Minister-president Matthias Diependaele: ‘De federale formatie toont opnieuw dat België niet werkt’

Bijna drie maanden staat Matthias Diependaele (N-VA) aan het roer van de Vlaamse regering van N-VA, Vooruit en CD&V. Een gesprek met de Vlaamse minister-president over de VRT, besturen met socialisten en dronken rijden. ‘Tom Waes hoeft echt niet gecanceld te worden.’

Als een politicus een vriend wil in de politiek neemt hij beter een hond, zo wil het gezegde dat Bart De Wever (N-VA)  weleens bezigt. Wanneer we op het kabinet van ­Matthias Diependaele (N-VA) een goed­gevulde kom hondenbrokken en wat speeltjes aantreffen, is dat het eerste wat door onze gedachten gaat.

Maar, zo vertelt de minister-president ons, de behoefte aan vriendschap blijkt niet de reden voor de aanwezigheid van Lea, een klein opdondertje. ‘Mijn vriendin werkt voor een pralineproducent, en daar zijn honden uiteraard niet welkom’, zegt Diependaele.

Vanuit zijn kabinet aan het Brusselse Martelarenplein leidt Diependaele sinds 30 september de Vlaamse regering. Terwijl zijn voorganger Jan Jambon (N-VA) op het federale niveau mee onderhandelt, mikt Diependaele samen met Vooruit en CD&V op een ‘warm en welvarend’ Vlaanderen – de titel van het regeerakkoord.

Dacht u aan het begin van 2024 dat u het zou eindigen als minister-president?

Matthias Diependaele: Nee. Vraag het aan al mijn medewerkers: wij hadden hier nooit op gerekend.

Jullie gingen er misschien zoals wel meer Vlamingen van uit: het wordt Zuhal Demir (N-VA).

Diependaele: Alles was zelfs tot heel laat in de formatie mogelijk, ja. Voor alle duidelijkheid: het is een hele eer om dit te doen. Voor een Vlaams-nationalist is het Vlaamse minister-presidentschap het hoogste wat je kunt bereiken. Maar dat bepaalt mijn geluk niet, dat doen mijn kinderen en mijn vriendin. Ik doe deze job niet vanuit carrièrisme, maar vanuit een wens om als civil servant te dienen.

De peilingen schetsten in het voorjaar een somber beeld van uw partij. Hield u rekening met een horrorscenario?

Diependaele: Daarin verschil ik nogal van Bart: ik ga niet zo snel uit van het slechtste scenario. Ik heb dit gezegde van mijn moeder ondertussen al te veel gebruikt, maar toch: een mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest. Maar goed, Bart heeft ons wel de overwinning geschonken. Op ons kabinet deed iedereen mee aan een pronostiek voor de verkiezingen. Ik zat er maar een procent of twee naast. Mijn woordvoerder had het resultaat van de N-VA zo goed als exact voorspeld. Daarom is hij mogen blijven. (lacht)

De partij deed het beter dan verwacht. Waarom mocht Jan Jambon dan geen minister-president blijven?

Diependaele: Jan en ik hebben vijf jaar lang goed samengewerkt. Hij heeft veel te weinig lof gekregen voor zijn werk, Jan is soms echt de grond in geschreven. De verkiezingsresultaten van 9 juni maakten dat wij ook federaal konden onderhandelen. In ons oordeel heeft hij als gewezen vicepremier in de regering-Michel het sterkste profiel om die onderhandelingen tot een goed einde te brengen.

Maar het minister-presidentschap is ook voor hem wellicht het hoogste ambt.

Diependaele: Qua titel misschien wel, maar veel van waar de Vlaming mee bezig is, zit op het federale niveau: migratie, koopkracht, belastingen. Op het Vlaamse niveau hebben wij onze hefbomen en zullen wij onze verantwoordelijkheid opnemen, maar een groot deel van de Vlaamse welvaart wordt ook op het federale beschermd, dus ook daar hebben we onze sterkste krachten nodig.

Sinds uw aantreden moest u al enkele brandjes blussen. VRT-ceo Frederik Delaplace kwam in een zoveelste storm terecht nadat was gebleken dat hij al langer op de hoogte was van het toxische gedrag van ex-directeur Ricus Jansegers dan hij eerder in het Vlaams Parlement suggereerde. Wat moet Delaplace nog meer doen voordat hij mag beschikken?

Diependaele: Ik vind dat een ongelooflijke soap. Het is niet aan het parlement om te oordelen over individuele relaties tussen werkgever en werknemer. Politici moeten zich baseren op objectieve criteria, zoals audits, die er ook zijn geweest. De politiek stelt zich dus maar beter terughoudend op. Dat geldt trouwens ook voor journalisten.

Waarom?

Diependaele: Vanwaar die pretentie dat u kunt oordelen wie er gelijk heeft in die ruzie?

U zegt dus dat journalisten noch politici zich moeten uitspreken over de ceo van de VRT, waarvan de Vlaamse overheid de enige aandeelhouder is?

Diependaele: Nee, dat zeg ik niet. Als er grensoverschrijdend gedrag is, dan moeten we dat aanpakken. Het enige waarover ik als politicus kan oordelen, zijn de achterliggende systemen. Als die bijgestuurd moeten worden, zullen we dat bekijken. Maar in een dispuut tussen werknemer en werkgever moeten wij niet zeggen wie gelijk heeft. Alsof we een juf zijn die zich bemoeit wanneer twee kindjes ruziemaken op de speelplaats. Ik weet één ding zeker: iedereen met een groot hart voor de VRT heeft nu een gebroken hart. De openbare omroep van Vlaanderen komt hier bijzonder slecht uit.

Achter de rel rond ceo Delaplace schuilt een gevecht over VRT-centen

Er wordt Delaplace nog wel meer verweten. Vindt u het normaal dat een programma als Knappe koppen wordt besteld vanuit een politiek kabinet?

Diependaele: Daar was ik niet bij betrokken, maar ik zie geen probleem. Met Het verhaal van Vlaanderen was het trouwens omgekeerd. Een productiehuis kwam iets pitchen op ons kabinet van Onroerend Erfgoed. Wij zagen daar iets in en legden financiële ondersteuning op tafel. Dat heeft geleid tot een van de best bekeken programma’s van de laatste jaren.

Volgens Gwendolyn Rutten (Open VLD) houdt de N-VA Delaplace de hand boven het hoofd.

Diependaele: Vorige week heb ik Delaplace kort gedag gezegd op de uitreiking van Onderneming van het Jaar van De Tijd. Het was al geleden van de formatie dat ik hem had gesproken, en daartussen heb ik hem geen enkele keer gehoord.

Het Syrische regime van Bashar al-Assad is op het einde van dit jaar onverwacht gevallen. De burgeroorlog daar was in 2015 het begin van de vluchtelingencrisis waar Europa nog altijd niet van bekomen lijkt. Damascus was nog maar net gevallen of Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken tweette ‘ciaokes, byekes’ over de Syriërs hier in België. Vindt u ook dat ze terug moeten?

Diependaele: Wat Tom Van Grieken zegt, laat mij eerlijk gezegd koud. Feit is wel dat de bescherming kan wegvallen voor vluchtelingen als de situatie in hun thuisland verandert, en dan heb je een terugkeerbeleid nodig. Maar of die bescherming nog nodig is, is niet aan mij of Tom Van Grieken om uit te maken. Laten we afwachten wat er in de plaats komt van het onmenselijke regime van Assad.

Na de val van Bashar al-Assad: wie zal Syrië regeren?

Over het Vlaams Belang gesproken: fractieleider Chris Janssens zou in het Vlaams Parlement richting Zuhal Demir hebben geroepen dat ze destijds beter naar haar eigen land was teruggekeerd. Demir werd geboren in België. Was dat een racistische uitspraak?

Diependaele: Ik denk van wel, ja. (denkt na) Nu begin ik te twijfelen, want racisme is het verschillend beoordelen van mensen op basis van hun huidskleur of afkomst. In elk geval verwondert het mij dat het van Chris Janssens kwam, iemand die ik in debatten altijd heb gewaardeerd.

Christophe Busch, directeur van het Hannah Arendt-instituut, is uw partij vanuit democratisch oogpunt ‘dankbaar’ omdat ze nergens in zee is gegaan het Belang.

Diependaele: Mijn overtuiging is dat het Vlaams Belang mensen naar de mond praat. En als er één ding is wat me stoort in de politiek is het dat wel. Politici moeten leiden, niet achternalopen. Daarnaast staat het Vlaams Belang op sociaal-economisch vlak ver van ons. Ik zie niet in hoe je met die partij een gezamenlijk programma kunt opbouwen.

En dan krijg ik dikwijls het antwoord dat het blijkbaar wél lukt met de socialisten. Wel ja, inderdaad: met de socialisten kun je compromissen sluiten. Zijn die akkoorden altijd zoals ik ze zou willen? Helemaal niet, dat mag u gerust weten. Maar het lukt wel.

Maakt u zich zorgen over de lokale besturen in Ninove, Izegem, Ranst en Brecht, waar het Vlaams Belang voor het eerst aan de macht komt?

Diependaele: We zullen zien. De democratie is overal gerespecteerd. Ik maak mij minstens even grote of zelfs nog grotere zorgen over coalities die gevormd zijn op andere plaatsen.

Hebt u het nu over Gent, waar de N-VA niet welkom bleek in een coalitie?

