Mieke Schauvliege (Groen): ‘CD&V speelt haar klassieke trieste rol’

Vlaams Parlementslid Mieke Schauvliege – verwar haar vooral niet met ex-minister Joke Schauvliege (CD&V) – is in sneltempo naam aan het maken. In april volgde ze Björn Rzoska op als fractieleider van oppositiepartij Groen. Ze stond al bekend als een deskundig en opvallend actief lid van de PFOS-onderzoekscommissie, en voortaan rekent de partijleiding op haar om Groen in het laatste jaar voor de verkiezingen duidelijker te profileren in het Vlaams Parlement.

Eenvoudig is dat niet. Nadat vorige week de Vlaamse regering niet tot een stikstofakkoord kon komen, heeft ze hemel en aarde bewogen om een volwaardig plenair debat over dat dossier te kunnen voeren. Er was weinig animo: enkele vragen in de commissie Algemeen Beleid moesten volstaan en hop, de ministers mochten beginnen aan hun zomervakantie.

Mieke Schauvliege: Op de laatste ministerraad stonden niet minder dan 169 punten op de agenda, waaronder belangrijke dossiers zoals het stikstofdossier of de subsidies voor zonnepanelen. Het is duidelijk dat de meerderheid niet wil dat de Vlaamse regering daarover ondervraagd wordt in het parlement. Dat hadden we nochtans graag gedaan, niet alleen over stikstof, maar ook over de zonnepanelen. De Vlaamse regering heeft zich voorgenomen om de overdreven subsidies af te bouwen die grote bedrijven nog altijd krijgen voor hun zonnepanelen. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) rolt haar spierballen: zij zal er eens voor zorgen dat die bedrijven geen zware claim meer kunnen leggen op zo veel Vlaams belastinggeld. Dat standpunt kunnen wij volgen. Alleen komt er niets van in huis. Dat dossier heeft alleen al dit jaar veertien keer de agenda van de Vlaamse ministerraad gehaald. En weer is het niet tot een beslissing gekomen.

Ook het recentste voorstel dat Demir op de Vlaamse regeringstafel legde, is juridisch broddelwerk. De Open VLD wil haar voorstel tot decreet niet goedkeuren omdat de tekst op de een of andere manier niet alleen de grote bedrijven treft, zoals zij zegt, maar ook, en dat wil ook Groen absoluut vermijden, OCMW’s, sociale huisvestingsmaatschappijen, allerlei sociale organisaties en kleine kmo’s. Er is dus geen eensgezindheid in de Vlaamse regering en dus geen decreet (lachje). Ja, het had een pittige plenaire vergadering kunnen worden.

De Vlaamse regering wilde niet luisteren naar de oppositie, maar moet wel buigen voor de Raad voor Vergunningsbetwisting. Die vernietigde vorige vrijdag de vergunning die Demir had verleend aan de nieuwe ethaankraker die chemiereus INEOS wil bouwen in de Antwerpse haven. De Raad oordeelde dat de stikstofuitstootnorm van 1 procent voor de industrie onvoldoende streng is om de nabijlegen natuur te beschermen.

Schauvliege: Dat betekent dat niet alleen de vergunning van INEOS, maar ook de ministeriële instructies omtrent stikstof van minister Demir aan flarden worden geschoten. Want daarin wordt overal de norm van 1 procent voor de industrie gehanteerd. De Vlaamse regering zet de vakantie dus in met een stikstofcrisis die dieper is dan ooit.

Het is de typische politique politicienne van de laatste jaren: tot in de schoot van de regeringen van dit land wordt wederzijdse profilering van ministers en regeringspartijen belangrijker geacht dan het afleveren van zorgvuldig geformuleerde en door de hele meerderheid gedragen wetten en decreten.

Schauvliege: (zucht) De pers verwacht van de oppositie dat wij oppositie voeren. Wanneer we dat doen, is dat dus niet per definitie nieuws. Maar een regering wordt niet geacht voortdurend vechtend over straat te rollen. Als landbouwminister Jo Brouns (CD&V) en Demir elkaar blijven belagen, is dat telkens weer ‘nieuws’. Daar gaat alle aandacht naartoe. In het Vlaams Parlement kan de oppositie evengoed popcorn eten.

Belangrijke maatschappelijke debatten worden in Vlaanderen doorgaans omgezet in zeer technisch opgestelde decreten en instructies. Voor zulke droge regelgeving is de publieke belangstelling nooit bijzonder groot.

