Deze campagne leggen maar liefst vijf van de zeven partijen een ‘sociaal’ of (centrum)links socio-economisch programma voor. Is de strijd tussen rechts en links beslecht? ‘Het is makkelijk om links te zijn op onderwijs.’
‘Wat koopkracht en welzijn betreft, positioneren we ons centrumlinks, zonder socialisten of communisten naar de mond te praten. Op socio-cultureel vlak nemen we een duidelijke centrumrechtse houding aan, zonder populisten en extremisten naar de mond te praten.’
Op het CD&V-verkiezingscongres nam voorzitter Sammy Mahdi een originele positie in: enerzijds links van het centrum, anderzijds rechts van het centrum. Vroeger stond op Mahdi’s twitteraccount de leuze ‘denk niet links, denk niet rechts, denk na’. Vandaag proeft hij van beide kanten van het ideologische spectrum.
De positionering van de CD&V zorgt voor een opmerkelijke vaststelling. Van de zeven grote partijen noemen er twee zichzelf socio-economisch rechts of centrumrechts: de N-VA en de Open VLD. Een kleine minderheid dus, met aan de overkant de CD&V, Vooruit, Groen, de PVDA en het Vlaams Belang.
Die ongelijke verhouding is ook Bart Van Craeynest opgevallen. De hoofdeconoom van de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka ziet plots veel ‘traditioneel linkse recepten’ opduiken in de campagne. ‘Verschillende partijen spreken over hogere belastingen voor multinationals en rijken’, zegt hij. ‘Het thema koopkracht is op zich niet links of rechts, maar de meeste partijen kijken wel naar de overheid als oplossing om de koopkracht te versterken: hogere pensioenen, hogere uitkeringen, rijkentaksen, enzovoort. En hoewel de koopkracht eigenlijk redelijk snel is hersteld na de inflatiecrisis, blijft het thema voortleven. De kranten staan nog altijd vol met artikels over bijvoorbeeld de prijzen van de winkelkar.’
Politoloog Silke Goubin (KU Leuven) ziet ook een grote verklaring in de campagnethema’s. ‘Surf eens naar de websites van het Vlaams Belang, Vooruit of de CD&V. Op het eerste gezicht gaan die haast volledig over dezelfde onderwerpen. Alle partijen zetten in op koopkracht of welzijn. Die thema’s worden al snel als links beschouwd.’
Linkse lente
Maar waarom kiezen vijf van de zeven partijen dan een (centrum)linkse positie binnen die thema’s? Volgens Wim Vermeersch, hoofdredacteur van het progressieve maandblad SamPol is het duidelijk: ‘Die partijen lezen ook de opinieonderzoeken. Migratie houdt de mensen wel bezig, maar al jaren blijkt dat kiezers écht wakker liggen van centrumlinkse thema’s zoals de sociale zekerheid of pensioenen. De basispremisse van links wordt door zo goed als alle partijen omarmd, namelijk de noodzaak van een goede sociale zekerheid en herverdeling. Internationale organisaties als het IMF en de OESO – toch geen linkse clubjes – wijzen rapport na rapport op de gevaren van ongelijkheid, en spreken zelfs over hogere bijdragen van vermogens.’
‘Partijen hebben eindelijk door dat de meeste mensen zichzelf socio-economisch links noemen’, zegt Matthias Somers van de progressieve denktank Minerva. ‘Een meerderheid van de bevolking is voor herverdeling en voor een vermogensbelasting. De partijen kijken vanwaar de wind waait en positioneren zich navenant.’
Bij de PVDA kloppen ze zichzelf alvast op de borst. De marxisten menen dat zij mee aan de basis staan van een linkse lente. ‘Tien jaar lang stonden wij alleen’, zegt voorzitter Raoul Hedebouw in Humo, ‘nu pakt Groen ook uit met een vermogensbelasting en schuift Vooruit op.’ De PVDA stelt een miljonairstaks voor vanaf 5 miljoen euro, Groen vanaf 2,5 miljoen. Zelfs de N-VA en de Open VLD spreken openlijk over nodige inspanningen van ‘de rijken’.
Daar zit de coronacrisis voor iets tussen, denkt Van Craeynest. ‘Toen werd vanuit verschillende hoeken naar de overheid gekeken, óók vanuit ondernemingen. Dat heeft een zekere normalisering teweeggebracht: als de privé het niet meer ziet zitten, moet de overheid de brug slaan. Anderzijds is de overheid bij uitstek geschikt om op te treden tijdens een crisis zoals de coronapandemie. Maar zodra de crisis is opgelost, moet die overheid zich volgens mij opnieuw beginnen terugtrekken.’
‘“Rijkentaks” is populair, maar dekt vele ladingen’
Zoete broodjes met Bouchez
Krijgt Steve Stevaert dan alsnog gelijk? De socialist opperde ooit dat elke Vlaming eigenlijk een socialist is, ‘alleen weet hij het nog niet’.
Dat is wat kort door de bocht, zegt Goubin. De uitspraak van Sammy Mahdi moet je in zijn context plaatsen, vindt ze. ‘Mocht de CD&V zich rechts plaatsen op de socio-economische breuklijn, dan zou ze weinig meer zijn dan een kopie van de N-VA. Voor Mahdi is het strategisch interessant om net als de N-VA socio-cultureel rechts te zijn, maar zich te onderscheiden op economisch vlak. Eigenlijk verkoopt Mahdi een oud recept op een nieuwe manier. De christendemocraten zijn altijd een centrumpartij geweest. De balans tussen links en rechts zat er dus impliciet in. Door nu expliciet te spreken over enerzijds centrumrechts, anderzijds centrumlinks, komt de partij vanzelf weer uit in het midden.’
