‘Het “verkiezingsdebat” is werkelijk de verschrikkelijkste format in omloop’

Terzake had gisteren een primeur: het aller-, aller-, allereerste verkiezingsdebat op televisie. Knack-redacteur Peter Casteels zat erbij en keek ernaar.

Heb ik gisteren de toekomst gezien? Terzake en De afspraak werden opgenomen vanuit een spiksplinternieuwe studio. Een lege hal is dat geworden die van alle architecturale karakteristieken is ontdaan, en waar enkel een gigantische videomuur overeind staat. Het gaf een wel erg unheimlich gevoel, maar ik ben gelukkig geen recensent van televisiestudio’s. Het was toen Pieterjan De Smedt – een uitstekende politieke journalist van wie ik nog altijd niet begrijp dat de VRT er een presentator van probeert te maken – begon te praten dat ik pas echt vreesde te zien wat ons in de nabije toekomst te wachten staat.

Terzake begon de eerste aflevering in nieuwe stijl met een verkiezingsdebat: N-VA’ster Zuhal Demir tegen Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken. U leest dat goed, een verkiezingsdebat. ‘Enkele maanden voor de verkiezingen komt de campagne nu echt wel op dreef’, zo opende De Smedt het programma. Het angstzweet brak me uit, bang dat mijn hoofdredacteur me op mijn donder zou geven omdat ik helemaal niet doorhad dat de campagne al op dreef was. Maar ik kan me, meer dan acht maanden voor de verkiezingen, niet voorstellen dat heel veel mensen daarvan op de hoogte waren.

Is dit werkelijk wat we tot de avond voor 9 juni 2024 te zien zullen krijgen?

Toen het debat tussen Demir en Van Grieken begon – losbarstte zou ik het niet willen noemen –, wist ik ook al meteen waarom ik liever niet had dat die campagne al op dreef was. Is dit werkelijk wat we tot de avond voor 9 juni 2024 te zien zullen krijgen? Ik trek die verkiezingsdebatten vaak al niet in de weken dat de campagne echt duurt, laat staan dat we die format maandenlang voorgeprogrammeerd krijgen. Er wordt doorgaans nogal snel kritiek gegeven op televisieformats, maar ‘het verkiezingsdebat’ is werkelijk de verschrikkelijkste format die in omloop is. De redactie van Terzake had in ieder geval twee thema’s voorbereid: de opkomst van de extremen, en een eventuele samenwerking tussen de N-VA en het Vlaams Belang.

Een willekeurig iemand zou kunnen opmerken dat zulke politique politicienne misschien niet de best gekozen thema’s zijn voor een debat, maar ik durf mijn hand er niet voor in het vuur te steken dat een debat over andere onderwerpen interessanter was geworden. Er is namelijk, en dat is het grote probleem met die format, in dat halfuurtje niet één zin uitgesproken die niet al eerder tot in den treure was herhaald. Het begon met de vragen van Pieterjan De Smedt, waar er geen enkele tussen zat die Demir en Van Grieken niet al tientallen keren hadden moeten beantwoorden bij andere journalisten. Uiteraard geven politici daarop grosso modo exact dezelfde antwoorden die ze altijd geven. Ik zal ze u deze keer besparen.

Zodra zijn vraag was gesteld, beperkte De Smedt zijn rol tot het herhalen van één woord: ‘kort’. Kort, kort, heel kort. Elke keer als iemand meer dan drie zinnen nodig had: kort antwoorden, graag. Dat zorgde ervoor dat er ook helemaal niets nieuws kon, euh, bloeien. Van Grieken haalde een open brief boven die Demir op 28 mei 2019, na de vorige verkiezingen, op Facebook had gepubliceerd. Ze riep daarin haar partij op om ernstig met het Vlaams Belang te gaan praten. Dat is een heel andere positie dan degene die Demir vandaag, net als alle N-VA’ers, aanhoudt: dat een aantal partijleden van het VB samenwerking onmogelijk maken. Het zou iets spannends kunnen zijn geweest, maar De Smedt blokte het meteen af. Van Grieken moest vechten om de citaten voorgelezen te krijgen, Demir moest haar best doen om te mogen antwoorden. De Smedt wilde enkel de volgende vraag op zijn fiche voorlezen.

Elke keer als iemand meer dan drie zinnen nodig had: kort antwoorden, graag.

Zuhal Demir en Tom Van Grieken blijven natuurlijk ook gewoon politici: zelfs veel van hun klassieke antwoorden smeken om ernstige bijvragen. Zeker Van Grieken vertelt veel zaken waarvan de minimaal begaafde Canvas-kijker denkt: klopt dat wel echt? Helaas is hij alweer over iets anders bezig vooraleer u voor uzelf het antwoord kunt bedenken. Demir, die gedwongen in de mal van de format een fletse indruk maakte, zegt natuurlijk ook niet alleen dingen die op voorhand door factcheckers zijn nagekeken.

Mijn persoonlijk dieptepunt was het toneeltje dat Van Grieken moest opvoeren toen Demir hem voor de voeten wierp dat Filip Dewinter in het verleden een Hitlergroet heeft gemaakt. Ik geloof dat zelfs de meeste kiezers van Dewinter er niet aan twijfelen dat zoiets weleens gebeurd zal zijn, maar Van Grieken deed alsof Demir de grootste leugen uit de politieke geschiedenis van Vlaanderen verkondigde.

Laten we hopen dat deze campagne weer snel uit dreef raakt. Dat geeft journalisten nog enkele maanden om na te denken hoe ze de echte campagne volgend jaar anders zullen aanpakken. Zo wordt het misschien toch iets interessanter voor u, die uiteindelijk in het stemhokje moet beslissen.