Diependaele: Ook over Gent, ja. Ik stel mij vooral grote vragen bij het feit dat men ter linkerzijde mensen moreel beoordeelt op basis van perfect legitieme politieke standpunten. Alsof een andere politieke mening van iemand plots een slecht mens maakt. Die gedachte vind ik een groot gevaar voor de democratie en voor onze samenleving.

Crisis in Gent: ‘Dit is geen cordon rond de N-VA’

Iets anders: er pakken zich donderwolken samen boven de Vlaamse economie, en vooral boven de industrie.  Werkgevers hebben het over de zwaarste crisis in vijftien jaar, maar u leek daar niet erg van onder de indruk.

Diependaele: Ik heb het verwijt gekregen dat ik de problemen ontken. Dat is een kwaadwillige interpretatie, want ik zie de uitdagingen. Alleen leg ik me niet neer bij negativisme en defaitisme. We hebben de ondernemers, de werknemers, het onderwijs en de infrastructuur om erbovenop te komen. Als Vlaamse regering hebben we hefbomen in handen, maar de knoop ligt vooral bij Europa. Wij kunnen wel met geld beginnen te gooien, maar dat helpt niets zolang de EU niets doet aan oneerlijke concurrentie uit China en aan haar eigen overreglementering. In het jaar 2000 was de Amerikaanse economie ongeveer even groot als de Europese. Vandaag zijn de Amerikanen dubbel zo groot. Dan hebben we ergens een fout gemaakt. Europa moet het evenwicht tussen ecologie en economie herstellen.

In welke zin? Klimaatactivisten zien vooral een onevenwicht in het voordeel van onze economie.

Diependaele: Wij moeten ambitieus blijven in onze klimaatdoelstellingen, maar we moeten ook zorgen dat ons businessmodel overeind blijft. De Europese regelgeving laat amper toe om met tussenstappen te werken, terwijl dat vaak de evidentie zelve is.

Een domper was de beslissing van de staalreus ArcelorMittal om haar grote vergroeningsproject in Gent voor onbepaalde tijd uit te stellen. De Vlaamse regering had nochtans honderden miljoenen aan leningen en subsidies klaargezet. Voelt u zich bekocht?

Diependaele: Nee. Voor alle duidelijkheid: die subsidies waren altijd voorwaardelijk. Hetzelfde geldt voor Audi Vorst. Zij hebben de laatste 10 jaar meer dan 6 miljoen euro aan subsidies gekregen. Wel, nu ze herstructureren en er 3000 banen op de tocht staan, vorderen we dat geld terug. In het dossier van Arcelor kijken wij ook richting Europa. Als de fabriek een gigantische investering van 2,2 miljard euro wil doen om op een propere manier staal te maken, dan mag ze niet met een competitief nadeel zitten tegenover China en India.

En dan moet de beëdiging van de Amerikaanse president Donald Trump op 20 januari nog volgen. Vreest u een handelsoorlog?

Diependaele: Trump is verkozen door het Amerikaanse volk en hij moet het Amerikaanse volk bedienen. Wij moeten hier hetzelfde doen. Maar onze Europese administratieve complexiteit, de regeltjes, de rechtszekerheid en de energiebevoorrading zijn momenteel allemaal problematisch. Dat weten we al lang, daar hebben we Trump niet voor nodig. Daar moeten we iets aan doen, en snel.

Is Trump een fascist?

Diependaele: (blaast) Wat is dat nu voor een vraag?

Kamala Harris vond van wel.

Diependaele: Je mag denken van hem wat je wilt, ik zie Donald Trump als president die is verkozen door het Amerikaanse volk. De VS blijven een bevriende natie.

Terug naar uw Vlaamse regering, waar Zuhal Demir vanaf dag één de show steelt. Is het cruciale departement Onderwijs wel gebaat bij een sloopkogel als zij?

Diependaele: Ik ben fan van Zuhal. Onlangs hoorde ik het verhaal van twee ouders na een oudercontact over hun zoon. Blijkbaar had die een grote bek in de klas, wat volgens de juf tot slechtere punten leidde. Ze wilde hem extra opdrachten geven en ook strenger aanpakken. ‘Mag ik dat doen van jullie?’ vroeg de juf aan de ouders. Ze stonden perplex. Uiteráárd mag dat, daarvoor hoeft de leerkracht toch geen toestemming te vragen? Maar zo ver is het dus al gekomen. Wel, dat vertrouwen moeten we herstellen, en dat is wat Zuhal zal doen: de leerkrachten weer in charge brengen voor de klas.

