Resultaten Knack-peiling over democratie: ‘Dit moet ons zorgen baren’

‘Het ongenoegen over onze democratie is níét toegenomen, maar de politieke vertaling is verhard’, zo becommentariëren politologen de Knack-enquête over democratie.

‘De resultaten van de Knack-enquête schetsen geen fraai beeld van onze democratie’, zeggen Koen Abts (KU Leuven), Jonas Lefevere (VUB) en Ruth Dassonneville (Universiteit van Montreal), die gespecialiseerd zijn in stemgedrag. Verbaasd zijn ze niet. ‘De resultaten liggen in het verlengde van eerder onderzoek. Maar voor het eerst wordt nu duidelijk dat een op de vijf landgenoten niet meer gelooft in de politiek, het gerecht én de media. Dat is een erg grote groep.’

Lefevere: ‘Volgens de Knack-enquête vindt 31 procent van de Belgen dat ze niet in een democratie leven. In ons onderzoek “De Stemming 2023” kwamen wij uit op 33 procent in Vlaanderen. Volgens jullie enquête wil 32 procent van de Belgen een sterke leidersfiguur, wij kwamen voor Vlaanderen uit op 35 procent. We zagen dat beide thema’s vooral sterk leven bij Vlaamse Belangkiezers. Bijna de helft van hen spreekt de voorkeur uit voor een sterke leider.’ Dassonneville: ‘In de meeste Europese landen zien we dat een kwart tot één derde van de bevolking voor een sterke leider is.’

‘De laatste twintig, dertig jaar zijn de opvattingen van de burgers over onze democratie zeer stabiel’, zegt Abts. ‘We moeten dat niet minimaliseren, het aantal ontevredenen ís hoog, maar het is niet zo dat dit dramatisch toeneemt. De traditionele partijen hebben de grote misnoegdheid over onze democratie lang onder controle kunnen houden. Dat is wat aan het veranderen: de politieke vertaling van dat ongenoegen verhardt. De traditionele partijen verschrompelen tot zombiepartijen, extreemlinks en extreemrechts worden sterker. Daardoor komt onze representatieve democratie steeds meer onder druk.’

Dassonneville is het daarmee eens. ‘Er is altijd al een groep mensen ontevreden geweest over de politiek, maar sinds kort slagen extreme partijen erin om dat ongenoegen om te zetten in stemmenwinst. Dan krijg je meer verkozenen die een populistisch discours kunnen houden, het populisme wordt aangewakkerd, wat nog meer populistische verkozenen oplevert. Daarbij zijn een financiële, economische of migratiecrisis niet zozeer de oorzaak van het ongenoegen, maar tijdens zo’n crisis kunnen populistische partijen wel makkelijker garen spinnen bij dat ongenoegen.’

Het grote wantrouwen tegenover justitie en de media dat uit de Knack-enquête blijkt, wordt ook bevestigd door ander onderzoek. Lefevere: ‘Uit “De Stemming” bleek al dat rechters en journalisten negatiever worden beoordeeld dan andere bevolkingsgroepen. Vooral bij Vlaams Belang- en PVDA-PTB-stemmers scoren zij slechter. Ik val niet van mijn stoel als uit de Knack– enquête blijkt dat liefst een landgenoot op de vijf zich helemaal afkeert van het systeem, maar het is natuurlijk een belangrijk deel van onze samenleving. Dat moet ons zorgen baren.’

Dassonneville: ‘Het wantrouwen tegenover pers en justitie wordt blijkbaar breder en algemener. Dat past in het sterker wordende discours tegen de elite, waar ook rechters en journalisten bij horen. Het politieke wantrouwen lijkt stilaan plaats te maken voor een algemeen wantrouwen.’