Bovendien is er scepsis over dat centrumlinkse karakter van de CD&V. ‘Ik hoor de hele tijd dat de kloof tussen werken en niet werken te groot is’, zegt Matthias Somers. ‘Maar als ze dan over oplossingen spreken, gaat het in de eerste plaats over minder belastingen op inkomen. Met andere woorden: het mag de bedrijven geen cent kosten. Erg links is dat recept niet.’
Er zijn heel veel beloften, maar het gaat amper over hoe die te financieren.
Wim Vermeersch: ‘De CD&V is altijd voorstander geweest van een dual income tax. In dat systeem wordt inkomen uit arbeid progressief belast en krijgen inkomsten uit vermogen een vlaktaks. Ook dat is niet het meest linkse voorstel. Trouwens, ik denk ook niet dat een echte centrumlinkse partij zoete broodjes zou bakken met de MR van Georges-Louis Bouchez, zoals Mahdi nu doet.’
Goubin ziet vooral veel oppervlakkigheid. ‘Het is makkelijk om links te zijn op onderwijs: iederéén vindt dat de overheid er meer moet in investeren. Ook goede gezondheidszorg en aandacht voor ouderen zijn zogenoemde consensusthema’s: niemand is daar tegen. Maar als je wat dieper begint te graven bij gevoeligere thema’s, zoals werkloosheid beperken in de tijd, zie je bij de CD&V een veel rechtser programma opduiken.’
Hoe Sammy Mahdi (CD&V) de laatste strohalm werd van Georges-Louis Bouchez (MR)
‘Onze mensen’
En wat met het Vlaams Belang? Om te beginnen zal die partij haar economische punten niet snel links noemen, eerder ‘sociaal’. De Vlaams Belangers zien de links-rechtsbreuklijn als achterhaald, en spreken over nationalisme versus globalisme. Het Nieuwsblad maakte onlangs zelfs gewag van ‘sociaalnationalisme’, een term die ze liever niet onderschrijven op het hoofdkwartier. In haar programma pleit de partij wel voor de verhoging van de uitkeringen tot de armoedegrens, de verhoging van het minimumloon met 5 procent en de oprichting van een Vlaams energiebedrijf.
Maar het Vlaams Belang kun je bezwaarlijk links of sociaal noemen, zegt Goubin. ‘De partij wil de werkloosheid in de tijd afschaffen, rechtspersoonlijkheid voor vakbonden invoeren en de rechten van kwetsbare groepen in de samenleving inperken. Het Vlaams Belang biedt een wij-zijverhaal: de hardwerkende Vlamingen – “onze mensen” – verdienen het om geholpen te worden, de-niet hardwerkende anderen verdienen geen hulp.’
Sceptici wijzen op de stemmingen in het Europees Parlement, bijvoorbeeld over de invoering van het minimumloon, die het Vlaams Belang niet goedkeurde. De partij verdedigt zich door te zeggen dat ze tegen meer Europese inmenging is. En dat ook enkele Scandinavische sociaaldemocraten tegenstemden.
© BELGA
Braaf
In ieder geval lijkt de term sociaal of links verwaterd. Matthias Somers vat het zo samen: ‘De lat om je centrumlinks of sociaal te noemen wordt wel héél laag gelegd.’ Zélfs bij de linkse partijen Vooruit en Groen. ‘Ik ben er zeker van dat genoeg mensen in die partijen het belang inzien van een sterke sociale zekerheid. De vraag is of ze het ook kunnen waarmaken. Hoeveel partijen zullen zeggen dat ze alleen in een regering stappen als er een fiscale hervorming komt die een eind maakt aan allerlei aftrekposten en uitzonderingsregimes, wetende dat ze de hogere middenklasse op hun dak zullen krijgen? De meeste partijen zijn vooral bang om voorstellen te doen die enige deining zouden opwekken bij eender welke maatschappelijke speler. Alle voorstellen zijn zeer braaf. Zelfs de PVDA wil pas een rijkentaks vanaf 5 miljoen euro. Over wie gaat dat dan eigenlijk nog?’
‘Surf naar de websites van Vlaams Belang, Vooruit of CD&V. Op het eerste gezicht zie je haast volledig dezelfde onderwerpen.
Verwaterd of niet: Bart Van Craeynest ziet de linksige evolutie met lede ogen aan. ‘Niet alleen gezien vanuit een werkgeversorganisatie, maar ook als econoom. Er zijn heel veel beloften, maar het gaat amper over hoe die te financieren. Iedereen lijkt te negeren dat we vertrekken met een besparingsoperatie van 27 miljard euro. Daar komen de extra facturen door de vergrijzing en rentelasten bovenop. De rekeningen moeten kloppen. Zo zegt de PVDA dat haar miljonairstaks 8 miljard zal opleveren. Dat is volstrekt onrealistisch. Maar zelfs als het tóch zou kloppen, volstaat dat bedrag niet om al haar beloftes financieren. En zo zullen kiezers opnieuw ontgoocheld achterblijven.’
‘Het succes van de stemtests is een symptoom van de “vermarketeering” van de politiek’
Verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier