Ondanks opkomstplicht: ‘Zeker de helft van de Brusselaars gaat zondag niet stemmen’

De nieuwe meerderheden in de Brusselse gemeentehuizen zullen, in het beste geval, 25 procent van de kiezers vertegenwoordigen, zegt politoloog Emilie Van Haute (ULB).

In een voorbeschouwing in het politieke maandblad SamPol verwijst politoloog Emilie Van Haute kort naar wat zij ziet als een grote democratische tekortkoming van de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen in Brussel: zeker de helft van de stemgerechtigde Brusselaars gaat zondag niet stemmen.

Hoe komt u aan dat cijfer?

Emilie Van Haute: Bij de gemeenteraadsverkiezingen kunnen en moeten de Belgen natuurlijk stemmen (in tegenstelling tot in Vlaanderen is er in Brussel wel opkomstplicht, nvdr). Daarnaast zijn er de niet-Belgen, zowel de Europeanen als de niet-Europeanen. In Brussel vertegenwoordigt die groep 34 procent van het totale electoraat, ofwel ruim 310.000 kiezers. In gemeenten als Etterbeek, Elsene en Sint-Gillis gaat het zelfs om een op de twee kiezers.

Die mogen in principe allemaal stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen?

Van Haute: Inderdaad, Europeanen sowieso, niet-Europeanen als ze vijf jaar in België verblijven. Maar die groep moet zich vooraf registreren en slechts 17 procent heeft dat gedaan. Waardoor nu al duidelijk is dat 260.000 potentiële kiezers zondag niet naar het stemhokje gaan. Dat komt neer op 28 procent van het totale Brusselse electoraat. Tel daarbij de minstens 15 procent van de Belgische kiezers die zondag hun kat sturen en de 5 procent blanco-stemmers – dat zijn de gemiddelde cijfers voor het Brussels Gewest – en je zit met de helft van de potentiële kiezers die niet aan de stembusgang deelnemen.

Waaraan ligt het dat buitenlanders zich niet registreren? Is het te ingewikkeld?

Van Haute: Nee, het registratieproces is best simpel. Deze keer moest je gewoon een onlineformulier invullen. Maar je moet natuurlijk wel weten dat het bestaat. Lokale overheden hebben weliswaar informatiecampagnes gevoerd, maar de registratie moest gebeuren tijdens de zomer, als mensen met vakantie zijn. Voor niet-Belgen komt daarbij ook de angst voor ons systeem van verplicht stemmen. Stel dat ik op 13 oktober niet in het land ben, word ik dan gestraft? Ze weten niet dat niet-stemmen ondanks de opkomstplicht niet meer wordt vervolgd. Bovendien is ons kies- en partijstelsel, zeker in Brussel, erg complex. Ook dat mobiliseert niet echt.

Maar in een gemeente de boel bij elkaar houden als slechts de helft van de kiezers een stem uitbrengt – dat lijkt niet ideaal?

Van Haute: Dat klopt. Politieke partijen zouden voor die bevolkingsgroepen ook veel meer moeite kunnen doen. Door kandidaten uit die gemeenschappen op hun lijsten te zetten, bijvoorbeeld. Maar Brusselse politieke partijen hebben daar in hun werking weinig aandacht voor.

Wat zegt een en ander over de Brusselse gemeenteraadsleden die zondag worden verkozenen?

Van Haute: Aangezien minstens de helft van de kiezers zondag niet naar het stemhokje gaat, zullen de nieuwe meerderheden in de Brusselse gemeentehuizen in het beste geval 25 procent van de kiezers vertegenwoordigen. Dat roept grote vragen op over hun democratische legitimiteit.

Geen opkomstplicht op 13 oktober: ‘Politici hopen stilletjes dat mensen uit gewoonte zullen stemmen’

Kan de opkomstplicht in Brussel, gezien het de facto lage aantal stemmers, niet beter gewoon op de schop, zoals in Vlaanderen?

Van Haute: Oh nee, zonder de opkomstplicht is het hek van de dam en zou de situatie nog honderd keer erger zijn. Het aantal stemonthouders en blanco-stemmers in de gemeenten in het noordwesten van het Brussels Gewest ligt nu al erg hoog, veel hoger dan in de rijke gemeenten van het zuidoosten. Gemiddeld daagt zoals gezegd 15 procent van de Brusselaars niet op in het stembureau, maar in sommige gemeenten gaat al 25 procent van de Belgische kiezers niet stemmen. Zeker in Brussel, met zijn uiterst diverse electoraat, is het van belang om de opkomstplicht te behouden.

Maar als die potentiële kiezers, Belg of niet-Belg, niet geïnteresseerd zijn, waarom zou je ze dan dwingen?

Van Haute: Je kunt deelname aan verkiezingen zien als de individuele verantwoordelijkheid van de burger. Maar je kunt er ook naar kijken als een collectieve verantwoordelijkheid van instituties en politieke partijen. Dat is een argument pro opkomstplicht. Daarnaast moeten instituties en partijen ook met opkomstplicht hun best doen om een zo groot mogelijk deel van de bevolking in het democratisch spel te integreren. Het is mij wat te makkelijk om de schuld voor afhaken bij de kiezers te leggen. Misschien betonen politici ook gewoon weinig interesse in grote groepen potentiële kiezers.

Maar in Brussel zit je dus met aan de ene kant een grote, onbenutte kiezersgroep. Aan de andere kant dingen heel wat partijen wel nadrukkelijk naar de gunst van sommige niches in de kiezersmarkt, denk aan kiezers met een moslimachtergrond.

Van Haute: Dat klopt. Partijen vechten elkaar als het ware de tent uit voor bepaalde groepen kiezers. En dan er is een enorme pool van potentiële kiezers waar ze weinig naar omkijken. Ik heb daar geen echt goede verklaring voor, afgezien van eventuele taalbarrières of een gebrek aan strategisch inzicht bij Brusselse partijen.

Gemeenteraadsverkiezingen in Brussel: blijft de PS de grootste partij?