‘Wordt Demir uitgestuurd om de onderwijskoepels te slopen?’: experts Wouter Duyck en Dirk Van Damme over het nieuwe regeerakkoord

Ben Weyts (N-VA) beweerde als onderwijsminister vijf jaar lang dat hij de tanker aan het keren was, maar dat blijkt toch niet te zijn gebeurd. Ondertussen kiepert Demir enkele paradepaardjes van Weyts overboord, zoals de Digisprong.

Diependaele: Met beleid bijsturen is niets mis. En de tanker is wel degelijk gekeerd. We hebben beslissingen genomen die ons de goeie richting uit sturen, maar je ziet het nog niet in de resultaten. Dat is het grote nadeel van onderwijs: de effecten zie je altijd pas later. Het welbevinden van kinderen blijft belangrijk, maar de onderwijskwaliteit, de discipline, het vertrouwen in leerkrachten en het lesmateriaal moeten onze absolute prioriteit zijn. Daarom willen we ook af van de invulboeken.

Op het departement Wonen, een van uw vorige bevoegdheden, laat Vooruit-minister Melissa Depraetere ook een nieuwe wind waaien. In tegenstelling tot u wil zij het volledige budget om sociale woningen te bouwen wél uitgeven.

Diependaele: Ze heeft groot gelijk, dat is de opdracht. Knack heeft mij ooit minister van Dakloosheid genoemd, maar uit jullie eigen factcheck bleek dat er nooit zoveel is geïnvesteerd in sociale woningen als onder mijn ministerschap.

Veel experts vonden nog altijd dat u veel te weinig deed. In tegenstelling tot u wil Depraetere gemeenten die niet genoeg sociale woningen bouwen nu ook financieel straffen.

Diependaele: Dat is een afspraak die we gemaakt hebben in het regeerakkoord. Als N-VA vinden we dat we sociale woningen moeten spreiden. Je moet die niet allemaal concentreren in de steden, en dus moeten alle lokale besturen hun duit in het zakje doen. Wie niet genoeg investeert, moet bijdragen aan de huurpremie. Dat is nogal logisch, Vlaanderen gaat niet alleen betalen omdat sommige lokale besturen hun werk niet doen.

Nog los van het beleid is er de toon. Depraetere zal niet snel te horen krijgen dat ze stigmatiserend over sociale huurders praat, een verwijt dat u vaak te beurt viel. In de eerste plaats door Vooruit, toen nog in de oppositie.

Diependaele: Ik stigmatiseerde sociale huurders helemaal niet. Ik heb twee lijnen bewaakt: er moeten meer sociale woningen bijgebouwd worden, én ze moeten terechtkomen bij de mensen die er de meeste behoefte aan hebben. Die tweede lijn zit nog altijd verankerd in het regeerakkoord. Qua communicatie is er misschien een stijlbreuk, maar qua inhoud veel minder.

Kan Tom Waes nog programma’s voor de openbare omroep presenteren nadat hij dronken achter het stuur is gaan zitten en zichzelf vervolgens te pletter heeft gereden?

Diependaele: Hoe graag dat we de man ook zien, dat was onaanvaardbaar. Punt. En daar moet je streng voor zijn, net als bij je kinderen, die ook soms domme dingen doen. Maar we zijn wel allemaal mensen, we maken allemaal fouten. Tom Waes hoeft dus echt niet gecanceld te worden.

‘Als Tom Waes echt spijt heeft, zou hij zich kunnen inzetten voor een organisatie die zich inspant voor verkeersveiligheid’

Het was zeker dom, maar is het ook het bewijs dat Vlamingen dronken rijden nog vaak met de mantel der liefde bedekken?

Diependaele: Ik ga jaarlijks naar het concert dat de vzw Ouders van Verongelukte kinderen. Ik denk echt niet dat drinken en rijden nog aanvaard wordt.

Wat had u als formateur wat Bart De Wever duidelijk niet heeft? Niemand verwacht nog een regering-De Wever voor het einde van het jaar.

Diependaele: De situatie is anders, en de materie is politiek zeer gevoelig. De federale formatie toont opnieuw dat België niet werkt. Onze analyse is bekend: dit land is een optelsom van twee democratieën, wat alles nodeloos moeilijk maakt. We worden daarin alleen maar bevestigd. Zelfs met een heldere verkiezingsuitslag duurt het in dit land maanden en maanden voor er een regering is. Maar we hebben wel degelijk dringend een federale regering nodig die de nodige hervormingen doorvoert. Dat is de reden waarom de N-VA zo hard aan de kar heeft getrokken.

Tot slot, in Hertoginnedal werd aan Ben Weyts, Benjamin Dalle (CD&V) en Bert Anciaux (Vooruit) gevraagd om falafel te maken voor de vrouwelijke politici in het programma. Ze hadden maar weinig succes. Was het u beter gelukt?

Diependaele: Absoluut niet. Ik kan niet koken. Ik kan alleen met een airfryer overweg. (lacht)