Nieuwe school voor startende politici: ‘Anders botsen ze binnen de kortste keren op hun grenzen’

Straks krijgen heel wat politici voor het eerst een uitvoerend mandaat én een kabinet. ‘Het is ontzettend belangrijk dat die nieuwe leidinggevenden beseffen dat ze het niet allemaal alleen moeten doen’, zegt HR-specialiste Brigitte Ballings. ‘Eigenlijk zouden ze allemaal een neutraal klankbord moeten zoeken.’

In 2021 werd Vlaams Parlementslid en burgemeester van Bredene Steve Vandenberghe (Vooruit) onderuitgehaald door een zware burn-out. Met behulp van een intensief coachingtraject kwam hij er uiteindelijk weer bovenop.

‘Ik was hem al aan het coachen toen hij die burn-out kreeg’, zegt Brigitte Ballings, een voormalig HR-manager die vandaag vooral leidinggevenden coacht. ‘Dat was niet echt een verrassing: iedereen in zijn omgeving had het zien aankomen. Hij was snel geïrriteerd, had de neiging om kleine problemen op te blazen en stopte nooit met werken.’

Nu de burn-out achter hem ligt, is Ballings naar eigen zeggen vooral een klankbord voor Vandenberghe. ‘Voor leidinggevenden is het heel belangrijk dat ze iemand hebben bij wie ze in alle vertrouwen kunnen ventileren – zeker in de politiek’, zegt ze. ‘Toch denken velen nog dat ze het helemaal alleen moeten doen.’

Dat is meteen de kernboodschap van Gegijzeld door jezelf, een combinatie van een persoonlijk relaas en een zelfhulpboek, dat Ballings en Vandenberghe samen schreven. Daarin gaan ze in op zeven factoren, waaronder pleasegedrag, perfectionisme en de vrees om afgewezen te worden, die vaak een rol spelen wanneer leidinggevenden op de een of andere manier over een grens gaan.

Neurobioloog kreeg een burn-out van haar burn-out: ‘Mijn brein zal nooit meer hetzelfde zijn’

Uit jullie boek blijkt dat veel mensen die een leidinggevende functie opnemen daar helemaal niet op voorbereid zijn.

Ballings: Sommigen werken heel bewust naar zo’n functie toe, anderen komen erin terecht omdat iemand in de organisatie leiderschapscapaciteiten in hen ziet. Daarnaast zijn er mensen die haast per toeval leidinggevende worden. Dat zien we onder meer in de politiek, waar een kandidaat die bij de verkiezingen heel goed scoort plots minister of schepen wordt en een kabinet vol medewerkers moet leiden. In steeds meer bedrijven en organisaties worden kersverse leidinggevenden goed begeleid, krijgen ze een opleiding en eventueel ook coaching, maar dat is zeker nog niet overal het geval. Er zijn nog altijd plekken waar zo iemand grotendeels aan zijn lot wordt overgelaten en dat is toch wel onrustwekkend. Ik wil niet beweren dat elke leidinggevende een coach nodig heeft, maar hij of zij moet – zeker in het begin – wel de nodige ondersteuning krijgen.

U geeft leiders de raad om op tijd hulp te zoeken als ze voelen dat ze tegen hun grenzen dreigen aan te lopen. Bestaat het gevaar dan niet dat hun autoriteit wordt ondermijnd?

Ballings: Wanneer je toegeeft dat je het als leidinggevende niet allemaal zelf kan, stel je je inderdaad kwetsbaar op. Gemakkelijk is dat niet. Veel mensen schamen zich te veel om hulp te zoeken of zijn bang dat hun reputatie erdoor zal worden aangetast. ‘Als ik coaching nodig heb, wil dat zeggen dat ik niet in staat ben om mijn werk goed te doen’, denken ze dan. Alsof het een teken van zwakte is om je te laten bijstaan.

Een van de belangrijkste valkuilen die in het boek worden behandeld, is perfectionisme.

Ballings: Klopt. Veel mensen denken dat perfectionisme alleen betekent dat je overal fouten ziet en de lat voor jezelf heel hoog legt, maar het is veel complexer dan dat. In veel gevallen betekent het dat je geen confrontaties aangaat omdat je de harmonie niet wil doorbreken, dat je grote faalangst hebt en overal controle over wilt hebben. Het is geen toeval dat de mensen met burn-out die ik begeleid haast allemaal last hebben van perfectionisme.

Kan dat perfectionisme zich ook vertalen in veeleisendheid tegenover medewerkers en zelfs in toxisch leiderschap?

