‘De Senaat kan ons beschermen tegen onszelf’

De democratie moet beschermd worden tegen daadkrachtige politici. Bij de huidige regeringsvorming ligt de afschaffing van de Senaat op tafel. Dat is begrijpelijk, want sinds de hervorming van 2014 is dat een lege doos waarvan niemand nog weet waarvoor hij dient. Nochtans kan de Senaat bijzonder nuttig zijn als een rem op de politiek.

Een uitstekend voorbeeld daarvan is de Amerikaanse Senaat. Tegenwoordig willen we dat de politiek efficiënt ‘de problemen van de mensen’ oplost. De Amerikaanse Founding Fathers waren veel banger voor machtsconcentratie. Hun grootste angst was dat populaire presidenten het politieke proces zouden domineren en daardoor de democratische rechten van minderheden konden bedreigen. Daarom maakten ze van de Amerikaanse Senaat een instelling die dankzij allerlei procedures en regels de uitvoerende macht volledig kon blokkeren.

De Senaat werd geïmmuniseerd tegen politieke druk, ook die van het volk. De gevolgen waren desastreus. De Senaat werd een bastion van oude mannen die de meest redelijke hervormingen tegenhielden. Of het nu om elementaire rechten voor arbeiders of zwarten ging, steeds opnieuw wisten machtige senatoren het status-quo te handhaven, zelfs toen miljoenen Amerikanen om gerechtigheid schreeuwden.

Tegelijkertijd kende de geschiedenis van de Senaat gouden bladzijden. Meer dan eens probeerden Amerikaanse presidenten om de controle naar zich toe te trekken en de scheiding der machten te ondermijnen. Op zulke momenten boden senatoren over de partijgrenzen heen, en vaak tegen hun politieke eigenbelang, weerstand aan de machtswellust van presidenten. Hun belangrijkste wapen was het uitstel: dankzij maandenlange publieke discussies wisten de senatoren het volk te overtuigen dat op het eerste gezicht populaire maatregelen een bedreiging vormden voor het machtsevenwicht en dus voor de democratie.

Een instelling die weerstand kan bieden aan de eisen van het volk en de belangrijkste politici – in ons geval ministers en partijvoorzitters – kan gevaarlijk zijn als haar macht te groot is. Sowieso zal ze onpopulair zijn, want wij verwachten dat de politiek de problemen nú oplost. Maar een Senaat die in alle rust discussieert over fundamentele thema’s kan niet alleen de angel uit hooglopende discussies halen. Dankzij zijn inefficiëntie zal hij ook weerstand bieden aan politici en hun electoraat die de regels willen herschrijven. Nu Donald Trump opnieuw Amerikaans president dreigt te worden en autoritaire figuren in Europa de macht grijpen, hebben we dringend behoefte aan zulke instellingen die ons beschermen tegen onszelf.

Jelle Dehaen is auteur. In oktober verschijnt De terreur van het optimisme, zijn boek over de Franse Revolutie.