Portret van CD&V-minister Jo Brouns: ‘Zuhal Demir wordt compleet gek van hem’

In anderhalf jaar tijd is minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) het gezicht van het boerenverzet geworden. Een portret van een niet zo gewone jongen uit Kinrooi.

‘Dit treft mensen hun dieren, waarmee ze heel nauw verwant zijn. Dit treft hun bedrijfsvoering. En het gaat veel ruimer dan de landbouwers alleen. Dit gaat over duizenden mensen.’ Jo Brouns spreekt de zinnen haperend uit, een tikje verlegen. Aan de tafel van De Zevende Dag draagt hij een hemd maar geen jasje. Zijn haar ligt warrig. Hoewel zijn woorden anders doen vermoeden, is het gespreksthema niet stikstof maar het lot van de wolf. Als burgemeester van de Limburgse plattelandsgemeente Kinrooi zit de CD&V’er tegenover Jan Loos van de campagne Welkom Wolf. Het korte debat verloopt scherp maar beschaafd.

Op die zondag in september 2021 kijkt ook Jo Vandeurzen mee. De gewezen CD&V-partijvoorzitter en minister is onder de indruk van zijn gewezen kabinetsmedewerker. ‘Ik was aangenaam verrast door de manier waarop hij zich niet in de hoek liet duwen’, zegt Vandeurzen, sinds jaar en dag de sterke man van de CD&V in Limburg. ‘In dat mooie interview toont hij begrip voor mensen die opkomen voor de wolf, maar komt hij tegelijk op voor de belangen van de inwoners die bang zijn. Ik ben supporter.’

Doorspoelen naar 18 oktober 2023. De nationale partijwoordvoerder van de CD&V stuurt de namen rond van de lijsttrekkers voor de komende verkiezingen. Aan de kop van de Limburgse lijst voor het Vlaams Parlement: Jo Brouns. Waarom? ‘Hij heeft als minister in korte tijd zijn sporen verdiend, onder meer door het op te nemen voor de toekomst van onze landbouwers.’

Bookeskook

In de korte periode waarin de 48-jarige Brouns Vlaams minister van Landbouw, Werk en Economie is, is er in de Wetstraat veel om hem heen gebeurd. De Vlaamse regering-Jambon zweette crisis na crisis uit. Zijn partij wisselde van voorzitter en imago. En het rampscenario waar velen voor vreesden – een vergunningenstop – lijkt na een advies van de Raad van State over een voorstel van stikstofdecreet dichterbij dan ooit.

Had Brouns dat kunnen vermoeden toen hij op 16 mei 2022 om 20.10 uur een telefoontje kreeg van toenmalig CD&V-voorzitter Joachim Coens? Hij kreeg één minuut om te antwoorden op de vraag of hij op Landbouw het roer wilde overnemen van Hilde Crevits. Vandaag beschrijft Coens de keuze voor het toen schier onbekende parlementslid Brouns als een soort evidentie. Ter herinnering: na de aartsmoeilijke coronajaren wankelde de stoel van minister van Welzijn Wouter Beke. Wantoestanden in de kinderopvang, met de dood van een baby in Mariakerke als dramatisch dieptepunt, verergerden de toestand. Na desastreuze peilingen besliste Coens op te stappen. Kort nadien hield ook Beke de eer aan zichzelf.

Brouns is minder sluw dan Limburgers zoals Wouter Beke of Patrick Dewael, maar hij is wel onvoorspelbaar.

Liliana Casagrande, Het Belang van Limburg

‘Toen er op Welzijn een vacature kwam, vond ik dat er rust moest komen op dat departement’, zegt Coens. ‘Ik wilde de meest ervaren persoon inzetten. Aangezien Hilde Crevits bereid was om over te komen van Landbouw, kwam die plaats plots vrij.’ Door het vertrek van Limburger Beke moest die provincie bovendien gecompenseerd worden. ‘En dan zie je in het parlement Jo Brouns: een jonge Limburger die zeer actief is, en die bovendien affiniteit met landbouw heeft.’