Schauvliege: De meeste van die ‘technische’ dossiers hebben wel een gigantische maatschappelijke impact. Alleen doen opeenvolgende Vlaamse regeringen hun best om het maatschappelijke debat te verzuipen in technische details. Dan haakt het publiek af en wordt er niet meer gepraat over waar het eigenlijk om gaat. Het stikstofdossier is daar een schoolvoorbeeld van. Met het voorstel dat op tafel ligt, zouden stappen vooruit gezet worden in de bescherming van de natuur. Dat is onmiskenbaar zo. Tegelijk heeft men ervoor gekozen om landbouwers te paaien door hen innovatieve oplossingen voor te stellen om minder stikstof uit te stoten. Maar wie kan die peperdure nieuwe technieken betalen? Niet de kleine boer of de kleine familiale landbouwbedrijven, maar wel de agrobusiness, de grote industriële bedrijven. Men kiest er bewust voor de Vlaamse landbouw de weg op te sturen van nieuwe, bijkomende investeringen.

Volgens critici is dat het traditionele model van de Boerenbond: landbouwers overtuigen dat schaalvergroting de toekomst is, dat ze hun bedrijf moeten moderniseren, waardoor ze steeds hogere leningen moeten aangaan.

Schauvliege: Ook de drie regeringspartijen steunen dat model. Het enige wat in de plannen van Demir gedetailleerd op papier staat, zijn de plannen en de ideeën die de agro-industrie zelf heeft aangeleverd. Die verkoopt de technieken en het veevoeder dat nodig is om de veestapel op peil te houden. Zíj passeert dus langs de kassa, niet de familiale landbouwers. Die zullen zich juist weer zwaar in de schulden moeten werken om nieuwigheden aan te kopen. Daar zijn wij groenen heel boos om. Opnieuw wordt het verhaaltje opgehangen van de oorlog tussen landbouw en de milieubescherming. Terwijl het eigenlijk gaat om een machtsstrijd tussen een model waarin ofwel familiale landbouwers centraal staan ofwel een waar de agro-industrie de dienst uitmaakt. En nogmaals, niet alleen de CD&V maar ook Open VLD en de N-VA trekken de kaart van de agro-industrie. Alleen de liberalen zeggen waar ze echt voor staan: zij omarmen een beleid dat de technische innovaties ondersteunt die de agro-industrie zegt nodig te hebben.

Waarom vechten de CD&V en de N-VA al zo lang een bittere strijd uit over stikstof? Toch niet alleen omdat de ministers Demir en Brouns allebei hun stemmen moeten halen bij de Limburgse kiezers?

Schauvliege: De CD&V speelt haar klassieke trieste rol. Ze poken de tegenstellingen met Demir op omdat ze zo kunnen doen alsof ze de familiale landbouwer verdedigen. Het tegengestelde is waar. Vroeger deed de CD&V er om dezelfde reden alles aan om groenen en boeren tegen elkaar op te zetten. Die tegenstelling moest toen verdoezelen dat de landbouwers niet bedreigd worden door de milieubeweging, maar door de schaalvergroting en de druk te exporteren naar internationale markten. De CD&V heeft nooit zelf recepten aangereikt om de familiale landbouwer te ondersteunen maar altijd de boeren doen meegaan in een evolutie naar groter, meer en industriëler.

Kunt u met een concreet voorbeeld hard maken dat de CD&V de boeren ‘misleidt’?

Schauvliege: Ze stelt veehouders voor om de stikstofuitstoot te reduceren door stallen te voorzien van luchtwassers. Dat zijn peperdure tuigen die alleen een schijnoplossing bieden. Want op die manier blijven we een te grote veestapel onderhouden, die gevoederd moet worden door soja die uit het Amazonebekken naar Vlaanderen moet komen, waarna we het daarmee gekweekte vlees weer wereldwijd exporteren. Dát model moet op de schop. Maar daar heeft de CD&V dus geen oren naar. En de twee andere Vlaamse regeringspartijen evenmin.

Aan Demirs optredens op Europese en internationale vergaderingen is niet te merken dat ze nachten wakker ligt van het klimaat. Maar doet de gemiddelde Vlaming dat wel?

Schauvliege: Klimaat is een containerbegrip. Mensen kunnen er zich niet altijd iets bij voorstellen. Waarom denkt u dat Demir zich profileert op het thema natuur? Omdat het veel herkenbaarder is voor de kiezer. Al kun je klimaat ook concreet maken. De extreme hitte in Zuid-Europa is ontzettend verontrustend. Maar ook in het noorden is de impact gigantisch. Kijk naar de Schotse zalm, een belangrijke toeristische en economische troef voor Schotland. Recent kwam in het nieuws dat die bedreigd is door de opwarming van het water. Zulke dingen maken de crisis heel tastbaar. Voor Groen zijn klimaat en natuur twee kanten van dezelfde medaille. We willen mensen nu ook weer niet doodslaan met het klimaatthema, en zeker vermijden dat we hen moreel onder druk zetten. Het is niet dat het klimaat gered wordt als je thuis geen vlees meer eet. Minder vlees eten is belangrijk op zich.

