Laure Uwase (CD&V): ‘Discriminatie is veel erger dan “vuile zwarte” te worden genoemd’

Laure Uwase stond in haar keuken toen ze het zag. De dag voordien had de advocate en CD&V-politica een foto gepubliceerd op X, het vroegere Twitter. Een beeld van zichzelf, samen met staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) en vier militanten op de CD&V-nieuwjaarsreceptie op 14 januari in het Brusselse Tour & Taxis. ‘Die dag had ik nog geen enkele foto genomen, dus vroeg ik onze provinciale secretaris om een foto te nemen van de mensen aan onze tafel, samen met de staatssecretaris. “Een geslaagde nieuwjaarsreceptie”, schreef ik erbij. Een heel gewone boodschap.’

De Antwerpse extreemrechtse website ’t Scheldt postte een repliek, en nam de foto over op haar eigen website. Dat zowel Uwase als haar vier tafelgenoten een zwarte huidskleur hebben, was blijkbaar voldoende voor een stortvloed aan gortigheid. Tientallen racistische reacties verschenen op het scherm van Uwase. ‘Ik was in shock’, zegt de jonge advocate, die op de vijfde plaats staat van de Oost-Vlaamse CD&V-lijst voor het Vlaams Parlement. ‘Ik begreep echt niet wat er mis was met onze foto. Vooral een commentaar over “dat we van de boot zijn geplukt” vond ik heel kwetsend. Net op het moment dat ik dat las, liep mijn vierjarige zoontje de keuken binnen. Ik keek hem aan en de eerste gedachte die door mijn hoofd schoot, was: zal hij dat binnenkort ook meemaken? Ik was er niet goed van. Toch was mijn aanvankelijke reactie om te zwijgen.’

Waarom?

Laure Uwase: De staatssecretaris had zelf al gereageerd op de bagger. Wat kon ik daaraan toevoegen? Maar toen daagde het me: ik móét iets zeggen. En geen negatieve boodschap, maar een positieve. Om die mensen te tonen dat ze verkeerd zijn, dat ze andere mensen kwetsen. Trouwens, ik ga me niet laten ontmoedigen, ik denk er niet aan om te stoppen met X.

Uw voorzitter Sammy Mahdi vond de bagger wel voldoende voor een ‘twexit’: hij verlaat X. U dus niet?

Uwase: Ik kan hem begrijpen. Ik zit op X sinds 2013, ik heb het voor mijn ogen zien gebeuren. De laatste tijd is het veel erger geworden. Vroeger waren het anonieme accounts – trollen dus – die haatboodschappen spuiden. Vandaag doen mensen het steeds meer onder hun echte naam. Dat choqueerde me misschien nog het meest.

Wat het nog erger maakte: dit was niet de eerste keer dat u de media haalde door haatberichten aan uw adres. Zo’n vijf jaar geleden waren er al de reacties op de Facebookpagina van Vlaams Parlementslid en Denderleeuws politicus Kristof Slagmulder (Vlaams Belang).

Uwase: Klopt, ik had toen gereageerd op racistische commentaren die onder een post van Slagmulder waren verschenen. Ik wees hen erop dat hun taalgebruik echt niet oké was. Dat leidde tot nieuwe negatieve reacties. Het grote verschil tussen dat voorval en dat van de CD&V-nieuwjaarsreceptie is dat ik destijds reacties kreeg op mijn eigen tegenaanval. Deze keer ging het om een doodnormale foto met partijgenoten.

Zeggen die voorvallen u iets over het racisme in Vlaanderen?

Uwase: Ik ben altijd tegen veralgemeningen. Ik heb ook heel veel positieve reacties gekregen. Dat bevestigt wat ik altijd al geweten heb: dat de Vlaming het hart op de juiste plek heeft. Waar we wél van af moeten, is om geen aandacht aan de haat te schenken. Veel mensen zeiden me dat ik het me niet moest aantrekken. En ik snap dat we niet te veel tijd moeten besteden aan de haters. Maar door niet te reageren, wek je de indruk dat wat ze schrijven aanvaardbaar is. We moeten die haters weerwoord bieden zodat ze beseffen dat ze maar een hele kleine minderheid zijn.

Vreesde u ooit voor uw fysieke veiligheid?

