Politoloog Peter Van Aelst: ‘Programma’s als Het Conclaaf hebben vooral een effect op journalisten en opiniemakers’

De berichtgeving over de verkiezingen van 9 juni komt in alle media op toerental, met op televisie blikvangers als Eerste Keus (VRT) en Het Conclaaf (VTM). Maar in welke mate zijn die debatten, reportages en portretten bepalend voor de verkiezingsuitslag?

‘Op verkiezingsdag is er altijd een verrassing’, zegt politoloog Peter Van Aelst (UAntwerpen). ‘Maar ik denk dat de grote krachtlijnen en machtsverhoudingen al vastliggen.’

Waarom?

Peter Van Aelst: Mensen bouwen hun mening niet op in de laatste twee weken voor de verkiezingen. Dat is een proces van jaren. Grote dossiers als corona of stikstof hebben kiezers naar een partij gehaald of ervan weggeduwd. Ik geef vaak het voorbeeld van PVDA’er Jos D’Haese. Doordat hij dag in dag uit aanwezig is op TikTok, heeft hij veel volgelingen, wat op zijn beurt het algoritme in de kaart speelt. Nu, in campagnetijd, kan hij oogsten. Idem voor het Vlaams Belang. Die partij heeft jarenlang aan haar strategie gewerkt. Die werpt vandaag haar vruchten af. Een kandidaat die zich nu in de race wil knokken met een eenmalig grappig campagnefilmpje heeft geen schijn van kans.

Kortom, het Vlaams Belang wint de verkiezingen?

Van Aelst: Het Vlaams Belang zal de verkiezingen winnen, we weten alleen niet met hoeveel procent. Jos D’Haese zal het goed doen, we weten alleen niet hoe goed. Een onverwachte verschuiving van een paar procentpunten lijkt vaak heel wat, maar verandert niet veel aan de onderstroom. Politici gaan zich te pletter werken tot 9 juni, maar het zal niet veel meer uitmaken.

Heeft een programma als Het Conclaaf dan helemaal geen invloed?

Van Aelst: Zulke programma’s kunnen alleen kleine verschuivingen teweegbrengen. Maar die zijn belangrijk, zeker omdat we met CD&V, Open VLD, Vooruit, Groen en PVDA met heel wat middelgrote partijen zitten. Een verschil van amper twee procent lijkt zo een gigantische kloof. Kijk naar de CD&V: als die partij 14 procent haalt, barst het feest er los. En dat terwijl de partij in zak en as zat toen ze dat resultaat behaalde in 2019.

Programma’s als Het Conclaaf hebben vooral een effect op journalisten en opiniemakers. Zij hebben het allemaal gezien, en vinden het relevant wanneer Bart De Wever (N-VA) de vloer aanveegt met Tom Van Grieken (Vlaams Belang) in een discussie over Vlaamse onafhankelijkheid. Het effect op het grote publiek inschatten is tien keer moeilijker. Veelal zien we dat zulke elementen inspelen op bestaande emotionele connecties. Iemand die fan is van Van Grieken zal zich vooral geërgerd hebben aan de ‘arrogantie’ van De Wever in diezelfde discussie.

Heeft de overwinning van de PVV in Nederland niet aangetoond hoe belangrijk campagnes zijn? In enkele weken tijd schoot Geert Wilders als een komeet omhoog.

Van Aelst: We mogen niet vergeten dat Nederland een heel volatiel electoraat heeft. En een wisselend partijlandschap. Toen de BoerBurgerBeweging (BBB) op één stond, vroeg men mij of dat ook bij ons kan gebeuren. Het antwoord is nee. We hébben een stabiele protestpartij, dat is het Vlaams Belang. Dat is een geoliede machine, die speel je niet zomaar uit verband.

Hoe belangrijk is de laatste peiling voor verkiezingsdag?

Van Aelst: De peilingen zijn vooral intern belangrijk voor de partijen. Zo stijgt Vooruit in de laatste peiling van DPG Media tot 14,3 procent. Ze wordt dus bevestigd in haar keuze om Conner Rousseau opnieuw naar het voorplan te duwen. Als ze achteruit had geboerd, zou er interne discussie zijn ontstaan over Rousseaus zichtbaarheid. Anderzijds had ik afgelopen weekend niet graag van Groen geweest, dat in diezelfde peiling met 6,6 procent niet ver boven de kiesdrempel uitkomt.

Een derde van de kiezers zou nog onbeslist zijn. Is dat veel?

Van Aelst: We weten dat iets meer dan de helft van het electoraat zeker is van haar keuze voor de start van de campagne. Maar eigenlijk ben je een wat domme kiezer als je nu al hebt beslist. Betrokken kiezers doen een stemtest, bekijken de programma’s, volgen de debatten, enzovoort. Je mag ook niet denken dat die zwevende kiezers alle kanten kunnen uitgaan, vaak houden ze elkaar in evenwicht. Tenzij er iets significants gebeurt, een zogenaamd event. Denk aan de dioxinecrisis in 1999 of ‘Marrakesh’ in 2018/19. Een event is pas een event als het over alle platformen heen wordt opgepikt, waardoor het onvermijdelijk is. In deze campagne kan ik niet veel bedenken dat langer dan twee dagen is meegegaan. Maar goed, ik hou nog een slag om de arm. (lacht)

Meer dan ooit focussen partijen op migratie: hoe ‘eigen volk eerst’ mainstream wordt