Een proefproject tegen geluidsoverlast in de Antwerpse studentenbuurt werd deze week afgeserveerd door de Gegevensbeschermingsautoriteit, de privacywaakhond. ‘Dit soort technologie brengt ons een stapje dichter bij een surveillancemaatschappij’, zegt expert Sofie Royer (KU Leuven).
In totaal 30 geluidssensoren in de Antwerpse studentenbuurt die geluidsoverlast in kaart konden brengen: dat was de opzet van een proefproject van het Antwerpse stadsbestuur dat werd opgestart in 2022.
Via artificiële intelligentie konden de sensoren verschillende geluiden onderscheiden: van stemmen, over blaffende honden tot motors. Zodra het te luid werd, speelde een automatische boodschap om de studenten tot stilte aan te manen.
Buurtbewoners zouden via een app ook kunnen melden wanneer er geluidsoverlast plaatsvond. ‘Met dit innovatieve proefproject wil de stad de balans in de studentenbuurt herstellen en de leefbaarheid garanderen’, zei toenmalig schepen Erica Caluwaerts (toen nog Open VLD).
Maar Antwerpen is te ver gegaan, zo luidt het bij de Geschillenkamer van de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA), de privacywaakhond. In een recente beslissing geeft ze de stad een berisping.
‘In het algemeen is het opnemen van privécommunicatie zonder toestemming te vragen een misdrijf.’
Google Cloud
Wat was het probleem? ‘De GBA heeft vastgesteld dat de gebruikte technologie werkte met ruwe audiobestanden’, zegt professor Sofie Royer van het Instituut voor Strafrecht aan de KU Leuven. ‘De geluiden werden zo opgenomen dat men kon horen wat mensen op straat tegen elkaar vertelden.’
En dat is een brug te ver. Een stem is namelijk een van de zogenaamde biometrische gegevens. ‘Net zoals we vingerafdrukken of gezichtsafdrukken kennen, bestaat er ook zoiets als een stemafdruk. Iedereen heeft een unieke stem, die dus ook gebruikt kan worden om mensen te identificeren.’
Dat is een groot verschil met bijvoorbeeld een e-mailadres. ‘Dat kan ook een persoonsgegeven zijn, maar een e-mailadres kun je makkelijk veranderen. Een vingerafdruk, een gezicht of een stem zijn moeilijk aan te passen, en dus worden ze extra beschermd door het gegevensbeschermingsrecht.’
Met andere woorden: conversaties met duidelijk herkenbare stemmen mag de overheid niet zomaar verwerken. Daar is Antwerpen te snel aan voorbijgegaan. ‘Bovendien werden de bestanden opgeslagen in Google Cloud’, zegt Royer. ‘Dat bedrijf is in de Verenigde Staten gevestigd, en het Europese gegevensbeschermingsrecht geldt daar niet. Als je dat doet, moeten er extra waarborgen voor de privacy zijn. Maar daar is onvoldoende over nagedacht.’
Van camera’s tot databanken
Let wel, het is niet per definitie verboden om omgevingslawaai te registeren. Zoals de beslissing van de GBA zelf suggereert, had Antwerpen de audiokwaliteit van de ruwe audiobestanden ook zo kunnen verlagen dat de gesprekken niet verstaanbaar werden opgenomen. Maar dat gebeurde dus niet.
‘Het is een veelvoorkomende misvatting dat je je privacy verliest wanneer je over straat wandelt.’
‘De GBA doet er geen uitspraak over of Antwerpen een misdrijf heeft begaan’, zegt Royer. ‘Maar in het algemeen is het opnemen van privécommunicatie zonder toestemming te vragen een misdrijf. Het is een veelvoorkomende misvatting dat je je privacy verliest wanneer je over straat wandelt. Ook daar heb je een redelijke privacyverwachting: tenzij je je woorden uitschreeuwt, verwacht je niet dat je gesprekken worden afgeluisterd.’
Wat Royer misschien nog het meest frappeert, is dat het proefproject er is gekomen zonder een grondige voorafgaande discussie. ‘We hebben overal camera’s hangen, er zijn enorm veel databanken met persoonsgegevens. Dit soort technologie komt daar bovenop en brengt ons toch weer een stapje dichter bij een surveillancemaatschappij. Dat er heel weinig maatschappelijk debat over wordt gevoerd, stemt tot nadenken.’
Exit WhatsApp? Waarom plots zo veel gebruikers overstappen naar Signal
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier