De nieuwe spelregels in de gemeentepolitiek zijn niet alleen een godsgeschenk voor journalisten, maar ook voor de democratie, schrijft Knack-redacteur Tex Van berlaer.
‘Dat nieuwe kiesdecreet brengt toch het slechtste in een mens naar boven. Polarisatie, verraad, haat…’ Nee, Theo Francken (N-VA) is geen fan van de nieuwe spelregels in de gemeentepolitiek. Het systeem waarbij de grootste lijst twee weken het initiatiefrecht krijgt, bevalt hem niet. De N-VA’er is niet de enige die kritiek uit, de onvrede wordt gedeeld door andere politici en politologen.
Een en ander is begrijpelijk. Naar eigen zeggen trachtte de CD&V Francken van de troon te stoten in Lubbeek door het initiatiefrecht van zijn N-VA plus niet te respecteren. Daarop ruilde hij de CD&V in voor de lokale partij Lubbeek Leeft. ‘Vroeger was het zondagnacht allemaal gepiept’, verzucht Francken op sociale media. ‘Transparant? Niet echt, maar dit is het toch ook niet hoor.’
Nochtans is dit het wél. De nieuwe spelregels, ingevoerd door voormalig Vlaams minister Bart Somers (Open VLD), doen wat Somers heeft beloofd. De lokale democratie komt er versterkt en gemoderniseerd uit.
Bart Somers was briljanter dan we dachten.
‘De lokale coalitievorming verloopt presidentiëler, elke stemmenkampioen is een miniformateur.’
Miniformateur
Eigenlijk breekt Francken een lans voor geheime voorakkoorden. Die waren niet ondemocratisch. Een gewone meerderheid volstaat in een democratie, het maakt weinig uit of het akkoord voor of na de verkiezingen wordt gesloten. Zelfs vandaag blijven voorakkoorden mogelijk.
Maar de nieuwe regels geven de grootste partij tenminste de aura van een schone lei te vertrekken. De grootste mag eerst proberen, en daarmee uit. De lokale coalitievorming verloopt presidentiëler, elke stemmenkampioen is een miniformateur.
Want die stemmenkampioen is nu veel belangrijker. De persoon met de meeste stemmen op de grootste lijst binnen de meerderheid wordt nu automatisch burgemeester. Die vernieuwing zorgt er weliswaar niet voor dat we met een radicaal nieuw burgemeesterslandschap zitten. Ook zonder het decreet-Somers zouden heel wat burgemeesters zitten waar ze vandaag zitten.
Maar de uitzonderingen zijn zo smeuïg en amusant, ze zijn een godsgeschenk.
‘In Gent steken de nadelen van de entente tussen Conner Rousseau en Bart De Wever de kop op’
Macaroni voor de kinderen
Neem nu Lydia Peeters (Open VLD). De ontslagnemende Vlaamse superminister hoopte vanaf de eerste plaats de sjerp in de wacht te slepen in Dilsen-Stokkem. Wat bleek? Op 13 oktober koos de Limburgse gemeente voor Sofie Vandeweerd (Open VLD), Peeters’ plaatsvervanger tijdens haar ministerschap. Niet de nummer 1, maar de nummer 15 zit nu op de troon.
In Ieper was die eer zelfs weggelegd voor de nummer 33. Niet zittend burgemeester Emmily Talpe (Open VLD), maar haar CD&V-collega op de kartellijst Katrien Desomer kreeg de meeste stemmen.
Ook mooi: Talpe toonde geen greintje jaloezie. Ze was blij voor haar kinderen, die ze nu vaker zal trakteren op verse macaroni, in plaats van het zoveelste afhaalgerecht.
Naar verluidt hangt het portret van Bart Somers in de kinderkamers ten huize Talpe.
Drama en suspense
Ook de tijdslimiet van twee weken zorgt voor een spannend element. Het woord ‘spelregels’ is passend: de coalitievorming is een spel. Het leven is meer dan ooit aan de rappen. Wie faalt, moet het estafettestokje noodgedwongen doorgeven.
In Gent, waar Groen een week na zijn vernederende exit uit de coalitievorming het initiatiefrecht krijgt van burgemeester Mathias De Clercq, zorgt dat voor drama en suspense.
De wens voor zo’n strakke deadline leeft ook elders. Politici als Johan Vande Lanotte (Vooruit) en Egbert Lachaert (Open VLD) stelden al voor om een tijdslimiet op de federale regeringsvorming te zetten. Na drie maanden geen regering? Terug naar de stembus.
Vandaag, na 142 dagen formeren, is er nog steeds geen stabiele federale regering in zicht. Enkel de ratingbureaus kunnen de politieke partijen tot akkoorden dwingen. Voor het overige hebben ze zeeën van tijd. Na bijna 20 jaar van traumatiserende formaties kan het federale niveau nog wat opsteken van de Dorpsstraat.
Oud-gouverneur Herman Balthazar: ‘De houding van de N-VA in Gent was bijna verdacht’
Gentse strapatsen
Uiteraard kan het beter. Steden van meer dan 200.000 inwoners zouden meer dan twee weken mogen krijgen voor hun bestuursakkoord – Antwerpen is Horebeke niet. De opkomstplicht maakt beter een comeback. En de trend naar meer kartelvorming – om toch maar de grootste te kunnen zijn – dreigt tot smaak- en kleurloosheid te leiden. De these van politoloog Carl Devos (UGent) dat het (uiteindelijk toch niet) doorbroken cordon sanitaire in Izegem een gevolg was van de strakke deadline, valt moeilijk hard te maken.
Als u eerlijk bent, moet u toegeven dat u zich zelden zo goed heeft geamuseerd met de gemeentepolitiek. Tot de frustratie van professoren internationale politiek zijn onze ogen nu al weken gericht op onze kerktorens. Gemeentepolitiek lééft. En dat is heus niet alleen maar dankzij de strapatsen in Gent.
Daarom, allemaal in koor: ‘Bedankt, Bart Somers.’
‘Waarom stelt Filip Watteeuw zich niet gewoon kandidaat voor het voorzitterschap van Groen?’
Gemeenteraadsverkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier