‘Publieke financiën als erfzonde van de Belgische politiek: de budgettaire nachtmerrie blijft voortduren’

‘Alle reservepotjes zijn leeg. De overheid van dit land is financieel uitgeput’, schrijft Eric Van Rompuy.

In mijn memoires (uitgegeven in 2021) schreef ik een hoofdstuk: “De publieke financiën zijn de erfzonde van de Belgische politiek”. Dezer dagen komt deze nachtmerrie weer naar boven.

Telkens een crisis opduikt (bankencrisis, corona, energiecrisis, defensiebudgetten voor Oekraïne) blijkt dat België met haar hoge schuldgraad en begrotingstekorten buffers mist om onvoorziene en noodzakelijke meeruitgaven te financieren. Ons begrotingstekort is met 4,6% van het bbp en een staatsschuld van 104% van het bbp bij de koplopers in de EU. Ook na crisissen nemen de tekorten en de schuld toe.

Volgens de Nationale Bank zijn vgl. met andere eurolanden de begrotingsvooruitzichten heel slecht en gouverneur Pierre Wunsch voegt hieraan toe dat het begrotingsplan van Arizona het budgettekort hoogstens kan stabiliseren rondom 5% tegen 2029 en ver boven de EU-norm van 3%. De voorgestelde maatregelen inzake arbeidsmarkt en vergrijzingskosten zijn volgens de NBB verdienstelijk, maar duidelijk onvoldoende en hoogst onzeker.

Met de exponentieel stijgende pensioenlasten en kosten van de gezondheidszorgen dreigen we tegen 2030 op een budgettaire muur te botsen.

De Regering poogt nu de NAVO-verplichting om 2% van het bbp te besteden aan defensie buiten de begroting te houden via een zogenoemd Defensiefonds. Dit doet denken aan het Zilverfonds van Guy Verhofstadt en Johan Vande Lanotte uit 2001 voor de financiering van de vergrijzing, een lege doos die 15 jaar later werd afgeschaft zonder nog één euro in kas.

Het Defensiefonds zou worden gespijsd met de opbrengst van de verkoop van de overheidsparticipaties in banken (Dexia en BNP-Paribas), Proximus en Bpost. Experten wijzen erop dat deze operatie een lange voorbereiding vraagt, en zeer grote risico’s inhoudt op minwaarden bij verkoop. Daar komt bij dat de Belgische overheid de dividendenopbrengst van deze participaties niet meer zal kunnen opnemen voor de financiering van haar reguliere begroting. Het zou gaan over ongeveer 1 miljard euro dividenden.

Ook is de verkoop van deze participaties éénmalig en vormt ze geen structurele financiering van de defensie-uitgaven. “Het is een kortetermijnoplossing” stelde professor Herman Daems afgelopen weekend in De Tijd. ‘Vroeg of laat moet er afgerekend worden. De schuld verdwijnt er niet door. Ze wordt alleen maar groter.’

Premier Jean-Luc Dehaene en Herman Van Rompuy hebben in de jaren negentig de begrotingstekorten teruggebracht van 9% van het bbp in 1993 naar 1%, en België kon hierdoor in de euro stappen. Dehaene eindigde met een primair saldo (zonder rentelasten) van plus 6% van het bbp in 1999.

Vandaag was het primair saldo daarentegen min 2,2% in 2023 en min 2,3% in 2024. De Regeringen van de laatste 25 jaar hebben deze Dehaene-buffer helemaal opgesoupeerd. Alle reservepotjes zijn leeg. De overheid van dit land is financieel uitgeput.

Elke politieke partij draagt hierbij verantwoordelijkheid. Ook de N-VA, die met de onder gefinancierde taxshift door minister Johan Van Overtveldt in de Regering-Michel er mede voor verantwoordelijk was dat België in 2019 de coronacrisis inging met een begrotingstekort van 2% van het bbp. (Vegerlijk daarmee het surplus van 3% in Nederland en 2% in Duitsland.)

Toen ik dit als voorzitter van de Commissie Financiën in de Kamer aanklaagde werd ik door Charles Michel en Bart De Wever berispt. Bart De Wever zei toen zelfs dat ik last had van “opborrelend maagzuur”, en hiervoor dringend Rennies moest nemen…

Intussen verslechtert ook de economische situatie. In 2024 gingen 27.000 banen verloren door faillissementen, en de eerste twee maanden van dit jaar gaat het opnieuw om 5.000 jobs. De Belgische industrie krimpt voor het derde jaar op rij.

De Arizona-regering rekent zich rijk door ervan uit te gaan dat er tegen 2029 met een werkzaamheidsgraad van 80% 500.000 jobs in België zullen bijkomen terwijl het Planbureau een toename verwacht van amper 120.000 (74%). De begrotingshypothese van 80% zou 8 miljard voor het budget opbrengen.

Dit is een fata morgana. Het zal hooguit 2 miljard opleveren volgens experten.

Geheel mijn politieke loopbaan heb ik erop gewezen dat buffers en reserves moeten worden aangelegd in de goede tijden voor de crisissituaties later. Wat als er een nieuwe klimaatramp, energiecrisis of pandemie komt?

De budgettaire nachtmerrie blijft voortduren. Mijn memoires blijven (spijtig genoeg) actueel.

Eric Van Rompuy was jarenlang volksvertegenwoordiger voor CD&V.