‘Pak ziekmakend werk aan, niet de langdurig zieke’

‘Mensen blootstellen aan ziekmakend werk maakt mensen langdurig ziek. Zo simpel is het. Laat ons er dus vooral voor zorgen dat werk duurzaam en werkbaar is. Niet patiënt per patiënt, maar structureel’, schrijven Thijs Vansteenwinckel en Zehra Evi van SAAMO Gent naar aanleiding van de oplaaiende discussie over langdurige ziekt.

Recent pleitte zowel huisartsenvereniging Domus Medica als professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis voor grondige hervormingen in het beleid rond langdurige zieken, gaande van fit notes tot nauwere samenwerking tussen huisartsen en arbeidsartsen. Ze herhalen ook luid en duidelijk dat het sanctioneren van langdurig zieken niet werkt, zoals onderzoek ook aantoont. Dat is nodig, want het dominante politieke discours waarin langdurig zieken worden weggezet als ‘profitariaat’ draagt niet bij aan het oplossen van dit vraagstuk.  

Gaan we het aantal langdurige zieken terugdringen met fit notes en nauwere samenwerkingsverbanden tussen artsen? Misschien wel. Raken deze curatieve oplossingen aan de kern van het probleem? Neen. Het is eigenlijk simpel: mensen blootstellen aan ziekmakend werk maakt mensen langdurig ziek. Laat ons er dus vooral voor zorgen dat werk duurzaam en werkbaar is. Niet patiënt per patiënt, maar structureel.  

Laat ons dat ziekmakend werk even van dichterbij bekijken. Een stem die we helaas veel te weinig horen in dit debat is de stem van mensen die zelf langdurig ziek zijn of dat waren. SAAMO werkte de afgelopen twee jaar intensief met schoonmakers die voor privébedrijven overheidsgebouwen poetsen. Op die tijd hadden we meer 600 gesprekken op de werkvloer en 20 groepssessies met deze mensen. Hun tewerkstelling is vaak precair. Ze hebben weinig inspraak en genieten onvoldoende sociale bescherming. De werkdruk is te hoog en de lonen zijn te laag.

Desondanks zijn dit mensen met een grote beroepsfierheid. Ze leveren een belangrijke publieke dienstverlening, en zijn daar trots op. Terecht. Helaas loopt het al te vaak mis op gezondheidsvlak. De link tussen precair werk en gezondheidsproblemen wordt in onderzoek duidelijk aangetoond. Overheden en werkgevers dragen hierin een grote verantwoordelijk.

We illustreren met een praktijkverhaal uit Gent. Het lokaal bestuur bespaarde vorig jaar op de contracten met de schoonmaakfirma, een winstgevende multinational. De werkdruk neemt toe. 

Een schoonmaker getuigt:  

‘Door de besparingen hebben ze veel mensen ontslaan, nu moeten we werken voor twee. Daardoor gaan mensen zich blesseren. Aan de armen, de schouders of de rug. En dan zegt onze werkgever: ‘jij bent te veel ziek”  

Een collega valt haar bij: “Mijn werkgever geeft geen vaste contracten meer. Nieuwe medewerkers krijgen enkel nog tijdelijke contracten. Op die manier proberen ze ziekteverzuim tegen te gaan. Mensen met een kortlopend contract durven niet lang ziek te blijven, omdat ze hopen dat, als ze hard genoeg werken, ze uiteindelijk een vast contract krijgen. Hierdoor overschrijden ze vaak hun eigen grenzen en vallen ze uit.” 

Een andere collega was langdurig ziek, en ging na een tijd opnieuw aan de slag in binnen het systeem van progressieve tewerkstelling. Eigenlijk had haar dokter het advies gegeven om langer thuis te blijven, maar onder druk van de werkgever startte ze weer op. Ze vernam dat de bazen overwogen om haar te ontslaan omwille van haar ziekte. Haar werkgever weigerde om een aangepast takenpakket te voorzien. ‘Neem een pijnstiller’, was het advies. Poetsen op verslavende opiaten, dan maar. Deze problemen worden al lang aangekaart, voorlopig met weinig resultaat. Het lokaal bestuur wijst naar de verantwoordelijkheid van het bedrijf, en omgekeerd.  

Verhalen als deze zijn helaas dagelijkse kost voor een grote groep mensen in onze samenleving, in de schoonmaaksector en daarbuiten.  De verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt in de naam van eindeloze economische groei die federaal op tafel ligt belooft weinig beterschap. Langdurige ziekte aanpakken begint bij het erkennen van het spanningsveld tussen economische groei en besparingspolitiek enerzijds en het welzijn van werknemers anderzijds.  Het is voor velen een ongemakkelijke waarheid, maar eindeloze economische groei is inherent onverzoenbaar met het welzijn van werknemers in een kwetsbare positie. Wie dat niet gelooft moet zelf maar eens een tijdje klaslokalen gaan poetsen voor een winstgedreven onderneming.  

Geen enkele schoonmaker haalt gezond de pensioenleeftijd van 67. Erken schoonmaak als zwaar beroep, zodat mensen vroeger en gezonder op pensioen kunnen.

De oplossingen zijn voorhanden, nu nog de politieke moed om ze om te zetten in beleid, op alle politieke niveaus. Op een bepaald moment moet men erkennen dat de oplossingen die volgen geen radicale ideeën maar gewoon pragmatische oplossingen zijn.

Geen enkele schoonmaker haalt gezond de pensioenleeftijd van 67. Erken schoonmaak als zwaar beroep, zodat mensen vroeger en gezonder op pensioen kunnen. Maak werk van een collectieve arbeidsduurvermindering met behoud van loon, naar Ijslands voorbeeld. Onderzoek wijst uit dat de effecten hiervan op zowel economie als welzijn gunstig zijn. Ondersteun werkgevers met kennis en middelen om voluit in te zetten op duurzaam en werkbaar werk. Want laat ons wel wezen: er zijn uitwassen, maar evengoed zijn er ondernemers die het beste voor hebben met hun personeel, en bereid zijn prioriteit te geven aan welzijn.

Overheden kunnen ook het goede voordbeeld geven door geoutsourcete diensten die gekenmerkt worden door ziekteverzuim opnieuw zelf in dienst te nemen. Zo behouden ze zelf de controle over de arbeidsvoorwaarden van dit personeel, weg van de winstlogica. Overheden die deze jobs alsnog willen uitbesteden kunnen in hun aanbestedingsbeleid specifieke sociale criteria opnemen. Op Europees niveau is de EU-richtlijn rond openbaar aanbesteden, aan herziening toe. De huidige wetgeving zorgt voor een race to the bottom, waarbij de werkdruk steeds toeneemt.  Geef gehoor aan de oproep van meer dan 100 economen en maak hier werk van een hervorming.

Een oproep aan onze overheden: neem jullie verantwoordelijkheid op, en durft doortastend beleid voeren. Beleid dat ook buiten de grenzen van de partijideologie durft kleuren. Betrek in de opmaak van dat beleid ook vanaf dag één mensen met ervaringskennis. Organisaties als SAAMO kunnen daarin een partner zijn.

Zolang de structurele oorzaken van langdurige ziekte niet worden erkend en de politieke moed ontbreekt om oplossingen die bewezen effectief zijn in te voeren blijft het voor iedereen, van arts tot zieke schoonmaker, dweilen met de kraan open. 

Zehra Eviz en Thijs Vansteenwinckel  werken voor SAAMO Gent.