‘De afschaffing van de opkomstplicht mag niet de norm worden; in plaats daarvan moeten we streven naar een politieke cultuur die inclusie en participatie bevordert’, schrijft politicologe Robin Devroe (VUB & UGent) na de eerste verkiezingen waarbij de burgers niet verplicht werden om te gaan stemmen.
De lage opkomst was gisteren hét gespreksonderwerp van de dag. Voorafgaand aan de eigenlijke verkiezingsdag werd al veel gespeculeerd over wat de precieze gevolgen van de afschaffing van de opkomstplicht zouden kunnen zijn, hoeveel kiezers zouden thuisblijven, welk soort kiezers zouden afhaken en of dit al dan niet een effect zou hebben op de uitkomst van de verkiezingen. We weten nu dat de afschaffing van de opkomstplicht – een beslissing die ingegeven werd door het streven naar meer keuzevrijheid voor de kiezer en het versterken van de lokale democratie – in realiteit verstrekkende en zorgwekkende gevolgen heeft.
Niet alleen zagen we gisteren in veel Vlaamse steden en gemeenten een drastische daling van de opkomst, het werd ook pijnlijk duidelijk dat vooral bepaalde bevolkingsgroepen wegbleven. Deze lage opkomstcijfers moeten ons doen nadenken over de toekomst van onze democratie.
De cijfers spreken voor zich: de opkomst lag gisteren met zo’n 65% gemiddeld drastisch lager dan bij voorgaande verkiezingen. Deze daling is niet alleen zorgwekkend, maar ook veel groter dan verwacht werd. Politieke analisten en politicologen, waaronder ook ikzelf, hadden niet gerekend op zo een forse afname. Voorspellingen werden vaak gemaakt op basis van de situatie en cijfers uit Nederland. Daar zagen we immers dat de opkomst voor verkiezingen over de jaren heen stelselmatig achteruit gegaan is, maar er was nooit een dergelijke forse afname tussen twee verkiezingen in zoals nu bij ons wel het geval is.
Eén van de mogelijke verklaringen hiervoor is het gebrek aan effectieve ‘get-out-the-vote’ campagnes. In een tijd waarin de kloof tussen politiek en burger steeds groter lijkt te worden en er verkiezingen zonder opkomstplicht georganiseerd worden, is het cruciaal dat er inspanningen geleverd worden om alle stemgerechtigden te mobiliseren. De overheid, politieke partijen, maar ook het maatschappelijk middenveld moeten actief aan de slag met campagnes die mensen aansporen om te stemmen. Helaas was de aandacht voor dit soort campagnes de afgelopen tijd ver te zoeken; overheid en politiek keken vooral naar elkaar en lieten kansen liggen om kiezers te betrekken.
Wat we bovendien ook zien is dat specifieke groepen, zoals jongeren, lager opgeleiden, mensen in minder gunstige socio-economische posities en mensen met een migratieachtergrond uit de boot vallen. Deze bevolkingsgroepen hebben vaak al te maken met structurele barrières die hun politieke participatie bemoeilijken. De afschaffing van de opkomstplicht versterkt nu ook duidelijk deze ongelijkheden en ondermijnt de vertegenwoordiging van diverse stemmen in ons politieke landschap. Wanneer de opkomstcijfers dalen, worden de stemmen van deze kwetsbare groepen nog minder gehoord. Dit leidt tot een verarming van ons democratische proces en het creëren van een politiek klimaat waarin slechts een selecte groep haar belangen kan verdedigen.
De gevolgen hiervan zijn niet te onderschatten. Een lage opkomst onder bepaalde groepen leidt tot een vertekening van de politieke vertegenwoordiging, waarbij enkel de stemmen van degenen die al betrokken zijn, gehoord worden. Dit ondermijnt niet alleen de legitimiteit van onze democratische instellingen, maar het creëert ook een gevoel van onbehagen. Als samenleving hebben we de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een inclusieve democratie waarin alle stemmen worden gehoord en gerespecteerd. De afschaffing van de opkomstplicht gaat in tegen deze fundamentele principes en zet een stap terug in onze voortdurende strijd voor een inclusieve en representatieve democratie.
Het is dan ook dringend tijd dat we de objectieve gevolgen van deze beslissing onder ogen zien en ons inzetten voor een toekomst waarin iedere stem terug telt. We moeten pleiten voor beleid dat de participatie van alle burgers bevordert, ongeacht hun achtergrond of sociale positie. Het herintroduceren van de opkomstplicht of het stimuleren van politieke participatie door middel van gerichte campagnes en educatieve programma’s is essentieel om een meer betrokken kiespubliek te creëren.
In deze tijd van politieke onzekerheid en groeiende polarisatie is het immers van cruciaal belang dat we de democratische waarden die ons verbinden, beschermen en versterken. Onze democratie is geen experiment; we moeten hier zorgvuldig mee omgaan. De afschaffing van de opkomstplicht mag niet de norm worden; in plaats daarvan moeten we streven naar een politieke cultuur die inclusie en participatie bevordert. De vraag rijst nu dan ook of de opkomstplicht terug kan worden ingevoerd. Het is aan de politieke partijen binnen de Vlaamse regering om hier een grondige evaluatie van te maken en hopelijk het gezond verstand te laten zegevieren.
Maar laat dit bovenal ook een ruimer signaal naar de politiek toe zijn: de lage opkomstcijfers bewijzen dat er een duidelijke kloof is tussen burger en politiek. Veel burgers zijn apolitiek, niet politiek geïnteresseerd of hebben het gevoel dat hun individuele stem toch geen impact heeft. Het is tijd voor de politiek om in eigen boezem te kijken en zich af te vragen hoe ze deze kloof kan dichten. Alleen dan kunnen we de democratie van de toekomst waarborgen en ons verenigen in de gezamenlijke opdracht om een rechtvaardige en duurzame samenleving op te bouwen waarin iedere stem ook effectief gezien, gehoord en vertegenwoordigd wordt.
Robin Devroe is postdoctoraal onderzoeker aan de VUB en UGent. Ze is verbonden aan de onderzoeksgroep DFUTURE en GASPAR.
Gemeenteraadsverkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier