‘Neen, nazi’s waren geen socialisten’

Historicus Jurgen Masure ziet het argument dat nazi’s socialisten waren, steeds vaker opduiken op sociale media. ‘Wel integendeel, de Nazi’s haatten socialisten. Het lijkt een futiele kwestie maar er zit wel degelijk gevaar in deze tijden polarisering en fake news, met dank aan extreemrechts.’

Het is werkelijk opmerkelijk dat ik deze tekst moet schrijven, maar gezien de huidige omstandigheden kan ik niet anders. Het debat wordt steeds ruwer, harder en meer gepolariseerd. Daarom is het nodig om een bijzondere misvatting recht te zetten. Hoewel het woord ‘nationaalsocialisme’ het element ‘socialisme’ bevat, leidt dit sommigen tot de onjuiste conclusie dat nazi’s daarmee socialisten waren. Een dergelijke bewering is een schoolvoorbeeld van desinformatie. Dat kan dus tellen qua fake news.

En toch constateer ik dat deze bewering steeds vaker opduikt, zowel op X als in de commentaarsecties op Facebook en diverse openbare internetfora. Opmerkelijk genoeg lijkt deze claim recent aan populariteit te winnen, vooral in kringen waar uitgesproken rechtse trollen zich toeleggen op het mainstream maken van extreemrechtse ideeën en onwaarheden.

De simplistische stelling dat nazi’s socialisten waren, is een oude mythe die telkens opnieuw wordt verspreid, tot vervelens toe. In de jaren ’80 werd deze bewering al door de CDU in Duitsland geuit, en de afgelopen jaren heeft de PVV onder leiding van hun ideoloog Martin Bosma dit tot een soort nationale sport verheven. Recentelijk duikt deze verdraaiing van de geschiedenis ook in Vlaanderen op.

Het argument dat de nazi’s socialisten waren omdat “socialistisch” in hun partijnaam voorkomt, is even onzinnig als beweren dat de Democratische Volksrepubliek Noord-Korea een democratie is omdat “democratisch” in de naam staat. Ik zie het vaak terugkomen als “argument” om linkse ideeën in diskrediet te brengen. Zo wordt de geschiedenis misbruikt.

Maak van 8 mei een feestdag

Net na de Eerste Wereldoorlog, in 1919, werd de Deutsche Arbeiterpartei (DAP), ofwel de Duitse Arbeiderspartij, opgericht. Deze partij was een voortzetting van de Freien Arbeiterausschuss für einen guten Frieden. Met de opkomst van Adolf Hitler veranderde het tij voor de partij aanzienlijk. Hitler was op zoek naar een nieuwe benaming die zijn beweging zou definiëren en liet zijn blik vallen op het politieke landschap van die tijd. Hitler speelde eerder met het idee om de naam Sociaalrevolutionaire Partij te overwegen.

Ondanks zijn initiële voorkeur om de partij zo te hernoemen, om zo de associatie met socialisme te vermijden, werd hij uiteindelijk overtuigd om de naam Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) te gebruiken. Deze keuze werd mede ingegeven door de angst dat een te radicale naam rijke potentiële donateurs zou afschrikken. Zo puzzelde de toekomstige nazileider zijn weg naar de NSDAP. Met het “socialistische” hoopte hij op de steun van de arbeiders, terwijl het “nationale” de boze massa moest aanspreken.

De retoriek en ideologie van de nazi’s schetsten een zogenaamd “utopisch” samenlevingsbeeld voor bepaalde groepen. Met de kennis van nu zien we echter de gruwelijke waarheid. Hun totalitaire ideologie was exclusief, gewelddadig en dodelijk, en bepaalde wie er wel en niet mochten deelnemen aan deze samenleving. Dit vormde de basis voor hun systematische geweld en uitroeiingsbeleid tegen Joden, Roma, LGBTQI+-gemeenschappen, mensen met een handicap, socialisten, Slavische volkeren, syndicalisten, mensen van Afrikaanse afkomst en vele anderen.

Het kernbeleid van de nazi-ideologie was gegrondvest op principes van uitsluiting en vernietiging, wat uiteindelijk leidde tot de verschrikkingen van de Holocaust en andere massale gruwelijkheden. Concentratiekampen zoals Auschwitz, Dachau en Treblinka zijn uitgegroeid tot onheilspellende symbolen van deze extreme menselijke wreedheid.

De noodzaak om deze boodschap te blijven verkondigen blijkt uit recente herdenkingen, zoals afgelopen zondag bij Fort Breendonk door de 8 mei-coalitie (die ijvert om van 8 mei een feestdag te maken) en activiteiten en onderzoek omtrent de belangrijke rol van het verzet. Vooraanstaande figuren zoals Dirk Verhofstadt, Ellen De Soete, Simon Gronowski en Dany Neudt benadrukken steeds weer het belang van deze belangrijke geschiedenislessen.

Nie Wieder

De nazi’s waren overtuigde voorstanders van het kapitalisme. Voor hen waren privébezit en vrije concurrentie bijna heilig. Hoewel ze inderdaad ingrepen in het systeem, was dit eerder uit een soort noodzaak om het systeem te behouden.

Nu mag je voor of tegen het socialisme zijn, het is misleidend en simplistisch om socialisten gelijk te stellen aan Nazi’s. De strategie om te misleiden, in diskrediet te brengen en verwarring te zaaien bij het publiek is helaas een tactiek die steeds vaker wordt toegepast in het hedendaagse debat. Zeker met het oog op de politieke verkiezingen binnenkort, is het verontrustend om te zien hoe simplistische generalisaties zoals het gelijkschakelen van socialisme met nazisme steeds meer terrein winnen, vooral op plekken waar extremistische denkbeelden proberen te gedijen.

Deze misleidende retoriek, die historische feiten verdraait en complexe politieke ideologieën reduceert tot simplistische verhalen, wordt ook gebruikt om legitieme ideeën over sociale welvaart en rechtvaardigheid in diskrediet te brengen. In deze politieke vaak wat moeilijke tijden wordt het debat op het scherpst van de snede gevoerd, wat goed is voor onze democratie. Laat het maar kletteren.

Maar we mogen ons niet laten vangen door leugens, misleiding en opzettelijk historische verdraaiingen. Het is daarom cruciaal om zulke manipulatieve tactieken te ontmaskeren en een helder begrip te behouden van de complexe realiteit van politieke ideologieën en de gruwelijke geschiedenis van het nazisme. Nie wieder Faschismus.

Jurgen Masure is historicus en werkt als persverantwoordelijke voor de vakbond ABVV.