Minder vlees of geen vlees?

Schauvliege: Minder vlees. Groen zal nooit pleiten om mensen te verbieden vlees te eten. Ik heb alle respect voor vegetariërs, maar mochten mensen al minder vlees eten, dan zou dat al een reuzenstap vooruit betekenen om de stikstofuitstoot terug te dringen.

Minister Demir is een reëel politiek probleem voor Groen. Zij profileert zich tegen de Boerenbond en gaat openlijk allianties aan met natuurorganisaties. Ze bezet jullie plaats, en krijgt daardoor in haar eentje meer media-aandacht dan alle groenen samen.

Schauvliege: Demir is de koningin van de ad-hocmaatregelen waarmee ze zichzelf in the picture zet. Ze is niet in staat een structureel beleid te voeren. Op krantenfoto’s plant ze voortdurend boompjes, maar ze slaagt er niet in om het bestaande bos in Vlaanderen te bewaren. Dat is nochtans een belangrijke vereiste voor een effectief klimaatbeleid. Er wordt in Vlaanderen elk jaar 200 hectare bos gekapt, meestal oud en waardevol bos, dat de grootste capaciteit voor koolstofopslag heeft. Daar zou de minister een einde aan kunnen maken, maar dat doet ze niet. In plaats van koolstof op te slaan, zijn we extra koolstof aan het uitstoten.

Volgens haar eigen beleidsnota moet Demir tegen het einde van de legislatuur 4000 hectare bomen hebben aangeplant. Een jaar voor de verkiezingen staat de teller op 1100. Ze belooft dat ze zal eindigen op 1700. Dat is niet eens de helft van wat ze aangekondigd heeft. Dat komt natuurlijk door haar eigengereide optreden. Alleen haar administratie steunt haar boomplantacties. Door die permanente aankondigingspolitiek en door telkens de focus op zichzelf te leggen, doen andere instanties van de Vlaamse overheid niet mee. De Vlaamse Waterweg en het Agentschap Wegen en Verkeer beschikken over ontzettend veel grond, maar zij laten Demir haar eigen bomen planten en de minister slaagt er niet in om hen tot actie te bewegen.

Dat er zo veel bomen gekapt worden, komt natuurlijk ook door Natuurpunt, de grootste private boseigenaar van Vlaanderen. Die kapt voortdurend bomen, maar wel om ecologische redenen, om meer biodiversiteit te krijgen.

Schauvliege: Dat klopt, en wij zijn niet te beroerd om daarover in gesprek te gaan met Natuurpunt. Europa legt al een aantal decennia natuurdoelen op. Vervolgens maken organisaties als Natuurpunt of een administratie als het Agentschap voor Natuur en Bos beheersplannen om die Europese doelstellingen in Vlaanderen te realiseren. Er moest meer heide komen en daarvoor werden inderdaad veel bomen gekapt. Bij Groen vinden we dat natuurbeheer bijzonder belangrijk, maar ondertussen zijn er ook klimaatdoelstellingen bijgekomen. We moeten er nu voor zorgen dat Vlaanderen geen extra koolstof uitstoot. Dus ook de bomen die gekapt worden in het kader van het natuurbehoud moeten gecompenseerd worden met nieuw bos. We kunnen ons vandaag geen extra koolstofuitstoot meer veroorloven, zelfs niet als die het gevolg is van een beleid dat meer biodiversiteit wil creëren. Dat heet voortschrijdend inzicht. Trouwens, als Natuurpunt bos kapt dat weinig koolstof opslaat en het vervangt door veengebieden die veel koolstof opslaan, is dat prima. De koolstofbalans moet in orde zijn, daar gaat het om.

Intussen blijven Groen en de natuurbeschermers de grote vijanden van de Vlaamse landbouwer.

Schauvliege: Dat was vroeger. Intussen weet ‘het platteland’ dat Groen zowel de landbouwers als de natuurverenigingen waardeert als behoeders van de open ruimte, en dat we hen allebei willen helpen en steunen, in plaats van mee te spelen in die schijntegenstelling. Groen wil de landbouwers niet pesten, we willen de invloed van de agro-industrie terugdringen. En zelfs die heeft haar plaats. De productie van kweekvlees zal belangrijker worden. Alleen familiale landbouwbedrijven kunnen dat niet bolwerken, dat kan uitsluitend op grotere schaal. Net zoals er industriële partners nodig zullen zijn om succesvol om te schakelen van voeding met dierlijke eiwitten naar voeding met plantaardige eiwitten.

