Een federale regeringsvorming waar de koning amper of niet bij te pas komt? Het idee wint veld bij de Vlaamse partijen.
Het is een voorstel waar Groen nauwelijks ruchtbaarheid aan gaf. In het persbericht dat de partij zondag rondstuurde naar aanleiding van de nieuwe gemeenschappelijke visie van Groen en Ecolo op de staatshervorming, werd er geen gewag van gemaakt. Toch is het een opmerkelijk idee van de ecologisten: hou de koning buiten de regeringsvorming.
Groen en Ecolo willen dat niet langer de koning maar het parlement aan zet is bij de benoeming van informateurs en formateurs. ‘We zijn op zoek gegaan naar een manier om een einde te maken aan de ellenlange regeringsvormingen’, klinkt het op het partijhoofdkwartier. ‘Tegelijkertijd trekken we het proces meer het parlement in, en dus dichter bij de kiezer.’
Volgens Groen en Ecolo komt de Kamervoorzitter zo meer in beeld. Die wordt voortaan ook het best aan het begin van de zittingsperiode benoemd. ‘De eerste taak van de gekozen voorzitter is dan om de debatten over de regeringsvorming te leiden.’
Laatste koning
Door de koning naar de achtergrond te verwijzen, plaatst de partij zich op dezelfde lijn als de N-VA. ‘Wij zijn er al langer voorstander van om de koning geen rol meer te laten spelen’, zegt Kamerlid Sander Loones (N-VA). ‘Overigens, wat ons betreft, is Filip de laatste koning.’
Eenzelfde geluid bij het Vlaams Belang. ‘Koningen en koninginnen zijn leuk voor sprookjesboeken’, zegt woordvoerder Alexander Van Hoecke. In 2019 diende de partij een voorstel in om – naar Nederlands model – de Kamer het initiatief te geven. In de eerste plaats komt de Kamervoorzitter in beeld. ‘Die geniet een grote beleidsruimte’, lezen we in het voorstel. ‘In de praktijk zal hij overleg plegen met de voorzitters van de politieke partijen. Hij kan ook andere personen – al dan niet politici – raadplegen.’
De Open VLD werkt op dit moment aan een reeks voorstellen voor een staatshervorming. Voormalig voorzitter en huidig Kamerlid Egbert Lachaert (Open VLD) ziet wel wat in het voorstel van de groenen. ‘Over de rol van de koning heb ik in mijn boekje Vrije mensen groeien een voorstel zoals dat van de groenen, zij het met wat andere modaliteiten. Ik stel voor om de grootste partij in de federale kieskring één maand het initiatiefrecht te geven. Daarna krijgt de tweede grootste partij gedurende een maand de kans, enzovoort. Als dat na zes maanden niets heeft opgeleverd, kun je opnieuw verkiezingen houden.’
Niet dat Lachaert slechte ervaringen heeft met het koningshuis, integendeel. ‘Ik vind dat Filip het zeer goed doet. Ik heb altijd aangevoeld dat de koning en zijn kabinetschef heel neutraal waren.’ Daarom denkt Lachaert ook nog aan een andere formule: ‘Je zou de eerste zes maanden een vast aanduidingssysteem kunnen nemen, en daarna het initiatief alsnog aan de koning geven.’
Gemakkelijke formaties
Bij de CD&V moeten ze daar allemaal niet van weten. ‘De koning speelt een belangrijke neutrale rol op moeilijke momenten’, zegt Kamerfractieleider Servais Verherstraeten. ‘In het huidige politieke klimaat bestaan er geen gemakkelijke formaties. Soms zitten de onderhandelingen muurvast en dan is er maar één adres: de koning.’
Kan die rol dan niet vervangen worden door de voorzitter van Kamer of Senaat? ‘Nee, want een parlementsvoorzitter is meestal een politicus met gewicht binnen een politieke partij. Zo politiseer je de formatie. Trouwens, in Nederland gaan nu stemmen op om de klok terug te draaien en de koning opnieuw meer bij de formatie te betrekken.’
Ook voor Vooruit hoeft verandering niet zonodig. ‘Dat de formaties lang aanslepen, ligt doorgaans niet aan de koning, maar aan politici die niet in staat zijn om over hun schaduw te springen’, zegt Kamerfractieleider Joris Vandenbroucke. ‘Bovendien zie ik dat Groen wel openstaat voor een discrete rol voor het koningshuis. Dan verkiezen wij een duidelijke, transparante rol.’
Wel pleit Vooruit, net als de Open VLD en Groen, voor deadlines in de regeringsvorming. ‘Wij stellen voor dat de Kamer drie maanden na de verkiezingen beslist of de regeringsonderhandelingen al dan niet worden voortgezet’, zegt Vandenbroucke. ‘Ligt er na zes maanden nog geen regeringsverklaring? Dan gaan we automatisch naar verkiezingen.’
Oppositiepartij PVDA kon niet vóór het publicatiemoment van dit artikel reageren.
Na de verkiezingen moet er worden onderhandeld over een nieuwe regering. Welke rol speelt de koning daarbij?
‘De regeringsvorming is zowat de enige periode dat de koning nog een zekere politieke invloed heeft’, zegt Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB. ‘Hij wijst de informateurs, formateurs en andere opdrachthouders aan die een regering moeten proberen te vormen.’
‘Het staatshoofd speelt alleen op het federale niveau een rol tijdens de formatie’, benadrukt Carl Devos, professor politieke wetenschappen aan de UGent. ‘Die rol is gebaseerd op gezag, niet op formele macht.’
‘Na de verkiezingen benoemt het staatshoofd meestal een informateur, die het veld moet aftasten. Die stelt dan een rapport op over de mogelijke coalities. De koning kan ook andere mensen een opdracht geven (verkenner, ontmijner) als er meer tijd nodig is’, aldus Devos. ‘Op basis van zijn gesprekken met toppolitici en met zijn opdrachthouder kan hij op een bepaald moment een formateur aanstellen. Die vormt uiteindelijk de regering en wordt zelf vaak premier.’
‘Het staatshoofd kan niet alleen en eigenzinnig opereren’, zegt Devos. ‘Buiten formatietijden moet hij gedekt worden door een lid van de regering, tijdens de formatie moet hij rekening houden met de mening van de partijvoorzitters. De formatie is de periode waarin het staatshoofd zijn meest politieke rol opneemt. Hij heeft een invloed op het proces, maar hij kan niet ingaan tegen de wil van de verkozen politici.’
‘In de praktijk kan de koning natuurlijk niet volledig op eigen houtje beslissen: hij moet daarin de richting volgen die de partijvoorzitters aangeven’, zegt ook Sinardet. ‘Maar als die onderling verdeeld zijn, ontstaat er wel meer ruimte voor de koning. Zo stuurde het hof bij de vorige regeringsvorming aan op een as tussen N-VA en PS. Maar uiteindelijk bleken die pogingen toch tevergeefs. Want als partijen er niet in slagen een bepaalde meerderheid te vormen, blijkt de macht van de koning al helemaal relatief.’ (Ewald Pironet)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier