‘Een snelle regeringsvorming? Voor Bart De Wever mag het gerust tot oktober duren’

Zullen we vlug een Vlaamse en federale regering hebben? Dat is hoogst onzeker. N-VA-voorzitter Bart De Wever heeft er zelf alle belang bij dat hij tot 13 oktober burgemeester van Antwerpen kan blijven.

In Wallonië hebben MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en zijn evenknie bij Les Engagés, Maxime Prévot, het momentum gegrepen: binnen de 48 uur na de verkiezingen legden ze een gemeenschappelijke verklaring af dat ze samen een Waalse regering zullen vormen.

In Vlaanderen werd het momentum niet gegrepen, meer zelfs: was er wel een momentum? Waarop was de overheersende overtuiging dat er snel een Vlaamse regering zou komen gebaseerd? Alleen op de euforie dat Vlaams Belang níét de grootste partij van het noorden van het land was geworden.

Aardverschuiving

Laten we nog eens even naar de verkiezingsuitslag kijken. In Franstalig België is er sprake van een aardverschuiving: de PS verloor 80.000 stemmen in vergelijking met vijf jaar geleden, moest 4 Kamerzetels prijsgeven en valt terug op 16 zetels. De MR behaalde 200.000 stemmen meer en won 6 zetels, zodat ze er nu 20 heeft. Les Engagés was de grote winnaar met 220.000 extra stemmen, goed voor 9 bijkomende Kamerzetels en dat geeft in totaal 14 zetels. De euforie bij MR en Les Engagés is terecht en beide partijen hebben het overwinningsmomentum gegrepen.

Kijken we nu naar Vlaanderen. Grote winnaar is het Vlaams Belang met 150.000 stemmen extra in vergelijking met 2019. Dat levert de partij van Tom Van Grieken 2 extra Kamerzetels op, waardoor ze uitkomt op 20 zetels.

Vooruit wint 110.000 stemmen en 4 zetels, en heeft er nu 13. De N-VA wint 80.000 stemmen, maar verliest één Kamerzetel en komt uit op 24. De CD&V verliest 45.000 stemmen en één Kamerzetel en strandt op 11 zetels. De Open VLD verloor 200.000 stemmen en 5 Kamerzetels en behoudt er nog 7.

Er was bij velen euforie dat het Vlaams Belang afgelopen zondag niet de grootste partij werd, in tegenstelling tot wat de peilingen vijf jaar lang hadden voorspeld. Dat de grootste partij, de N-VA, toch een zetel verloor, werd in de evaluaties van de stembusgang nauwelijks meegenomen. Zo blij verrast was men blijkbaar met de overwinningsnederlaag van het Vlaams Belang.

Daarnaast ging vooral de CD&V achteruit, in aantal stemmen en in aantal zetels. De partij behaalde haar slechtste resultaat ooit. Er zijn al voor veel minder voorzitters moeten opstappen. Maar die nederlaag werd zo niet gezien en voorzitter Sammy Mahdi speechte alsof zijn partij de grootste overwinning ooit had geboekt. Wellicht waren velen ook verblind door de rammeling die de Open VLD kreeg: daarmee vergeleken valt elk verlies mee.

In het noorden van het land was er voor de N-VA en de CD&V dus géén overwinningsmomentum. Er was geen enkele reden om aan te nemen dat een regeringsvorming er heel snel zou gaan.

De koning

Bart De Wever probeert nu een Vlaamse regering op de been te brengen en werd door de koning benoemd tot informateur van een federale regering. In de mededeling van het hof staat: ‘Zijn opdracht bestaat erin na te gaan welke partijen bereid zijn om snel een stabiele coalitie op het federale niveau te vormen en welke de belangrijkste politieke lijnen van deze coalitie zouden zijn.’

Het woordje ‘snel’ hebben we zelf cursief gezet: in het licht van de budgettaire uitdagingen is het natuurlijk belangrijk dat we zo snel mogelijk een federale regering krijgen die stappen doet om onze overheidsfinanciën weer gezond te maken. Dat vindt niet alleen het hof, dat is ook wat De Wever zelf voor de verkiezingen heeft gezegd: hij wilde snel een ‘minikabinet’ vormen om de budgettaire problemen aan te pakken. Europa zal midden volgende week aan ons land laten weten wat het op dat vlak verwacht.

Vraag is of het federaal wel zo snel zal gaan. Zullen de andere partijen, zeker aan Vlaamse kant, De Wever een snelle regeringsvorming gunnen?

Conner Rousseau, de feitelijke Vooruit-voorzitter, heeft al gezegd dat ‘de kans klein is dat Vooruit in een federale regering stapt’. Het is natuurlijk begrijpelijk dat Rousseau niet wil toetreden tot een rechtse regering die wil besparen. Als enige linkse partij zou dat hem bij de volgende verkiezingen zuur kunnen opbreken.

Maar een coalitie van N-VA, MR, Les Engagès en CD&V (en zonder Vooruit) heeft zeven zetels tekort voor een meerderheid. De Open VLD kan die zeven zetels leveren, maar die partij ligt op apegapen en bovendien heb je dan nog maar één zetel op overschot, te weinig om echt werkbaar te zijn. Rousseau weet dat De Wever hem niet alleen Vlaams maar ook federaal nodig heeft en kan zijn eisen stellen. Hij zou gek zijn om dat dan niet te doen.

Prijs

Want even naar het Vlaamse niveau. Het Vlaams Belang en N-VA samen komen in het Vlaams Parlement één zetel te kort om een regering te vormen. Gevolg is dat een van de heetste hangijzers tijdens de campagne, de vraag of de N-VA het cordon sanitaire zou doorbreken, geen onderwerp van discussie meer is. En de huidige Vlaamse regering, met N-VA, CD&V en Open VLD heeft geen meerderheid meer. Vooral door het forse verlies van de Open VLD.

De N-VA, Vooruit en CD&V halen samen 65 van de 124 Vlaamse zetels. Die coalitie kan dus wel en werd ook vóór de verkiezingen al in het vooruitzicht gesteld, waarbij verwezen werd naar de goede contacten tussen Rousseau en De Wever. Het is de voor de hand liggende Vlaamse coalitie, maar ook op Vlaams niveau speelt Rousseau hard to get: meteen na de verkiezingen was hij zijn prijs voor Vlaamse regeringsdeelname al aan het opdrijven. Iets wat CD&V-voorzitter Mahdi, ondanks de serieuze opdoffer in de verkiezingsuitslag, ook deed.

Rousseau heeft al publiekelijk verklaard dat hij een tweede ambtstermijn van Jan Jambon als minister-president niet ziet zitten. Hij wil een duidelijke breuk met de vorige Vlaamse regering en dus een andere minister-president. Dat zal bij de vorming van de Vlaamse regering niet het grootste probleem zijn: Jambon wordt algemeen gezien als een van de zwakste, zo niet de zwakste Vlaamse regeringsleider ooit.

Dat vindt men zelfs binnen de N-VA, zoals in Knack al drie jaar geleden werd geschreven. En behaalde Jambon in 2019 nog 188.000 voorkeurstemmen, dan schieten er daar vandaag nog maar 100.000 van over. Daarmee behoort de Vlaamse minister-president tot de grootste stemmenverliezers van het land. Het komt er voor De Wever op aan om Jambon een mooie landingsbaan te bezorgen.

Quatsch

Ondertussen hebben de MR en Les Engagés zich aan elkaar gekoppeld, niet alleen voor een Waalse maar ook voor een federale regering. Dat lokt hier en daar de commentaar uit dat Vlaanderen in snelheid wordt gepakt. Het zou het noorden van het land onder druk zetten om ook snel tot een regeringsvorming over te gaan.

Dat is quatsch: een regeringsvorming is geen snelheidswedstrijd. Het komt erop aan een goede coalitie te smeden en een goed regeerakkoord te schrijven. En dat laatste hebben ze in Wallonië ook nog niet. En in Brussel, waar zowel de budgettaire als de electorale toestand hopeloos is, al helemaal niet.

Maar waar tot nu toe niets over wordt gezegd, is de bijzondere positie van Bart De Wever als partijvoorzitter plus Vlaams informateur plus federaal informateur plus burgemeester. Stel dat er morgen een federale regering zou zijn met De Wever als premier (of desnoods vicepremier als hij bijvoorbeeld Sophie Wilmès met meer dan 500.000 voorkeurstemmen op de Europese MR-lijst de regering laat leiden), wat gaat hij dan doen? Ontslag nemen als burgemeester van Antwerpen? Kan hij dan nog geloofwaardig de N-VA-lijst trekken bij de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen?

Dit alles goed wetende dat de N-VA De Wever nodig heeft om stemmen binnen te halen en dominant te blijven in de Scheldestad: hij behaalde in de provincie Antwerpen nu 255.000 voorkeurstemmen, een op de vijf kiezers in zijn kieskring bracht een naamstem voor De Wever uit. Hij kroonde zich daarmee tot de absolute stemmenkampioen.

In die zin heeft De Wever er zelf alle belang bij dat er pas na 14 oktober een federale regering komt. En dat geldt ook voor bijvoorbeeld Rousseau, die de burgemeesterssjerp in Sint-Niklaas ambieert. Of voor Bouchez, die de lijst trekt in Mons.

Nieuwe voorzitters

En dan is er ook nog het partijvoorzitterschap. Het heet dat alle voorzitters van de coalitiepartijen in de regering zouden gaan zitten, zodat er geen interne oppositie zou worden gevoerd, wat Bouchez de afgelopen jaren voortdurend deed. Als dat zo is, dan moeten er ook nog nieuwe voorzitters komen bij al die partijen. Ook bij Vooruit, waar Rousseau dan nog maar net herbenoemd zal zijn. En ook bij N-VA, waar al jaren wordt gezocht naar een opvolger voor De Wever.

Kortom, een snelle federale regeringsvorming ligt niet voor de hand. En dan hebben we het nog niet gehad over de meningsverschillen tussen de N-VA, MR, CD&V, Les Engagés en mogelijk andere partners. Hetzelfde geldt trouwens op Vlaams niveau voor N-VA, Vooruit en CD&V. Er zal enige tijd nodig zijn om die wrijvingspunten weg te masseren.

Het zou best kunnen dat er pas na de zomer en na de lokale verkiezingen een federale regering zal worden gevormd. De wonden van de verkiezingsuitslag zullen dan ook geheeld zijn en het zou niet verbazen als dan de PS weer opduikt om mee een regering te vormen. Vooruit zou zich dan alvast gesterkt voelen in een regering, het kan best zijn dat Rousseau daar zelfs op wacht.

Een federale regering van de drie traditionele families (MR en Open VLD, CD&V en Les Engagés, Vooruit en PS) plus de N-VA heeft 105 van de 150 Kamerzetels, dat is een tweederdemeerderheid. Als de Open VLD niet zou meedoen, worden dat 98 zetels. Het zou natuurlijk een regering kunnen worden zonder de PS en de Open VLD, maar met de N-VA, CD&V, Vooruit, MR en Les Engagés: 82 zetels is nog steeds voldoende om te regeren.

Zoiets moet het dus worden, maar het allerbelangrijkste is dat er een behoorlijk regeerakkoord komt, met de noodzakelijke maatregelen, en een hechte ploeg die dat dan zonder dralen gaat uitvoeren. Dat geldt voor het federale, maar ook voor Vlaamse niveau. Makkelijk zal dat niet zijn, in tegenstelling tot wat sinds de verkiezingsuitslag de algemene verwachting is.