Voor Coens bewijst die oefening dat er bij de CD&V geen sprake was van kwade trouw om uitgerekend een Limburger tegenover de rijzende Limburgse ster van de N-VA te zetten: Zuhal Demir. Vooral in het stikstofdossier gooit de Genkse hoge ogen doordat ze neus aan neus gaat staan met een organisatie als de Boerenbond. De CD&V kijkt al jaren tandenknarsend naar de manier waarop de N-VA’ster tekeergaat tegen de christendemocraten. Van Demir wordt gezegd dat ze elke ochtend bij het ontbijt een CD&V’er tussen haar boterham legt.

En Jo Brouns? Die ontbijt met ‘bookeskook’, een boekweitkoek, zegt hij bij zijn aanstelling als minister. ‘Ik ben een gewone jongen die houdt van gewone dingen zoals lekker eten en voetbal’, vertelt hij aan de krant De Zondag. ‘Niet meer, niet minder.’

Le nouveau CD&V

Of Brouns zo’n gewone jongen is, is nog maar de vraag. In Kinrooi klinkt zijn achternaam als een klok. Zijn vader Hubert bestuurde de aspergegemeente van 1989 tot 1994 en nog eens van 2001 tot 2012, en had ook zitting in de Kamer en het Vlaams Parlement. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 nam Jo het estafettestokje over, toen nog in een coalitie met de SP.A. Na de verkiezingen van 2018 had hij geen partners meer nodig: Jo Brouns’ CD&V behaalde met een monsterscore van 61 procent de absolute meerderheid.

Jo Vandeurzen, die zich een vriend van vader Hubert noemt, ziet de gelijkenissen. ‘Jo heeft de charme van zijn vader, dat typische zesde zintuig van burgemeesters. Hij luistert goed en voelt aan wat er leeft bij de mensen.’

Tussen 2007 en 2019 zet Vandeurzen Brouns, afgestudeerd als criminoloog, aan het werk op zijn kabinet. Eerst in zijn tijd als federaal minister van Justitie, daarna als Vlaams minister van Welzijn. Ook werkt Brouns voor het kabinet van minister van Ambtenarenzaken Steven Vanackere. Bij de Vlaamse verkiezingen van 2019 staat Brouns eerste op de opvolgerslijst. Hij krijgt ruim 13.000 stemmen, méér dan de nummer drie op de ‘gewone’ lijst. Doordat Vandeurzen zijn parlementszetel niet opneemt, komt Brouns in het parlement terecht.

En zeggen dat hij eigenlijk een degout van de politiek had. ‘Het ging bij ons thuis alléén maar over politiek’, vertelt hij in De Zondag. ‘Toen ik puber was, wilde ik daar niets mee te maken hebben. Ook een bakkerszoon zal wel een periode hebben dat hij geen vlaai kan zien of ruiken. Maar uiteindelijk bleek de microbe toch in mij te zitten.’

Minister Brouns, hou vol, ene van het platteland, dat schept een band.

Boodschap op een praalwagen tijdens de carnavalsstoet in Pelt.

Vandaag komt Brouns geslepener voor de dag dan tijdens het optreden in De Zevende Dag. Strakker in het pak, haren in de plooi. En zo is hij de hoop van de CD&V in Limburg. Maar is Brouns ook echt populair? ‘Ik denk het wel, maar zeker weten we het niet’, zegt Liliana Casagrande van Het Belang van Limburg. Volgens de journaliste maakt Brouns deel uit van een opkomende generatie van CD&V’ers in Limburg die al langer staat te trappelen. ‘Al blijven ze vaak alleen lokaal bekend, want de plaatsen in de parlementen zijn schaars. Zo heb je ook Thomas Vints, burgemeester van Beringen, Raf Drieskens, ex-burgemeester van Pelt en Steven Matheï, burgemeester van Peer. Op een zekere manier lijken ze zelfs op elkaar. Brouns heeft vooral geluk gehad dat hij op die opvolgersplaats is terechtgekomen.’