Uwase: In mijn beroep als advocaat zie ik waartoe mensen in staat kunnen zijn. Het is dus misschien beroepsmisvorming, maar ik wéét dat woorden kunnen uitmonden in daden. Vorige week bedacht ik dat ik blij ben dat ik vorig jaar een alarmsysteem liet plaatsen.

Baart het u zorgen dat het Vlaams Belang zou kunnen deelnemen aan het bestuur, hetzij op Vlaams niveau, hetzij op gemeentelijk niveau?

Uwase: Uiteraard worden we daar als lokale politici op aangesproken. Mensen zijn bang. Maar ik wil me niet te veel focussen op het Vlaams Belang. Ik krijg al genoeg gesponsorde content van hen binnen op mijn sociale media. Ik heb al geprobeerd om die reclame te deactiveren, maar het lukt me niet. (lacht)

In zijn boek Niet alles maar veel begint bij luisteren tracht auteur Dominique Willaert een beeld te vormen van de frustratie in de Denderstreek. Volgens hem werkte de komst van mensen met Afrikaanse roots, vooral uit Brussel, ontwrichtend voor veel oorspronkelijke inwoners.

Uwase: Ik woon sinds 2000 in Denderleeuw, ik heb de evolutie met eigen ogen zien gebeuren. Toen mijn ouders er gingen wonen, waren we in de buurt misschien met een vijftal gezinnen van een andere origine. Zeker voor oudere mensen is het niet vanzelfsprekend om met die verandering om te gaan, en daar toon ik begrip voor. In Welle, de deelgemeente waar wij wonen, waren vroeger twee cafés in de buurt. Een ervan is nu een appartementsblok. Zulke dingen spelen allemaal mee. Ik ga mensen niet beoordelen op hun ‘foute keuze’ in het stemhokje. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 behaalde het Vlaams Belang 26 procent in Denderleeuw. Ik ben er heilig van overtuigd dat die kiezers niet allemaal vreemdelingen haten. Ik ken Vlaams Belang-kiezers die ik heel sympathiek vind, met wie ik uren kan praten, die zelfs Afrikaanse cafés in Denderleeuw frequenteren.

Waarom kiest u voor de CD&V?

Uwase: Bij de CD&V staat de mens centraal. We creëren kansen, maar mensen moeten ook kansen grijpen. Er moet goede dienstverlening zijn vanwege de overheid, maar je moet mensen ook niet voortdurend bij het handje nemen. Ik krijg soms commentaar van mensen die zeggen dat een kind ook de moedertaal van zijn ouders moet kennen. Maar ik voed mijn zoontje bewust alleen in het Nederlands op. Het is de taal van het onderwijs, de taal van de werkvloer. Het Nederlands is immens belangrijk in Vlaanderen en ik wil mijn kind alle kansen geven.

Ik geloof ook in het rechten-en-plichtenverhaal. Toen mijn ouders hier aankwamen, hadden ze recht op een leefloon. Ze bedankten ervoor want ze wilden werken. Tijdens mijn studie in Leuven heb ik wel een leefloon gekregen. En dat geld heb ik nuttig gebruikt, want ik betaal nu al tien jaar belastingen.

Met zo’n boodschap zou ook een partij als de N-VA u met open armen ontvangen.

Uwase: Ik zit sinds 2016 in de politiek en voor mij was de CD&V de evidente keuze. Ik heb weinig op met het Vlaams-nationalisme, en ook in de neoliberale inslag van de N-VA kan ik me niet vinden. De N-VA is toch ook niet de enige partij die Nederlands leren de logica zelve vindt? Maar, nogmaals, je moet wel de kansen creëren. Veel Franstaligen uit Brussel die in Denderleeuw komen wonen, moeten vanaf een bepaald taalniveau naar Aalst om Nederlandse les te volgen. Vaak hebben ze daar de tijd niet voor, of is het te moeilijk met de kinderen. Ik ijver er al lang voor om de taallessen dichter bij de Denderleeuwenaar te brengen.

Hoe bent u in de advocatuur gerold?

Uwase: Toen ik twee jaar oud was, is mijn gezin de gruweldaden van de genocide in Rwanda ontvlucht. Via een omweg, onder meer naar Ivoorkust, kwam ik op mijn zevende in België aan. Van jongs af aan heb ik me afgevraagd hoe die genocide kon gebeuren, het heeft mijn rechtvaardigheidsgevoel gekweekt. Zo ben ik bij de rechtenstudie beland. Al moet ik in alle eerlijkheid toevoegen dat ik ook blij was met een studie zonder het vak statistiek. (lacht)

Hoe kijkt een advocate naar het beleid van staatssecretaris De Moor en de duizenden veroordelingen van België wegens de ondermaatse opvang van asielzoekers?

Uwase: Ondertussen ken ik Nicole beter, we hebben het erover gehad. Ze doet haar best om in opvang te voorzien. In de huidige situatie vind ik het normaal dat gezinnen met kinderen voorrang krijgen op alleenstaande mannen – dat hebben wij ook meegemaakt in Ivoorkust. Maar er wordt veel van ons land gevraagd. Daarom ben ik blij met het akkoord over het Europees Migratiepact, waardoor de druk meer gespreid zal worden.

De Moor weigert pertinent de door de rechter opgelegde dwangsommen te betalen.

Uwase: Nicole doet haar best, maar de middelen zijn beperkt. Het is een structureel probleem, en dat vraagt een structurele oplossing. De wet is de wet – uiteraard – maar de wet kan niet alles oplossen. Daarom moet er een Europese oplossing komen.

In het Verenigd Koninkrijk is de Conservatieve Partij voor een deal met Rwanda, waardoor mensen die illegaal het land binnenkomen gedeporteerd worden naar Afrika.

Uwase: Het is onmenselijk om mensen die het hele parcours hebben afgelegd van de ene op de andere dag naar een onbekend land te sturen. Ik kan me niet voorstellen wat dat had betekend voor mijn ouders toen ze hier in België aankwamen. Het is nog erger wetende dat Rwanda een land is waar geen oppositie wordt getolereerd, waar vrije meningsuiting niet bestaat. Het regime van president Paul Kagame gooit opposanten in de cel en foltert journalisten. Ik zou het cynisch vinden mocht een mensenrechtenactivist uit Iran naar een land worden gestuurd waar elke dag mensenrechtenschendingen plaatsvinden. Bovendien mogen we niet vergeten dat de meeste Afrikaanse vluchtelingen al in Afrika verblijven. Tijdens de genocide in Rwanda vluchtten maar liefst 1,5 miljoen mensen naar Congo. Het is dus niet dat Afrika niets doet.

U was een van de tien experts van de parlementaire Congocommissie die het koloniale verleden van België in Congo, Burundi en Rwanda onderzocht. Uw aanwezigheid werd niet op prijs gesteld door het Rwandese parlement, dat om uw verwijdering vroeg. De N-VA nam die kritiek over. Doorn in het oog waren uw activiteiten bij Jambo VZW, dat door het Rwandese regime als ‘negationistisch’ wordt bestempeld.

Uwase: Zoals ik al zei: elke kritische stem in Rwanda wordt gezien als een aanval op het land. Alle ngo’s zijn het er nochtans over eens dat Rwanda gebukt gaat onder een dictatoriaal regime. Er zijn Rwandese spionnen op ons grondgebied die dissidenten in de gaten houden en hen zelfs met de dood bedreigen. Voor Kagame en zijn aanhangers zijn alle critici negationisten of revisionisten. Toen ik werd aangevallen vanwege mijn aanwezigheid in de Congocommissie kreeg ik gelukkig ook veel positieve reacties, ook uit Rwanda. Op slag kreeg ik 1000 vriendschapsverzoeken op Facebook. Ze herinnerden me eraan dat ik maar twee jaar oud was ten tijde van de genocide. En bovendien heb ik niet eens de Rwandese nationaliteit, ik ben Belg.

Dus volgens u is Jambo VZW geen negationistische organisatie?

Uwase: Nee. Er is een genocide gebeurd in Rwanda tegen de Tutsi’s, dat heb ik altijd gezegd en daar is geen twijfel over mogelijk. Er werd trouwens vanuit Jambo VZW een strafklacht ingediend wegens die valse beschuldigingen.

Tussen haakjes: ook oud-VRT-journalist Peter Verlinden wordt al jaren door het Rwandese regime geviseerd. Verlinden stapte vorige week over naar uw partij, amper een maand na zijn toetreding tot de nieuwe partij ‘Voor U’ van Els Ampe.

Uwase: Ik ken Peter persoonlijk, hij heeft boeiende reportages gemaakt over Rwanda, waardoor hij persona non grata is geworden. Over zijn overstap naar de CD&V kan ik niet veel zeggen. Misschien parafraseer ik het best zijn eigen Facebookbericht: in de politiek kan het snel gaan. (lacht)

Terug naar de Congocommissie. Twee jaar na de oprichting in 2020 is die op een mislukking uitgedraaid. De meerderheid raakte het niet eens over al dan niet excuses aanbieden aan Congo, Burundi en Rwanda.

Uwase: Die mislukking vond ik heel spijtig. Dag en nacht hebben wij aan de aanbevelingen gewerkt. Ik had zelfs bijna een auto-ongeval toen ik een keertje afgepeigerd naar huis vertrok om 4 uur ’s ochtends. Ik snap dat de politiek het niet eens is over excuses aanbieden, maar wij als expertengroep hebben nooit gezegd dat het hele rapport te nemen of te laten was. Ik heb me met de aanbevelingen rond racisme en discriminatie beziggehouden: er was geen enkele reden waarom men die delen van de tekst er niet kon uitlichten en goedkeuren. Nu goed, men had ons al gewaarschuwd voor een partijpolitieke commissie. De Zuid-Afrikaanse Waarheidscommissie, die na het apartheidsregime het land op de weg naar de democratie moest helpen, was bewust niet louter politiek samengesteld.

Toch nog even over die excuses: zijn die volgens u nodig? Volgens sceptici was het voldoende dat koning Filip in 2022 zijn ‘diepste spijt’ betuigde voor de wandaden in het Belgische koloniale verleden.

Uwase: Volgens mijn persoonlijke mening is dat onvoldoende. Spijt betuigen en excuses aanbieden zijn twee verschillende dingen. Ik weet dat de tegenstanders meteen wijzen op het juridische risico van excuses, die op termijn zouden kunnen leiden tot herstelbetalingen aan de gewezen kolonies. Voor mij is dat pure framing. Daarmee zeg je: ‘Jullie willen misschien excuses, maar eigenlijk zijn jullie uit op geld.’

Welke aanbevelingen had u graag gerealiseerd gezien?

Uwase: Kijk, racisme is één ding. Het is erg om uitgescholden te worden voor ‘vuile zwarte’, ‘neger’ of ‘aap’. Maar discriminatie is veel erger. Wat écht kwetst, is uitsluiting in het onderwijs, op de arbeidsmarkt of bij het zoeken naar een woning. Ik zou de discriminatie in het kleuteronderwijs beter onderzoeken, want het begint al heel vroeg. Waarom belanden er in Vlaanderen zo veel leerlingen met een migratieachtergrond in het tso- of bso-onderwijs? Een van de antwoorden is uiteraard de taal. De discriminatie is minder erg in Wallonië, aangezien veel migranten die er wonen al Frans spreken.

De Black Lives Matter-beweging, waarvan de Congocommissie een uitloper was, werd vaak in verband gebracht met de strijd tegen symbolen, zoals standbeelden van Leopold II of straatnamen. Hoe kijkt u daarnaar?

Uwase: Sommige van die zaken zijn zeker kwetsend, maar ik focus me op de mensen van vandaag. Wat zijn hun frustraties, en hoe kunnen we die oplossen? De huur is voor velen onbetaalbaar, ziek worden is voor sommige mensen geen optie, cash geld afhalen wordt steeds moeilijker, rechtszaken slepen jaren en jaren aan enzovoort. Dat is trouwens de reden waarom ik me lokaal engageer. Daar kun je op een heel concrete manieren de levens van mensen verbeteren.

Tot slot, wat betekent het voor u dat er amper mensen uit de Afrikaanse diaspora in de Wetstraat te zien zijn?

Uwase: Uiteraard ben ik blij dat mijn partij me de vijfde plaats op de lijst heeft gegeven. Politici praten altijd over inclusie, maar waar is die inclusie binnen de politiek zelf? In het Vlaams Parlement zijn er nul komma nul mensen van zwarte Afrikaanse afkomst. Anno 2024 is dat schrijnend, ook al is de migratie vanuit zwart Afrika later op gang gekomen dan die uit Marokko of Turkije. Het is gemakkelijk om tegen een bedrijf te zeggen dat het meer moet inzetten op diversiteit, maar diversiteit begint ook in het parlement.