Ballings: Zeker. Doordat perfectionisten zo’n grote controledrang hebben, zijn ze constant bang dat een van hun medewerkers een opdracht niet goed zal uitvoeren. Ze kunnen het idee niet loslaten dat die fouten op hen zullen afstralen en dat zij er ook op zullen worden afgerekend. Dat geldt zeker voor perfectionistische leidinggevenden die een heel visibele functie hebben, zoals politici. Sommigen zitten hun medewerkers daardoor zo dicht op de huid dat ze een enorme druk op hen leggen.

Is er een verschil tussen het leiderschap van politici en dat van mensen in andere sectoren?

Ballings: Toch wel. Ben je politicus, dan wordt alles wat je doet en zegt met argusogen gevolgd. Zowel in de traditionele als in de sociale media wordt elke stap die je zet besproken en bekritiseerd. Aangezien je reputatie in de politiek enorm belangrijk is, veroorzaakt dat natuurlijk grote druk. Veel politici vragen zich de hele tijd af of ze niets verkeerds hebben gezegd of gedaan. Daarbij komt nog dat de beslissingen die zij moeten nemen grote impact hebben op de samenleving en dat ze ook nog eens geacht worden om altijd beschikbaar te zijn en op geen enkel event te ontbreken.

Ballings: Ja, en de meeste politici zijn ook heel graag tussen de mensen. Dus trekken ze van het ene evenement naar het andere om er hun kiezers te ontmoeten en met hen in gesprek te gaan. In ons boek beschrijven we hoe Steve vroeger op 1 mei naar wel twaalf verschillende samenkomsten en optochten ging. Dat is toch belachelijk? Of neem de laatste zitting van het Vlaams Parlement, die tot ’s ochtends vroeg duurde. Ongetwijfeld zijn er heel wat parlementsleden die dat eigenlijk te zwaar vinden, maar niemand wil dat voor zichzelf toegeven. En dus verandert er niets. Wie zo jarenlang blijft doorgaan, pleegt op den duur roofbouw op zichzelf. Zelfs als hij zijn job met hart en ziel doet en er ook veel energie uithaalt. Het is dus niet verwonderlijk dat sommige politici op den duur helemaal onderuitgaan. Natuurlijk moet een politicus zo beschikbaar mogelijk zijn, maar dat wil niet zeggen dat die geen grenzen zou mogen stellen.

In volle verkiezingscampagne zoals nu, is dat toch gemakkelijker gezegd dan gedaan?

Ballings: Dit is inderdaad een helse periode. Als ik zie wat er nu allemaal op Steve afkomt, ben ik blij dat hij die coaching heeft gehad. Bijna elke dag legt hij huisbezoeken af en ondertussen moet hij natuurlijk ook al zijn werk als burgemeester blijven doen. Een hele reeks tips die hij in de sessies heeft meegekregen, kan hij nu heel goed gebruiken. Om te beginnen is het ondanks die grote drukte belangrijk om toch nog grenzen te stellen. Op 1 mei heeft hij zich, bijvoorbeeld, minder laten zien dan vroeger zijn gewoonte was. Daarnaast heeft hij ook geleerd om rustiger te communiceren: hij stort zich niet meer vol enthousiasme in een conversatie, maar luistert eerst naar wat anderen te zeggen hebben. Zowel op het vlak van communicatie als van aanwezigheid is meer niet altijd beter. Soms ben je authentieker als het allemaal iets minder is.

Wat voor advies zou u de politici geven die na de verkiezingen onverwacht een uitvoerend mandaat met bijhorend kabinet krijgen?

Ballings: In elk geval niet dat ze allemaal naar mij moeten bellen voor coaching. (lacht) Het belangrijkste is dat ze goed beseffen dat ze het niet allemaal alleen moeten doen. Alle leidinggevenden zouden een klankbord moeten hebben. Dat kan een coach zijn, maar ook een mentor of nog iemand anders. Verder zouden startende politici aan het begin van hun mandaat goede begeleiding moeten krijgen. Vandaag zijn er al partijen of afdelingen die in dat verband initiatieven nemen, maar dat is niet structureel. Daarom ben ik samen met Steve een soort school voor beginnende politici aan het opzetten. In het najaar, na de gemeenteraadsverkiezingen, willen we ermee van start gaan. Het wordt een combinatie van live en online sessies of workshops aangevuld met individuele begeleiding. Veel politici kunnen dat echt wel gebruiken. Verkozen worden voelt als een grote overwinning. Je krijgt erkenning en je bent heel blij met de kans die je krijgt. In de flow van die positieve vibe dreigen mensen zichzelf binnen de kortste keren voorbij te lopen. Daar willen wij hen dus zoveel mogelijk voor behoeden.

‘Burn-out is eerder een sociologische dan een psychologische aandoening’