Vandeurzen ziet Brouns als een embleem van le nouveau CD&V. ‘Voor de partij is het op dit moment belangrijk om principieel vast te houden aan bepaalde zaken’, zegt hij. Zo verzinnebeeldt hij de visie van voorzitter Sammy Mahdi: met de CD&V zal niet gesold worden. In de peilingen lijkt dat voorlopig zijn vruchten af te werpen: de partij houdt stand.

Konijnenverbod

En waar kan de CD&V dat lef beter uitspelen dan in het stikstofdossier? Al sinds het eerste stikstofakkoord van de regering-Jambon, gesloten in februari 2022 met toen nog Crevits op Landbouw, zit de CD&V gewrongen met het compromis. Voorheen onbekende begrippen zoals ‘kritische depositiewaarden’ en ‘piekbelasters’ hebben symbolische allures gekregen. De CD&V voelt de hete adem van de landbouwsector, haar traditionele basis, in de nek. Maar zijn uitstoot van vooral ammoniak is te belangrijk om te negeren. Van bij het prille begin van zijn ministerschap laat Brouns zich gelden. Wie niet akkoord gaat met het stikstofakkoord moet bezwaar aantekenen, zo herhaalt hij vaak.

Voor Jos Ramaekers van de ngo Natuurpunt kwam Brouns met een duidelijk doel aan boord: ‘Het stikstofakkoord opblazen. Ik kan dat alleen maar als woordbreuk bestempelen. In persoonlijke gesprekken is hij amicaal, maar publiek zoekt hij meer de confrontatie op. Ook wanneer sectororganisaties fake news verspreidden over het stikstofakkoord – zo werd mensen in pamfletten wijsgemaakt dat konijnen houden verboden zou worden – deed hij weinig pogingen om dat debat te objectiveren.’

Liliana Casagrande van Het Belang noemt Brouns geen ruziestoker, wel een keikop. ‘In het stikstofverhaal heeft hij de andere meerderheidspartijen verrast met zijn koppigheid. Daarnaast heeft hij een zekere onschuld. Hij is minder sluw dan Limburgers als Wouter Beke of Patrick Dewael (Open VLD), maar hij is wel onvoorspelbaar. Hij speelt het spel niet volgens de geijkte regels, want dat heeft hij ook nooit hoeven te doen in grensgemeente Kinrooi. Doordat hij niet meedoet aan het gepoker worden Zuhal Demir en Lydia Peeters (Open VLD) compleet gek van hem.’

Begin dit jaar nadert de stikstofkwestie een kookpunt. Nadat 20.000 bezwaarschriften in de bus zijn gevallen, eist de CD&V bijsturingen. In het heetst van de strijd trappen Mahdi en Brouns op de ziel van Demir en natuurverenigingen. ‘We gaan toch geen hele sector wegduwen omdat er ergens drie bomen staan met een speciale vleermuis erin?’ zegt Mahdi. ‘Het kan toch niet dat Greenpeace in beroep kan blijven gaan tegen de uitbreiding van de haven van Antwerpen op basis van één plantje’, zegt Brouns. Bemerk het verkleinwoord. Jos Ramaekers (Natuurpunt): ‘Ik betwijfel of dat zijn eigen stijl is. Ik denk dat hij veeleer gestuurd wordt door de partij of de communicatiemensen.’

Even terzijde: verscheidene bronnen beginnen spontaan over de communicatie, en dan vooral die van Brouns’ woordvoerder Bram Bombeek. Tussen 2010 en 2019 is die actief bij de N-VA, onder meer bij toenmalig Kamervoorzitter Siegfried Bracke. Op een gegeven moment wordt hij adjunct-woordvoerder van de nationale partij en zo de rechterhand van Joachim Pohlmann, op zijn beurt de rechterhand van Bart De Wever. Eind 2019 zegt Bombeek de politiek vaarwel. Hij stapt in het familiale fokbedrijf van het koeienras Belgisch witblauw. ‘Ik erger me aan het antivleespopulisme’, zegt hij dan tegen Knack. ‘Maar vegetariërs en ecologisten hebben een punt met hun afkeer van de industriële veeteelt. Ik wil er weer een lokaal luxeproduct van maken.’

In persoonlijke gesprekken is hij amicaal, maar publiek zoekt hij meer de confrontatie op.

Jos Ramaekers, Natuurpunt

In de tussentijd schrijft Bombeek onder meer voor Vilt, gespecialiseerd in land- en tuinbouw, waarin hij het beleid van minister Demir op de korrel neemt. Begin dit jaar keert hij terug naar de politiek, nu naar de CD&V, als woordvoerder van Brouns. Casagrande: ‘Dat was een slimme zet van Brouns. Bombeek is bij de pinken en bezit de sluwheid die Brouns van nature niet heeft.’ Nu is het de beurt aan de N-VA om te knarsetanden.

Handpop

Terug naar februari 2023. De Vlaamse regering staat op instorten. Minister-president Jan Jambon (N-VA) zegt zijn ministers dat, mocht hij federaal premier zijn geweest, hij naar de koning zou gaan om het ontslag van zijn regering aan te bieden. Maar de Vlaamse regering kan niet vallen, de boer ploegt voort.

In Limburg duiken plots steunbetuigingen op. ‘Onze landbouw is zo mooi. Dat weet precies alleen onze minister Brouns van Kinrooi’, staat te lezen op een praalwagen tijdens de carnavalsstoet in Sint-Huibrechts-Lille, een deelgemeente van Pelt. Of nog: ‘Minister Brouns, hou vol, ene van het platteland, dat schept een band.’

Het is rond die tijd dat binnen de regering wordt gespind dat Brouns van aan de onderhandelingstafel zou hebben ge-sms’t met Lode Ceyssens, de grote man van de Boerenbond – iets wat stellig wordt ontkend. Vooral binnen de N-VA wordt Brouns neergezet als een handpop van de agro-industrie. Ceyssens, die ongeveer twee weken voor het begin van Brouns’ ministerschap voorzitter van de Boerenbond werd, is een persoonlijke kennis van Brouns. Ze zaten samen in de CD&V-fractie in het Vlaams Parlement. ‘En als burgemeester van Meeuwen-Gruitrode zat ik jaren met hem in de politieraad’, zegt Ceyssens aan de telefoon met Knack. Maar of Brouns daarmee het mannetje van de Boerenbond is? ‘Ik denk niet dat hij in het verleden enig contact heeft gehad met de Boerenbond. Als minister van Landbouw is het niet meer dan logisch dat hij met de landbouworganisaties spreekt, zeker met de grootste. Ik heb altijd geapprecieerd dat Jo Brouns zijn mening duidelijk uit. Dat spaart een hoop tijd uit.’

De N-VA ziet dat toch anders. Tot in de Nederlandse media toe stelt Demir dat de Boerenbond op het balkon van het parlement stond te applaudisseren bij de eedaflegging van Brouns. Volgens het kabinet-Brouns kwam dat applaus van leden van de toevallig aanwezige Groene Kring, een organisatie van jonge tuin- en landbouwers die deel uitmaakt van de Boerenbond Groep.

Jo Vandeurzen hecht geen geloof aan een meer dan innige band tussen Brouns en Boerenbond. ‘Ik zie dat de Vlaamse regering vorige maand het Limburgse Bosland tot nationaal park heeft erkend, wat zéker niet op enthousiasme van de Boerenbond kan rekenen. Dat illustreert dat hij geroepen werd om mee aan oplossingen te werken.’

Vriendelijke bezetting

Een oplossing komt er ook in maart, wanneer Jambon na bloed, zweet en tranen een stikstofakkoord kan presenteren. De CD&V weet twee toegevingen uit de brand te slepen. Via het zogenaamde ‘extern salderen’ wil de partij dat sommige bedrijven nog kunnen uitbreiden wanneer andere boeren stoppen. Daarnaast wil ze de uitstootdrempels voor landbouw en industrie op termijn gelijktrekken. Er wordt beslist om voor beide zaken een milieueffectenrapportage (MER) te laten maken, maar dat proces komt maar niet van de grond. Het is de aanleiding voor een nieuwe crisette in juli. Demir wil een ontwerpdecreet dat het akkoord van maart in wetteksten giet, maar Brouns wil wachten op de resultaten van de MER. Daarop duwt Demir ministeriële instructies door, waardoor vergunningen moeilijker worden voor veehouders. De CD&V is stomverbaasd, Brouns zou op dat moment aan ontslag hebben gedacht.

Het advies van de Raad van State is slechts een pyrrusoverwinning voor de CD&V.

Hendrik Schoukens, Milieujurist UGent

Even later komt de deus ex machina in de vorm van de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Die weigert de vergunning voor Project One, de ethaankraker van chemiereus Ineos in de Antwerpse haven. De rechters noemen de werkwijze van Demir ‘routinematig en achteloos’. Miljardair en Ineos-ceo Jim Ratcliffe strijkt neer in Antwerpen en krijgt premier Alexander De Croo (Open VLD), Jan Jambon, Bart De Wever en andere politieke kleppers bijeen in het Havenhuis. Daarop schakelen de regeringspartijen N-VA en Open VLD een versnelling hoger. De Wever dient samen met Open VLD-voorzitter Tom Ongena eigenhandig een stikstofdecreet in. De CD&V laat betijen.

‘Laat het duidelijk zijn: wij zijn niet tegen de ene of de andere ondernemer, er moet rechtszekerheid komen voor iedereen’, zegt Lode Ceyssens. ‘Het is wel stuitend: na meer dan 20.000 bezwaren en na onze vriendelijke bezetting van Brussel met tractoren beweegt er niets. Maar wanneer meneer Ratcliffe één keer langskomt in Antwerpen ligt enkele dagen later het voorstel van decreet klaar.’

Jo Brouns speelt plots op een heel ander schaakbord dan anderhalf jaar eerder, toen hij nog vaker tijd kon maken voor een pils van Cristal in café De Grenshook in de Kinrooise Manestraat.

Ziel van Vlaanderen

En dan moet de nieuwe opdoffer nog komen. Op 2 oktober valt het advies van de Raad van State over het stikstofdecreet in de bus. De kritiek is vernietigend. Bart De Wever ziet een voorbode van het gevreesde scenario van een vergunningenstop. Bij de CD&V ontstaat een ‘ik heb het toch gezegd’-houding. ‘Er heerst geen gevoel van euforie’, zegt Brouns in het parlement. ‘Ook al heb ik het gevoel dat een aantal van de zorgen die in het advies terug te vinden zijn al eerder geuit zijn.’

Volgens milieujurist Hendrik Schoukens (UGent), die in Lennik schepen is voor Groen, is het slechts een ‘pyrrusoverwinning’ voor de CD&V. ‘Haar twee eisen – het extern salderen en het op termijn gelijktrekken van landbouw en industrie – zijn eigenlijk onmogelijk geworden. De kritiek van de Raad van State treft de landbouwer veel harder dan de industrie. Goed, de CD&V krijgt misschien gelijk dat het werken met drempels niet eenvoudig te motiveren valt. Maar dat is een boemerang, want als je alle drempels loslaat, kom je in een wereld terecht waarin élke vergunning gepaard moet gaan met een zogenaamde passende beoordeling, zoals Ineos die door een studiebureau liet maken. Honderden en honderden bladzijden zijn dat. Bonne chance. ’

Er zijn verschillende theoretische scenario’s mogelijk, van een vergunningenstop tot het compleet negeren van de Raad van State, maar op korte termijn overheerst vooral verwarring. Noch een recent advies van experts, noch een speciaal opgericht stikstofoverleg tussen parlement en ministeriële kabinetten heeft voor de grote doorbraak kunnen zorgen. ‘De discussie zal altijd neerkomen op wat voor een veestapel we in Vlaanderen willen’, zegt Schoukens.

De kans op zo’n fundamentele discussie slinkt met de dag, in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni 2024. Mahdi, Brouns en de CD&V hebben een koers gekozen. ‘Het voorbije jaar leek het misschien niet altijd zo,’ zegt Brouns, ‘maar de landbouw zit nog altijd in de ziel van Vlaanderen.’ En hou ze maar eens tegen, de christendemocraten, wanneer het om het zielenheil gaat.