Klimaat en natuur zijn niet de enige actiepunten van een groene partij. De kwaliteit van het Vlaamse bestuur gaat achteruit. Consultants nemen steeds meer taken over van de administratie.

Schauvliege: Het gaat heel ver. De Vlaamse overheid huurt consultants in om bestekken te schrijven die vervolgens gecontroleerd worden door andere consultants. De uitleg is dat Vlaanderen niet meer genoeg ambtenaren heeft om de kerntaken van de overheid te vervullen. Er is inderdaad structureel bespaard op de ambtenarij. Tegelijk wordt het statuut van de ambtenaar uitgehold. Men doet vaak alsof het gaat om voorrechten uit het verleden die vandaag geen zin meer hebben, maar dat klopt niet. De vaste benoeming van een ambtenaar is de beste en dus een noodzakelijke bescherming tegen politieke druk. Die bescherming is structureler dan het klokkenluiderstatuut, dat bedoeld is voor uitzonderlijke omstandigheden. In de PFOS-commissie hebben we gezien hoe belangrijk het is dat ambtenaren durven te zeggen wat ze weten. Een ambtenaar werkt in opdracht van de minister en zijn diensthoofd. Maar hij mag niet zomaar aanvaarden dat er onder zijn ogen eigenaardige dingen gebeuren. Als je de statutaire benoeming afschaft, krijg je ambtenaren die geen enkele bescherming meer hebben tegen hun politiek benoemde oversten of tegen hun minister.

Sinds de vorige verkiezingen doet Groen het niet goed in de peilingen. Werkt dat ontmoedigend?

Schauvliege: Nee. Ik bekijk de peilingen wel, maar ze verontrusten mij niet echt. Er is nu eenmaal een extreme verrechtsing en verruwing van de samenleving. Alle partijen voelen dat. Het is nu meer dan ooit nodig om te blijven tonen dat het ook écht anders kan. Die om zich heen grijpende agressie verontrust mij wel, ook omdat ze vaak rechtstreeks gericht is tegen politici. Je moet al van zelfkastijding houden om nog aan politiek te doen. Het is geen toeval dat in Nederland niemand minder dan Sigrid Kaag (vicepremier, minister van Financiën en partijleider van D66, nvdr) de politiek vaarwel zegt, en wel op uitdrukkelijke vraag van haar dochters. Mijn dochters zien ook hoeveel bagger ik naar mijn hoofd krijg. Ook zij vragen me: ‘Waar ben je eigenlijk mee bezig?’

Onze veelal anonieme critici vinden niet alleen de groene standpunten belachelijk. Het feit dat ik een vrouw ben, is blijkbaar een vrijgeleide om mij extra te viseren. Maar ik laat mij niet kennen. Ik ben sinds 2000 gemeenteraadslid in Aalter. Groen voert er al jaar en dag oppositie. Elke – élke – zitting van de gemeenteraad pakt burgemeester Pieter De Crem (CD&V) mij persoonlijk aan. Hij vindt altijd wel iets om me te raken en hij houdt dat al jaren vol. Hoe klein en verwerpelijk ik die strategie ook vind, het werkt averechts: hij geeft mij energie om door te doen. Maar makkelijk is het niet. Het debat is veel te gepolariseerd, en de politiek en veel politici hebben daar zelf schuld aan. Het is zelfs een van de voornaamste redenen dat de samenleving politici uitspuwt als ‘die bende ruziezoekers’. Ik was oprecht geschokt toen ik zag hoe mijn collega Maurits Vande Reyde (Open VLD) in een TikTok-filmpje vond dat klimaatactivisten in de cel gegooid moesten worden. Een politicus die oproept om actievoerders als criminelen te behandelen omdat ze opkomen voor hun idealen: het is meer dan een brug te ver.

In Nederland heeft Jesse Klaver, hét gezicht van GroenLinks, zich een lidkaart van de socialistische PvdA aangeschaft. Hij wil benadrukken wat progressieven verbindt, en stoppen met de nadruk te leggen op wat hen scheidt. Zou u overwegen om een lidkaart van Vooruit aan te schaffen?

Schauvliege: Nooit! Groen staat niet alleen voor een klimaatbeleid, maar ook voor sociale rechtvaardigheid. Vooruit is onder Conner Rousseau danig aan het verflinksen. Neem het voorstel voor verplichte kinderopvang, of voor de verplichte tewerkstelling van huismoeders. Zijn er nog grenzen aan de dwang? Vooruit verrechtst – ik heb er geen ander woord voor. Voor groenen is er geen enkel inhoudelijk argument om de koers van Rousseau te volgen.