‘Ook mensen die niet tegen migratie zijn, stemmen voor Vlaams Belang’

Volgens cijfers van de nieuwe Gemeentemonitor staat ‘maar’ 23 procent van de Vlamingen negatief tegenover diversiteit. Hoe dat te rijmen valt met peilingen waarin een uitgesproken antimigratiepartij als Vlaams Belang 27 procent en meer scoort? Socioloog Marc Swyngedouw (KU Leuven) ziet geen contradictie.

Wordt de Vlaming steeds toleranter tegenover diversiteit? De cijfers van de Gemeentemonitor lijken alvast in die richting te wijzen. Zo zegt een overgrote meerderheid van 77 procent dat ze ‘positief’ of ‘neutraal’ tegenover de gevolgen van migratie staat. Daartegenover staat een minderheid van 23 procent die diversiteit als ‘negatief’ ervaart. Dat is – opvallend toch – 3 procent minder dan in 2020.

Een hoopgevende evolutie? Politiek socioloog Marc Swyngedouw is voorzichtig. ‘Ik twijfel niet aan de kwaliteit van het onderzoek, maar een verschil van 3 procentpunten is, ook bij een zo uitgebreide bevraging als deze, statistisch niet substantieel genoeg voor een dergelijke conclusie. Eigenlijk betekent het dat de attitudes ongeveer hetzelfde zijn gebleven. Dat sluit trouwens aan bij onderzoek dat mijn collega Jaak Billiet en ik hebben gedaan naar antimigratiegevoelens van 1991 tot 2020. Ook daar was de conclusie dat die, enkele fluctuaties niet te na gesproken, nauwelijks veranderd zijn.’

Opvallende vaststelling: in een gemeente als Schoten behaalden Vlaams Belang (24 procent) en N-VA (39 procent) in 2019 samen meer dan 60 procent van de stemmen. Toch zegt maar 23 procent van de inwoners dat ze een probleem heeft met migratie.

Marc Swyngedouw: Het verband tussen een antimigratiehouding en een stem voor het Vlaams Belang is niet één op één. Je hebt mensen die tegen migratie zijn en niet voor het Vlaams Belang stemmen, zoals je omgekeerd mensen hebt er die er niet tegen zijn en toch voor die partij stemmen. Het Vlaams Belang trekt traditioneel ook veel proteststemmen aan. Ik kom uit een sociale woningwijk in Brasschaat. In mijn wijk werd massaal voor het Belang gestemd wegens de hoge werkloosheid die verband hield met economische problemen in de Antwerpse haven. Daarbovenop kwamen de vele kiezers die vanwege hun Vlaams-nationalistische overtuiging, of vanwege de kopstukken op de lijst, voor die partij stemden.

Iets soortgelijks zie je in Ninove. Het Vlaams Belang behaalde daar in 2019 een monsterscore van 34 procent. Nochtans zegt ‘maar’ 30 procent van de Ninovieters dat ze negatief staat tegenover diversiteit.

Swyngedouw: Ook dat wijst erop dat mensen ook om andere redenen voor het Vlaams Belang kunnen stemmen. In dit geval kan het, zoals in wel meer gemeentes in deze regio, bijvoorbeeld ook te maken hebben met de woningprijzen, die door een intocht van mensen uit Brussel de hoogte inschieten. Ook het feit dat bijna een kwart van de bevolking zeer kwetsbaar is, speelt zeker een rol.

Volgens de befaamde ‘contacthypothese’ zou veelvuldig in contact komen met andere groepen de kijk op diversiteit in gunstige zin beïnvloeden. Als die hypothese klopt, zouden Vlamingen op termijn een steeds positievere kijk op migratie moeten krijgen.

Swyngedouw: De contacthypothese is een juiste hypothese, maar het werkt alleen als er aan twee voorwaarden wordt voldaan. Het moet gaan om veelvuldige contacten én het moet een aangenaam contact zijn. Als er in jouw straat mensen van kleur wonen, maar je mijdt elk contact met hen, dan zal het je vooroordelen niet wegnemen. Maar het zal bijvoorbeeld wél werken als je als kind naar een etnisch diverse school bent geweest, en er een diverse vriendenkring kon opbouwen.

U vertelde daarnet dat de attitudes tegenover diversiteit in Vlaanderen nauwelijks veranderen. Betekent dit dat er aan die twee voorwaarden niet is voldaan?

Swyngedouw: Minder dan in andere regio’s. Dat komt vooral omdat de woonwijken bijna nergens zo gesegregeerd zijn als hier. Je hebt witte wijken, en je hebt wijken die voor 80 procent of meer door etnische minderheden worden bevolkt. Dat vertaalt zich uiteraard ook in de scholen. Als je witte scholen en concentratiescholen hebt, is er weinig contact tussen de verschillende groepen, en kan de contacthypothese logischerwijze niet werken.