‘Nieuwe slogan #WirSchaffenDas: welke boodschap geven de Rode Duivels hiermee?’

De Belgische voetbalbond KBVB heeft recent voor de Duits-Italiaanse Domenico Tedesco gekozen als bondscoach en maakte nu zijn campagne voor het EK 2024 in Duitsland bekend: “#WirSchaffenDas”. ‘Het is een opmerkelijke keuze om uitgerekend voor een slogan in de kleinste der drie landstalen te gaan, en zeker aangezien dit bekende citaat van Angela Merkel oorspronkelijk een politieke boodschap voor een Duits publiek wilde overbrengen’, schrijft Thomas Ernst (UAntwerpen).

De eerste reacties op sociale media zijn dan ook eerder negatief (bv. op Twitter), en marketingspecialist Wim Lagae raadt ons aan om de slogan “met een knipoog [te] lezen, niet als zware politieke boodschap.“ Maar natuurlijk zal deze boodschap door het Duitse publiek in Keulen, waar de ‘Rode Duivels’ op 28 maart hun eerste wedstrijd met bondscoach Tedesco zullen spelen, wel op een andere manier onthaald worden.

Het lijkt daarom – zeker voor een letterkundige voetbalsupporter als ondergetekende – interessant om iets dieper te graven, naar de historische context van de slogan, naar bestaande culturele vertalingen tussen Duitsland en Vlaanderen en naar de specifieke betekenissen die aan de ‘Rode Duivels’ en Domenico Tedesco in de geglobaliseerde voetbalwereld toegeschreven worden. Dan wordt zichtbaar dat in de campagne voor de ‘Rode Duivels’ nationale symbolen door een geglobaliseerd taalgebruik met een onderliggende humanistische boodschap worden vervangen.

Merkel zei de bekende woorden “Wir schaffen das!” op 31 augustus 2015 tijdens haar ‘Zomerpersconferentie’ in Berlijn: haar doel was om de principes van haar vluchtelingenbeleid aan de verzamelde journalisten uit te leggen – in 2015 werden in Duitsland meer dan een miljoen asielzoekers geregistreerd.

Terwijl de drie woorden op zich veelduidig zijn, maakt de context van haar toespraak het volgende duidelijk: ‘Wij’ zijn mensen die ten eerste fier zijn op de grondrechten voor asielzoekers en op de humaniteit van de Duitse grondwet, en die ten tweede de menselijke waardigheid hoog achten. ‘Wij’ zijn mensen die uitdagingen als de redding van de banken, de atoomuitstap of verschillende natuurcatastrofes succesvol hebben aangepakt – en die geen haat verspreiden.

Merkel sprak vervolgens over binnenlandse en internationale uitdagingen door de grote vluchtelingenbewegingen en hoe zij hiermee zou willen omgaan: snellere procedures, een faire verdeling van de kosten, goede integratie van vluchtelingen door betere woon- en werkperspectieven. En dan volgden de bekende worden: “Duitsland is een sterk land. Het doel waarmee wij deze dingen moeten aanpakken, moet zijn: wij hebben al zoveel gedaan gekregen – wir schaffen das.”

Terwijl de Duitse Willkommenskultur van de eerste maanden meer en meer omsloeg in een eerder pragmatische migratiepolitiek met intense discussies over kwantitatieve ‘bovengrenzen’, herhaalde Merkel een jaar later haar – inmiddels fel bekritiseerde – uitspraak: “Wir schaffen das. En wij hebben trouwens in de laatste elf maanden al zeer, zeer veel gedaan gekregen.” Woorden van Merkel, die zullen blijven.

De woorden van Merkel worden sindsdien in Vlaanderen vaker gebruikt, maar dan eerder als optimistische bevestiging van een collectieve inspanning. Verhuizen? Wir schaffen das! Terwijl Duitse woorden als sowieso of überhaupt min of meer in hun Duitse betekenis zijn overgenomen in het Nederlands, hebben andere Duitstalige uitdrukkingen zoals Wir haben es nicht gewusst in Vlaanderen een zwaar geconnoteerde betekenis (die in Duitsland dan weer minder bekend is).

