij er weliswaar meteen aan toe dat er in de partij ‘nog veel bekwame mensen zijn’ die het ook zouden kunnen. Maar de boodschap aan zijn partij en voorzitter Bart De Wever is helder: Jambon zegt niet nee tegen de verlenging van zijn mandaat.

Het engelengeduld van Jambon

De timing van zijn woorden valt om twee redenen te begrijpen. Een mislukking van het stikstofakkoord had meer dan waarschijnlijk ook het lot van Jambon bezegeld. Een minister-president die zijn ploeg geen akkoorden kan laten maken, verliest aan gezag en achting.

Dan geldt evengoed het omgekeerde: ook al gaat het al om het derde (!) stikstofakkoord sinds het stikstofarrest van 25 februari 2021, het ligt er wel. Als de regeringsleider afgerekend kan worden op mislukkingen, dan ook op successen.

Tijdens de persconferentie dinsdagochtend nam minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) de tijd om haar ‘politieke vader’ Jambon te bedanken voor zijn ‘engelengeduld’ tijdens het overleg. Die vergaderingen werden weliswaar voornamelijk gevoerd door vakministers Demir, kersvers viceminister-president Gwendolyn Rutten (Open VLD) en minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V).

Samen met hun kabinetten en drie parlementsleden van de meerderheid – Wilfried Vandaele (N-VA), Peter Van Rompuy (CD&V) en Steven Coenegrachts (Open VLD) – wilden ze zo goed als mogelijk tegemoetkomen aan de politieke en juridische bezwaren bij het stikstofdecreet dat in juli werd ingediend in het Vlaams Parlement. Die tekst werd zeer kritisch beoordeeld door de Raad van State.

(Lees verder onder de preview)

Demir moest gas terugnemen

Volgens verschillende bronnen was de inbreng van de minister-president beperkt. Jambon leende zijn kabinetschef uit om een werkgroep te leiden. ‘Maar voor het overige heeft Jambon braaf in zijn bureau gewacht tot wij klaar waren’, zegt een onderhandelaar.

Een andere onderhandelaar zegt dat Jambon wel hulp kon bieden wanneer nieuwkomers Rutten en Brouns met nieuwe eisen kwamen. ‘Een paar keer zijn onderhandelaars bij hem te rade gegaan omdat hij ooit onder vier ogen afspraken maakte met gewezen landbouwminister Hilde Crevits (CD&V) en de ondertussen vertrokken Bart Somers (Open VLD).’

Bovendien heeft Jambon de lijnen uitgetekend waarbinnen het akkoord kon ontstaan. Ook bij de N-VA keken ze soms met een bang hart naar het powerplay van Zuhal Demir, die zich profileerde op het stikstofdossier, vaak ten koste van de CD&V en de Boerenbond.

Toen bleek dat ook de miljardeninvestering van chemiereus Ineos in de Antwerpse haven, het territorium van burgemeester Bart De Wever, dreigde vast te lopen op het politieke gehannes werd Demir als het ware omringd door meer collega’s en parlementsleden.

‘Jambon kende Demir goed genoeg om te weten dat het in dit format moest gebeuren om haar gas te doen terugnemen’, zegt een bron. ‘In de herfstvakantie is haar duidelijk gemaakt: los dit op.’

De vraag is wel nog hoe levensvatbaar het nieuwe stikstofakkoord is. Er blijven veel vragen, vooral juridische. De regering zegt dan wel tegemoet te komen aan de kritiek van de Raad van State maar of het voldoende is, weet niemand. Een toekomstige zaak bij het Grondwettelijk Hof zou duidelijkheid kunnen verschaffen.

Maar dat is dus … voor de toekomst. Vandaag redt Jambon zijn regering. En ook dus ook zijn eigen hachje?

(Lees verder onder de preview)

Els van Doesburg

De eigengereide sollicitatie van Jambon voor een nieuw mandaat – voor zover de N-VA de leiding zal kunnen opeisen in de volgende Vlaamse regering – komt op een moment waarop de partij worstelt met de lijstvorming. De Vlaams-nationalisten zitten in een electoraal krimpscenario, maar beschikken tegelijkertijd over heel wat sterkhouders die nog niet aan stoppen denken.

Vorige week zorgde een uitzending van Villa Politica voor interne deining. Daar werd de piste besproken dat niet Jambon maar Antwerps schepen en opkomend talent Els van Doesburg de Vlaamse lijst in Antwerpen zou trekken. Federaal fractieleider Peter De Roover, de verloofde van Van Doesburg, deed weinig om de hypothese te ontkrachten.

Voor Jambon dreigde meteen een scenario-Bourgeois, waarbij een Vlaams regeringsleider na één ambtstermijn zou worden afgeserveerd, bijvoorbeeld met een lijsttrekkersplaats voor het Europees Parlement. Door corona, de crisis in de kinderopvang, de PFAS-affaire maar dus ook stikstof heeft de Vlaamse regering nu eenmaal alles behalve een vlekkeloos parcours afgelegd. Nieuw akkoord of niet, die erfenis zal Jambon blijven dragen.

In een opvallend interview met De Tijd had De Wever zich al eens laten ontvallen dat niet Jambon of Demir maar financiënminister Matthias Diependaele best geschikt zou zijn als Vlaams regeringsleider. Aan die longlist wordt sinds kort ook Sander Loones toegevoegd, die van het federale niveau naar de West-Vlaamse lijst voor het Vlaams Parlement overstapt. ‘We hebben grote plannen met Sander’, zei De Wever geheimzinnig bij de presentatie.

Zoals Jambon het dinsdag zelf zei: ‘Er zijn veel lijsten die je kunt trekken.’ Alleen is het niet aan de minister-president om te beslissen welke. De N-VA wikt, Bart De Wever beschikt.