‘Onze (lokale) democratie wordt niet versterkt door alleen de spelregels aan te passen’

‘De belofte van meer stabiliteit heeft vooral geleid tot meer strategisch gedrag’, schrijft Dries Mahieu naar aanleiding van de moeizame coailitievorming in Gent. ‘De nieuwe spelregels zijn niet voldoende.’

De recente politieke soap in Gent legt een pijnlijke waarheid bloot: nieuwe spelregels alleen maken nog geen betere democratie. Het decreet ‘versterking lokale democratie’ werd ingevoerd om stabiel bestuur te garanderen, maar wat we zien is vooral oude wijn in nieuwe zakken. Werd de lokale democratie echt versterkt? Persoonlijke vetes en opportunisme blijven het nog steeds winnen van inhoudelijk debat. Het jammere is dat het cynische spel van de voorbije weken de niet-kiezer bevestigt in zijn keuze om thuis te blijven: politiek blijkt toch weer over postjes te gaan, en inhoud lijkt alweer op de tweede plaats te komen.

Het is een bekend patroon: voor de verkiezingen gaat het over visie en plannen, de dag erna draait alles om postjes en macht. Het nieuwe decreet blijkt daar geen medicijn tegen. Sterker nog: het heeft onbedoeld nieuwe problemen gecreëerd. De belofte van meer stabiliteit heeft vooral geleid tot meer strategisch gedrag. Neem bijvoorbeeld de opkomst van stadslijsten en ‘lijsten van de burgemeester’. Deze nieuwe constructies hebben vaak maar één doel: de grootste worden. Ze lijken op het eerste gezicht verfrissend, want ze zijn een transparant alternatief voor de geheime voorakkoorden die vroeger vaak gesloten werden. Maar zonder gedeelde inhoudelijke visie zijn die grote lijsten kaartenhuisjes die bij het minste zuchtje wind instorten.

De situatie in Gent, waar de stadslijst ‘Voor Gent’ nu uit elkaar gespeeld lijkt, spreekt boekdelen. Maar ook in andere steden zien we hoe deze tijdelijke allianties vaak meer problemen creëren dan oplossen.

Ook de spelregels zelf drijven ons in een verkeerde richting. Het initiatiefrecht van de grootste partij, gecombineerd met het Imperiali systeem van zetelverdeling, creëert een arena waar maar plaats is voor twee of drie hoofdrolspelers. Het resultaat? Een politiek landschap dat polarisering beloont en nuance bestraft.

Wie genuanceerd denkt, wordt weggezet als besluiteloos. Wie verbinding zoekt met politieke rivalen, wordt afgeschilderd als zwak. Dit zien we terug in de campagnes: miljoenenbedragen gaan naar sociale media-advertenties die complexe problemen reduceren tot simplistische oneliners.

De gevolgen hiervan zijn verstrekkend. Kijk bijvoorbeeld naar het debat over mobiliteit in onze steden. In plaats van een genuanceerde discussie over hoe we leefbaarheid kunnen verzoenen met bereikbaarheid, vervallen we in een schijnbaar onoverbrugbare tegenstelling tussen ‘anti-auto’ en ‘pro-auto’. Of neem het woonbeleid: de nuance tussen verdichting en leefkwaliteit gaat verloren in een polariserend debat tussen voor- en tegenstanders van hoogbouw.

Wat kunnen we eraan doen? Er bestaan heel wat ideeën en initiatieven om burgerparticipatie vorm te geven. Niet alleen tijdens verkiezingen, maar het hele jaar door. Denk aan burgerpanels die meedenken over belangrijke beslissingen, of een digitaal platform waar inwoners kunnen stemmen over lokale initiatieven. In steden als Leuven en Gent zijn hier al voorzichtige experimenten mee gedaan, met veelbelovende resultaten. Burgers blijken vaak veel genuanceerder te denken dan politici hen toedichten.

Dit en nog heel veel andere voorstellen komen voor in zowat alle partijprogramma’s, we kunnen zelfs zover gaan om middelen die nu naar partijfinanciering gaan, naar dit soort initiatieven te laten gaan. Maar als het puntje bij paaltje komt, kiezen machthebbers veel te vaak om de controle over het debat sterker in handen te nemen, in plaats van de participatie écht te laten spelen.

Een gezonde democratie heeft ook meer nodig dan alleen politici. We hebben kritische journalisten nodig, onafhankelijke academici, een sterk middenveld én ambtenaren die durven tegenspreken. Deze actoren verdienen meer ruimte en middelen om hun rol te spelen. Dat betekent bijvoorbeeld: meer budget voor lokale onderzoeksjournalistiek, betere bescherming voor klokkenluiders binnen de administratie, en structurele ondersteuning voor burgerinitiatieven die zich mengen in het maatschappelijk debat.

En ten slotte een wegstappen van het systeem dat onze democratie als een spel van tellen tot de helft + 1 maakt. Ons huidige systeem stimuleert een politieke besluitvorming die opgemaakt is uit clans. Besluitvorming wordt alsmaar strakker gedirigeerd vanuit de partijhoofdkwartieren. Waarom kiezen we dan nog voor mandatarissen in al die raden, als iedereen toch maar braaf zijn grote roerganger volgt?

Waarom niet experimenteren met nieuwe vormen van besluitvorming die samenwerking stimuleren? Bijvoorbeeld door partijen extra middelen of spreektijd te geven als ze samen voorstellen indienen. Of door burgers te laten stemmen op ideeën in plaats van op personen. In het buitenland zijn hier al interessante voorbeelden van: zo werkt de stad Barcelona met een systeem van participatieve budgettering waarbij burgervoorstellen die breed gedragen worden extra punten krijgen.

Onze (lokale) democratie wordt niet versterkt door alleen de spelregels aan te passen of door initiatieven in de marge te nemen. De échte uitdaging ligt niet in het maken van een waterdicht decreet, maar in het creëren van een politieke cultuur waarin inhoud weer koning is. Waarin een compromis niet wordt gezien als zwakte, maar als een overwinning van het algemeen belang.

Want uiteindelijk is democratie meer dan een georganiseerd meningsverschil. Het is een delicaat samenspel tussen burgers, bestuurders en alle spelers daartussenin. Alleen door dat hele ecosysteem te versterken, kunnen we komen tot een lokale democratie die niet alleen stabiel is, maar ook écht werkt voor de burger.

De vraag aan onze volgende ministers is dan ook niet hoe ze de regels nog strakker kunnen maken. De vraag is: hoe maken we ruimte voor meer stemmen, meer nuance en betere beslissingen? Want alleen dan bouwen we aan een democratie die niet alleen overleeft, maar ook bloeit. Een democratie die niet verstikt in procedures, maar leeft van ideeën. Een democratie die niet bang is voor meningsverschillen, maar er sterker van wordt.

Dries Mahieu is kernlid van Vista, een politieke beweging die een Vlaams, sociaal en progressief alternatief voorstaat, dat de particratie doorbreekt.