Professor Wim Moesen: ‘De extra defensie-uitgaven moeten ín de begroting’

‘De regering-De Wever staat voor een zeer zware budgettaire inspanning’, zegt Wim Moesen, de Leuvense expert overheidsfinanciën. ‘Premier Bart De Wever (N-VA) wil het defensiebudget nog dit jaar optrekken van 1,3 naar 2 procent van het bbp en vervolgens naar 2,5 procent of zelfs meer. Dat betekent dat we in de eerste fase 5 miljard moeten vinden en om naar 2,5 procent te gaan zelfs zo’n 8 miljard euro.’

De regering lijkt daar niet zo zwaar aan te tillen, want de defensie-uitgaven mogen buiten de begroting worden gehouden, zegt ze.

Wim Moesen: Dat is niet correct: je moet die extra defensie-uitgaven natuurlijk betalen en dus moet je ze in de begroting opnemen. Europa heeft wel gezegd dat het niet naar die extra defensie-uitgaven zal kijken om te beoordelen of we voldoende inspanning leveren om onze begroting op orde te brengen. Maar die uitgaven komen wél in de begroting. 

Waar kan de regering dat geld halen voor extra defensie-uitgaven?

Moesen: Je moet een onderscheid maken tussen enerzijds de extra inspanningen voor meer soldaten, hun lonen en bijvoorbeeld ook de benzine voor de legervoertuigen. Dat zijn lopende uitgaven en daar mogen we niet voor gaan lenen, dat moet worden gefinancierd met belastingen of besparingen.

De toorn van Trump: wat als België zijn NAVO-bijdragen niet verhoogt?

Anderzijds zijn er investeringen in militair materieel: dat zijn kapitaalinvesteringen en daar mogen we voor gaan lenen, want daar staan vliegtuigen, fregatten, kazernes enzoverder tegenover.

De regering mag gaan lenen om militair materieel te kopen? 

Moesen:  Ja, en ze kan dat op verschillende manieren doen. Ze zou zoals gebruikelijk op de financiële markten kunnen lenen, maar ze zou ook een speciale defensie-obligatie kunnen uitgeven, te vergelijken met de staatsbon die Vincent Van Peteghem in 2023 uitgaf, met een wat attractiever rendement en een verlaagde roerende voorheffing. Ze kan daarbij spelen op het gevoel van de bevolking dat men kan bijdragen aan de vrede in Europa. Maar het blijft natuurlijk een schuld die de overheid aangaat bij de kopers van zo’n defensie-obligatie.

Is het ook verstandig om te lenen, gezien onze hoge schuldgraad van 104 procent van het bbp?

Moesen: We hebben inderdaad al een heel hoge schuldgraad en die zal ook zonder extra defensie-uitgaven nog stijgen aangezien we de volgende jaren een begrotingstekort hebben. Als we lenen om de extra defensie-uitgaven te financieren, zal onze overheidsschuld nóg meer stijgen en dat moeten we zo veel mogelijk proberen te voorkomen.

Daarom denkt de regering aan de oprichting van een Defensiefonds? 

Moesen: Inderdaad. Het Defensiefonds zou een apart juridisch vehikel worden met de overheid als enige aandeelhouder. Er zou 3 miljard euro in dat fonds worden gestopt, waarmee militair materieel gekocht kan worden. Waar zou die 3 miljard vandaan kunnen komen? De regering kan activa verkopen, bijvoorbeeld een deel van haar participatie in BNPParibas en de opbrengst daarvan in dat Defensiefonds steken. Dan worden geen nieuwe schulden aangegaan maar zijn we wel minder rijk geworden, want België heeft dan een deel van zijn bezittingen verkocht.

Dat hebben we in het verleden nog gedaan als het spannend was.

Moesen: Ja, we hebben in de jaren 1980 en 1990 een deel van onze goudvoorraad verkocht om de euro te kunnen invoeren. En in 1993 hebben we de financiële overheidsinstelling ASLK van de hand gedaan. Het kan ook creatiever.

Theo Francken (N-VA) en de wanhopige pogingen om het defensiebudget te verhogen

In 2001 heeft de toenmalige regering sale-and-lease-backoperaties opgezet: de overheid verkocht de  Financietoren om die vervolgens te huren. Ik verwacht dat de komende weken ook allerlei creatieve voorstellen om dat Defensiefonds te financieren.

Er is ook sprake van een Europees Defensiefonds?

Moesen: Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wil daar 150 miljard voor ‘vrij maken’. Daarover bestaan ook veel misverstanden. Wat is de bedoeling? Europa wil de militaire aankopen van de lidstaten coördineren, zodat ze elkaar niet beconcurreren en om de aankopen op elkaar af te stemmen. Om dat Europees Defensiefonds te financieren wil Europa obligaties uitgeven. Europa kan op de financiële markten aan een lagere rente geld ophalen dan vele EU-lidstaten. Europa zal dus geld gaan lenen en dat vervolgens uitlenen aan de lidstaten. Dat betekent dat de lidstaten, ook België, dan schulden aangaan tegenover Europa. Onze schuldgraad zal ook dan toenemen.

Een hogere schuldgraad en ondertussen stijgt de rente en wordt lenen dus duurder?

Moesen: Na het sinistere schouwspel in Washington op 28 februari tijdens de ontmoeting van Donald Trump en Volodymyr Zelensky besefte Europa dat de wereld veranderd is. Duitsland verklaarde op 5 maart dat het miljarden in defensie zal investeren, want ‘nu de vrijheid en vrede op ons continent worden bedreigd, moet voortaan ook voor onze verdediging gelden: whatever it takes’, zo verklaarden onze oosterburen. België heeft zich daar achter geschaard.

Dat heeft ervoor gezorgd dat de rente in enkele dagen fors is gestegen: voor Duitsland van 2,4 naar 2,8 procent en België is gevolgd met een stijging van 3 naar 3,4 procent. Als België nog gaat lenen, zal dat tegen hogere tarieven zijn. Onze rentelasten zullen dus stijgen.

Godzijdank hebben de financiële markten onze precaire overheidsfinanciën nog niet expliciet in het vizier genomen, anders zou de rente waartegen België zou moeten gaan lenen, nog hoger liggen. Frankrijk moet al lenen aan 3,5 procent, Italië aan 4 procent. 

Moeten we vrezen voor een rentesneeuwbal, waarbij we meer moeten gaan lenen om onze interesten af te betalen en we te maken krijgen met een snelle en zichzelf instandhoudende stijging van de Belgische schuldgraad?

Moesen: Zover zijn we gelukkig nog niet, want onze economische groei ligt hoger dan de gemiddelde rente die we moeten betalen op onze leningen. Onze groei plus inflatie bedraagt volgens Europa 3,2 procent en de gemiddelde rente ligt op 2,2 procent, we hebben dus nog een beetje marge. Of er een rentesneeuwbal komt, hangt af van hoe de economische groei, de inflatie en de rente zullen evolueren. Dat is moeilijk te voorspellen, maar we moeten dat zeker in de gaten houden. Het is dan ook belangrijk dat we de begrotingsdiscipline aanhouden en de schuldgraad proberen te stabiliseren en op termijn te verminderen. Met de extra defensie-uitgaven wordt dan een uiterst zware opdracht voor de regering-De Wever.