Deze uitwisselingsprocessen van woorden tussen culturen werken ook andersom: terwijl de ‘Rode Duivels’ in België en ‘Oranje’ in Nederland vaststaande uitdrukkingen voor de nationale voetbalelftallen zijn, bestond zo’n traditie in Duitsland niet. Daar was eerder neutraal sprake van de Deutsche Fußballnationalmannschaft, inmiddels ook met de bijvoeging der Männer of der Frauen, en het was vooral in het buitenland gebruikelijk om dit elftal als “de Mannschaft” te benoemen. Wat de Deutsche Fußball-Bund dan in 2015 ook als branding invoerde en op bussen en shirts liet printen, moest in 2022 na protesten van supporters weer verdwijnen – in Vlaanderen kan ik daarom toepasselijk schrijven dat ‘de Mannschaft’ niet meer die Mannschaft is. En dit toont aan dat de reclamewereld niet altijd succesvol is in het implementeren van begrippen en brands over de landsgrenzen heen.

Dit is maar één voorbeeld van de talrijke conflicten tussen tradities aan de ene kant en de inwisselbaarheid van toeschrijvingen aan de andere kant in de moderne, commerciële voetbalwereld: voetbal vandaag als opgeblazen TV-entertainment, clubs in handen van investeerders uit andere continenten, noem maar op. Mijn collega Rolf Parr heeft in zijn onderzoek over nationale stereotypen in het internationaal voetbal laten zien dat zich voor de grote voetbalnaties positieve en negatieve stereotypen ontwikkeld hebben die tot ongeveer 2000 de voetbalwereld structureerden: Brazilië kon op het veld bv. ‘filigraan samba dansen’ (+) of ‘te speels samba dansen’ (-), Russland stond voor ‘teamgeest’ (+) of ‘ouderwets collectivisme’ (-).

In de laatste jaren is het nu meer en meer gebruikelijk om deze toeschrijvingen uit te wisselen en dus de ‘nationale mentaliteit’ en de ‘voetballende eigenschappen’ van elkaar los te koppelen: ‘Duitsland speelt Nederlandse voetbal totaal’ en ‘Marocco verdedigt als de Italianen’ – de moderne voetbalwereld als spiegel van globalisering en postnationalisme.

De ‘Rode Duivels’ vertegenwoordigen deze ontwikkelingen op een bijzondere manier: in een meertalig land dat al tijdens nationale wedstrijden communicatie in minstens drie talen vraagt, zoals Jan Vertonghen van RSC Anderlecht in een video heeft laten zien, verdienen de beste spelers hun geld in landen als Duitsland, Engeland, Frankrijk, Italië, Nederland, Spanje of Turkije – en spelen zij in interlands vaak zelfs tegen hun (‘nationale’) club-ploegmaten.

Hierdoor zijn de ‘Rode Duivels’ uitermate geschikt als projectiegebied van voetbalfans die – bv. om historische redenen – niet voor hun eigen land willen supporteren. Veel van mijn vrienden uit Duitsland zouden zeer gelukkig geweest zijn als Roberto Martinez met en niet zonder grote titel voor België was afgetreden. Maar dat bv. Vertonghen liever meevoelend naar de (vermeend) gewonde Italiaanse spits Immobile keek dan Barella’s doelpunt te verdedigen, was voor hen dan ook weer ‘typisch Belgisch’ en een ronduit sympathiek gebaar.

Natuurlijk schuift dus de betekenis van de BundesDuitse slogan „Wir schaffen das!“ door zijn vertaling naar een andere nationaal-culturele samenhang. In België zijn de vertalingen van de nieuwe slogan in de andere landstalen dan ook veel eenvoudiger en algemener: #AllesGeven en #OnVaLeFaire. Toch moet je het de Belgische voetbalbond nageven: sinds de dagen van Jean-Marie Pfaff (“op diese Moment geve ik keine Strafschop“) is de voetballende omgang met de Duitse taal blijkbaar ten goede veranderd.

De slogan #WirSchaffenDas is correct geschreven en brengt ook – al is het maar voor de eventuele gastheer – een pleidooi voor menselijkheid, algemene mensenrechten en een ethische omgang met de duistere Duitse geschiedenis over.

En los van de vraag of dit tot sportief succes zal leiden: het is heel sympathiek.

Thomas Ernst is professor voor Moderne Duitse letterkunde aan de Universiteit Antwerpen en was in zijn jeugd voetbalkeeper. Met zijn naamgenoot Thomas Ernst, ex-profvoetballer van Bochum, Stuttgart en Kaiserslautern, gaf hij lezingen over voetbal en literatuur.