Misrekend, gewonnen maar finaal verloren: de vreemde verkiezingsavond van Jos D’Haese (PVDA)

Ondanks een indrukwekkende sprong voorwaarts overheerst bij de Antwerpse PVDA teleurstelling. ‘We hebben de impact van de afschaffing van de opkomstplicht totaal onderschat.’

Een vrouw manoeuvreert haar elektrische rolstoel naar een strategische plek. Een arbeider in fluojas schraapt zijn laatste frieten driftig door zijn bakje. Een steward vult in zeven haasten de potjes op de receptietafels aan met paprikachips. Amina Vandenheuvel, het jongste Vlaams Parlementslid voor de Partij Van De Arbeid, die vandaag fungeert als ceremoniemeester, heeft zonet het ordewoord verspreid. Jos D’Haese is op weg naar het Zuiderpershuis.

Er hangt al een uur een vreemd sfeertje in de zaal die voorheen de vaste verzamelplek was van de socialisten. De PVDA kiest voor een gezapige aanpak. Op de achtergrond speelt hippe r&b, bij momenten is er zelfs sprake van loungemuziek. Waar partijen doorgaans een livestream van VRT of VTM tonen tijdens het lange wachten op de resultaten, kiest de PVDA voor een opmerkelijke vorm van informatiemanagement. Op de schermen projecteert ze haar eigen visuals, waarbij ze per district haar resultaat uit 2018 vergelijkt met dat van vandaag.

Wanneer Jos D’Haese zich even voor het zevenuurjournaal een weg baant door het publiek, weerklinkt gejuich. Op de tonen van Justice vs Simian – ‘Because we are your friends/ You’ll never be alone again’ – bestijgt hij het podium. De korte, obligate overwinningskreten waarin D’Haese het resultaat looft, maken na minder dan een minuut al plaats voor een somberder toon. ‘Dit resultaat ligt onder onze verwachtingen,’ zegt hij. ‘Wij wilden een progressief bestuur mogelijk maken in deze stad, en dat is jammer genoeg niet gelukt. We moeten er niet flauw over doen: de afschaffing van de opkomstplicht heeft onze partij pijn gedaan. Meer dan we hadden gedacht.’ Ondanks de ‘onwaarschijnlijk sterke campagne op het terrein’ kan D’Haese enkel toegeven dat zijn partij zich moet beraden over de campagnestrategie.

Het publiek laat het niet aan zijn hart komen. Luidkeels ‘Dank u, Jos’ scanderend sluiten de partijleden hun voorman in de armen. Wanneer D’Haese het podium verlaat, poseert hij geduldig voor selfies en filmpjes. In allerijl wordt een deejaytafel op het podium gerold. Een geut Abba moet de militanten troost bieden.

Van lage opkomst tot eerste Vlaams Belang-sjerp: 9 blikvangers van de lokale verkiezingen van 13 oktober

Misrekening

In de politiek is er niets moeilijker dan de verwachtingen temperen. Op de keper beschouwd heeft de PVDA zonet een fantastisch resultaat geboekt. Bijna dubbel zoveel stemmen als zes jaar geleden, de tweede partij van Antwerpen, een recordaantal verkozenen. In Borgerhout, het district waar het momenteel met Groen en Vooruit mee bestuurt, wordt de partij beloond. En toch slaagt zelfs de immer goedlachse Jos D’Haese er niet in om zijn teleurstelling te verbergen.

De voorbije maanden leken nu eenmaal een buitenkans voor de marxisten. Op basis van de voorbije Vlaamse verkiezingen, waarbij de PVDA in Antwerpen plots 22,5 procent van de stemmen behaalde, nauwelijks drie procentpunt minder dan de N-VA, mocht de partij dromen. In de peilingen leek de PVDA zelfs een deel van zijn achterstand in te lopen. Die plotse strijd van Vlaams-nationalisten tegen marxisten zorgde voor de gedroomde affiche. Als u de voorbije weken een televisiestudio binnenstapte, dan was de kans groot dat Bart De Wever en Jos D’Haese er met elkaar in debat gingen. ‘Ik heb Bart De Wever vaker gezien dan mijn vriendin’, grijnst D’Haese zelf.

De hoop op een stunt duurde tot net iets over de middag. ‘Toen we rond een uur of twee in verschillende steden zagen dat er soms wel 40 procent van de kiezers niet kwam opdagen, hadden we al door dat wij hiervan het grootste slachtoffer zouden worden’, zegt voormalig PVDA-voorzitter en lijstduwer Peter Mertens. ‘We beseften meteen dat dit voor ons een gamechanger was.’ Ook D’Haese wist toen al dat zijn partij daaronder zou lijden. ‘We weten dat jongeren, kortgeschoolden en mensen met een laag inkomen de eersten zijn die afhaken. Dat zijn vaak mensen die voor ons stemmen.’

Uiteindelijk is het verschil behoorlijk ontnuchterend. Met meer dan 37 procent van de stemmen boekt De Wever zijn hoogste score ooit. De PVDA behaalt uiteindelijk ‘maar’ 20,2 procent, een stuk minder dan de score die ze in juni behaalde. Binnen de partij, die zich graag beroept op haar fijnmazige lokale werking en de grondige systematiek van haar campagnes, komt die vaststelling hard aan. ‘We hebben de impact van de afschaffing van de opkomstplicht totaal onderschat’, geeft Mertens toe. ‘Wij hebben ons misrekend. We leefden met het idee dat het volstond om mensen te overtuigen. Blijkbaar zijn veel misnoegde kiezers, die eerder vaak voor ons kozen, niet meer komen opdagen.’

‘Hier Jos, ne Palestijn’

Eerder die dag, even voor tienen. Voor Stembureau 227 op de Turnhoutsebaan heeft Aisha Patricia Van Crombrugge postgevat. Ondanks de kille ochtendlucht staat ze op flipflops met dunne witte kousen. ‘Uit solidariteit met de Palestijnen’, verklaart ze, terwijl ze haar roze hoofddoek herschikt. ‘Ik ben al 25 kilo afgevallen omdat ik geen hap meer door mijn keel krijg. Al die verminkte kindjes! Waarom doet Antwerpen niets om Israël te stoppen? Ze steken de Palestijnse vluchtelingen hier in krotten, terwijl de Oekraïners allemaal propere huisjes krijgen.’

Van Crombrugge, die zich 24 jaar geleden tot de islam bekeerde, is speciaal naar de Turnhoutsebaan gekomen om de Antwerpse PVDA-lijsttrekker Jos D’Haese aan te moedigen. Wanneer die even over tienen aankomt bij zijn kiesbureau baant Van Crombrugge zich een weg door de persmeute en vliegt ze hem om de nek. ‘Joskeuh!’ schreeuwt ze. ‘Gij wint vandaag, jongen! Ik weet dat gij vandaag burgemeester gaat worden! Proficiat!’ D’Haese, omstuwd door camera’s en fotografen, begroet Van Crombrugge met een brede glimlach. Ondanks de aanzienlijke persaandacht neemt hij de tijd om zijn eenpersoonsspionkop te begroeten.

‘Hier Jos, ne Palestijn!’ schreeuwt de vrouw wanneer de journalisten enkele minuten later weer naar buiten schuifelen. Ze duwt een jongeman in een geel-zwarte jas naar voren die ze net van straat heeft geplukt. D’Haese geeft de man een hand, wisselt een begripvolle bik uit. Na een kort gesprek zwaait hij hen gedag. De Palestijn kijkt D’Haese na terwijl hij zijn jas rechttrekt en richting Moorkensplein loopt. ‘You want to see my TikTok?’ vraagt Van Crombrugge de Palestijn nog wanneer D’Haese de Turnhoutsebaan alweer heeft verlaten.

