Bart Maddens over het geld van de partijen: ‘Vanuit democratisch oogpunt is het “systeem-Sihame” gezonder’

Een halfjaar voor de verkiezingen neemt de Leuvense politoloog Bart Maddens opnieuw de gulle partijfinanciering van 78,3 miljoen euro per jaar onder de loep. ‘Waarom politieke partijen met geld kunnen smijten naar Facebookadvertenties of een dagje Plopsaland? Omdat ze niet meer weten wat gedaan met alle financiering die binnenstroomt.’

Samen met Gunther Vanden Eynde, Wouter Wolfs en Jef Smulders schreef Maddens (KU Leuven) De kolonisten van Wetstraat, een titel die knipoogt naar het bekende bordspel. ‘Vroeger zagen we de opkomst van massapartijen, privéorganisaties die van onderuit de macht trachtten te veroveren. Vandaag spreken we steeds meer over “kartelpartijen”: organisaties die als het ware het overheidsapparaat koloniseren om geld en personeel los te weken.’

Een opmerkelijke vaststelling: de financiering is royaal, maar de controle laat te wensen over. Zelfs de Colombiaanse partijfinanciering is transparanter.

Bart Maddens: Colombia is een land met een slechte reputatie, maar met enkele muisklikken achterhaal je er hoeveel een verkiezingskandidaat uitgaf en wie de campagne financierde. In België moet je documenten doorploegen in rechtbanken die niet staan te springen om geïnteresseerde kiezers te ontvangen.

Het systeem is niet alleen obscuur voor buitenstaanders, maar ook voor de politici zelf, zo stellen jullie vast.

Maddens: Veel kandidaten ondertekenen hun verkiezingsaangifte zonder te weten wat ze precies ondertekenen. In ons boek confronteren we een Open VLD-politica met haar aangifte, en ze is verbaasd door het bedrag dat erop staat. Dat komt omdat die papierwinkel door de partijen wordt geregeld. Ze leggen beslag op het grootste deel van de maximumbedragen van de individuele kandidaten (doorgaans zo’n 5000 euro, nvdr) om de campagne te betalen over de hele provincie, het niveau van de kieskring. In de aangiften smeren de partijen de bedragen uit over de verschillende kandidaten, die zich weinig hoeven aan te trekken van de campagne en de paperassen.

Er is een betere manier: geef het geld rechtstreeks aan de kandidaten.

Maddens: Ja, zoals dat gebeurde bij Sihame El Kaouakibi in 2019 bij de Open VLD. Op een gegeven moment bleek dat de partij haar 50.000 euro had gegeven voor haar campagne – een wettig bedrag omdat ze tweede op de lijst stond. Haar partijgenoten schreeuwden moord en brand. Die boosheid was begrijpelijk, maar vanuit democratisch oogpunt is het ‘systeem-Sihame’ veel gezonder. De partij toont vertrouwen in haar kandidaten en laat hen eigen accenten leggen. Dat is aantrekkelijker dan het feitelijk campagneverbod dat de kandidaten vandaag krijgen opgelegd.

Toch blijft u erop hameren: er zijn ernstige aanwijzingen dat Open VLD verkiezingsfraude heeft gepleegd in 2019.

Maddens: Als voorzitter gaf Egbert Lachaert toe dat de Open VLD de uitgave voor een medewerker voor El Kaouakibi, goed voor 33.000 euro, niet aangifteplichtig vond. Dat bedrag werd dus niet bij die 50.000 euro gerekend. Maar volgens ons was dat wel degelijk een verkiezingsuitgave. We vinden het frappant dat de partij ermee wegkomt.

Acht u het mogelijk dat de partijen hun eigen financiering aanpassen?

Maddens: Het Duitse systeem is aantrekkelijk: via matching funds legt de overheid een bedrag bovenop elke gift die een partij ophaalt in de samenleving. Voor België zou dat een grote omwenteling zijn, en misschien onhaalbaar. Kleinere aanpassingen zijn wel denkbaar. Zo moet de financiering voor de politieke fracties in de parlementen enkel voor parlementair werk dienen. Vandaag wordt dat geld meestal gewoon aan de partij doorgestort, wat de macht van de partijvoorzitter vergroot. Kristof Calvo (Groen) heeft een goed voorstel om een deel van de financiering voor te behouden aan de studiedienst. Georges-Louis Bouchez (MR) vindt dat we politieke giften fiscaal aftrekbaar moeten maken, wat ons ook een goed idee lijkt.

Waarom zouden de partijen verandering willen? Zelfs als de N-VA bij de volgende verkiezingen nul stemmen haalt, schrijft u, heeft ze met 34,2 miljoen euro vermogen genoeg geld om campagnes te voeren tot … 2044.

Maddens: Zowel vanuit de media, burgerpanels als We need to talk maar ook van iemand als Calvo stijgt de druk. Er is echt actie nodig. Op een bepaald moment komen we in een situatie terecht waarbij partijen kunnen overleven dankzij het rendement dat ze krijgen op hun vermogen. De overdadige overheidsfinanciering werkt de inertie van het partijsysteem in de hand: gevestigde partijen hebben ‘staying power’ door hun vermogen, terwijl nieuwe partijen het zonder financiering moeten stellen. Dat is een groot democratisch probleem.