Ook op de partijbijeenkomst later die avond is Palestina niet weg te denken. Tientallen sympathisanten dragen een kaf­fi­ya, de zwart-witte sjaal die voormalig PLO-leider Yasser Arafat wereldbekend maakte. Nadat D’Haese, Mertens en lokaal voorzitter Anne Delespaul hun speeches hebben afgerond, zetten enkelingen een luid ‘Free Free Palestine’ in. Een aanzienlijk deel van de zaal valt geestdriftig in. Ook Mertens gaat gewillig met de Palestijnse vlag op de foto.

Het is maar de vraag in welke mate de nadrukkelijke steun van de PVDA aan de Palestijnse zaak de partij heeft geschaad. Tijdens de campagne heeft Bart De Wever zowat elke voorradige terreurbeweging naar de PVDA geslingerd. Die beschuldigingen waren steevast gelardeerd met een stevige dosis fantasie – de taliban en de PVDA zijn bepaald geen bondgenoten. Maar tegelijk blijft het opmerkelijk dat het thema bij een lokale verkiezing zo prominent in de verf wordt gezet. Zelfs als die associatie geen PVDA-kiezers wegjaagt, geeft het De Wever een unieke mogelijkheid om zijn kiezers wél te motiveren.

Zijn Bart De Wever en Jos D’Haese echt elkaars beste vijanden?

Calimero-communisme

Ook Peter Mertens probeert ondanks de deceptie de sfeer er toch in te houden in het Zuiderpershuis. ‘In dit gevecht hebben we niet tegen een briesje moeten ingaan!’ brult Mertens in de microfoon. ‘We hebben niet tegen de regen, niet tegen de hagel, maar tegen een hele storm van een ongeziene lastercampagne moeten ingaan!’ Tegelijk duwt ook Mertens zijn partij in de slachtofferrol. ‘Wij zijn verslagen door de hold-up die de traditionele partijen op de democratie hebben gepleegd. Een derde van de mensen hebben ze buiten de democratie geduwd.’ Waar eertijds Bart De Wever wel eens van gespeeld slachtofferschap beticht werd, werkt Calimero nu voor de communisten.

Het probleem voor de communisten is dan ook reëel. Hoewel het nieuwe Vlaamse regeerakkoord aangeeft dat de afschaffing van de opkomstplicht nog geëvalueerd zal worden, valt het te betwijfelen of N-VA, CD&V en Vooruit de oude regels zullen herstellen. In andere Europese landen waar de opkomstplicht al langer is afgeschaft, blijkt dat het steevast de lagere inkomens en de lager opgeleiden zijn die verzaken aan het feest van de democratie. Ook daar bijten extreemlinkse partijen zich de tanden stuk op de weerbarstigheid van hun doelpubliek.

Tegen beter weten in hoopt D’Haese dat ook partijen die wel varen onder de nieuwe regels oren zullen hebben naar die verzuchtingen. ‘We moeten met de andere democratische partijen samenzitten’, zegt hij. ‘Tolereren we het dat we 30 à 40 procent van de mensen uitsluiten? De afschaffing van de opkomstplicht is gewoon een antidemocratische maatregel. We dreigen uitgerekend de mensen uit te sluiten voor wie de politiek zou moeten werken.’

Terwijl de feestelijke muziek aanzwelt, kaarten de militanten in groepjes na. Er wordt gemopperd over de ‘haatcampagne’ van De Wever. Er worden biertjes gehaald. Er worden schouders opgehaald, en plannen gemaakt voor de komende jaren. Ondanks de teleurstelling bij de partijleiders houden de militanten de sfeer erin.

Het gaat al richting de klok van tienen wanneer de deejay, wiens tafel ondertussen versierd wordt door twee posters van Jos D’Haese en een Palestijnse vlag, Raffaella Carrà de zaal in slingert. Na een collectieve siddering van herkenning zetten enkele enthousiaste partijleden het toch op een shaken: A far l’amore comincia tu. Even lijkt het Zuiderpershuis meer Rome dan Moskou.

Uitslag gemeenteraadsverkiezingen 2024 in Antwerpen: wie wordt burgemeester in uw gemeente?