‘Klassiek statiegeld werkt tegen zwerfvuil: we hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden’

‘Statiegeld zou een fantastisch kerstcadeau geweest zijn, want we wachten er al zo lang op. Het idee staat al sinds 2015 op ons verlanglijstje, dankzij Een studie van OVAM waarin de positieve impact op zwerfvuil werd geanalyseerd. Maar het zal opnieuw niet voor dit jaar zijn’, schrijven Chloé Schwizgebel (Recycling Netwerk) en Tycho Van Hauwaert (BBL).

jaar Een geleden gaf de Vlaamse regering onder impuls van Minister Zuhal Demir het startschot voor de invoering van een statiegeldsysteem in 2025. Want blikjes en plastic flesjes blijven voor gigantisch veel zwerfvuil zorgen in ons land. Het is een probleem dat de industrie al jaren zonder succes probeert op te lossen met ‘alternatieve oplossingen’ zoals beloningssystemen en communicatiecampagnes. 

Plastic flessen en blikjes vertegenwoordigen volgens de laatste zwerfvuilmeting van de OVAM zo’n 35% van het volume en 17,3% van het gewicht. Dat vijf academici het betreffende rapport aanhalen om te stellen dat slechts 5% uit plastic flessen en blikjes bestaat, laat zien dat ze van zwerfvuil weinig begrijpen. En voor wie denkt dat statiegeld geen effect heeft: metingen van Dirk Groot, aka de Zwerfinator, laten zien dat het Nederlandse statiegeldsysteem al heeft geleid tot 82% minder statiegeldflessen en 75% minder blikjes in het milieu. 

Na de uitspraak van Demir kon Vlaanderen niet snel genoeg beginnen met de invoering van statiegeld. Maar eerst moest de maatschappij geduld uitoefenen. De overheid gaf de industrie nog een jaar extra om een alternatief te testen: het ‘digitaal’ of ‘slim’ statiegeld. Aan de hand van pilootprojecten kon de verpakkingsindustrie het digitale systeem testen op vlak van zwerfvuil. Als dit naar behoren functioneert, zouden hun investeringen in de blauwe zak niet per se verloren gaan. 

Digitaal statiegeld: het gedoe zonder de resultaten

Uit het eindrapport van OVAM blijkt echter dat het digitale statiegeldsysteem niet klaar zal zijn voor 2025. Er resten nog te veel technische en logistieke vragen: denk maar aan de plaatsing van niet minder dan 135.000 extra openbare vuilnisbakken op het publieke domein. Zo is er ook ontdekt dat er valkuilen zijn aan digitaal statiegeld: je kan je statiegeld terugkrijgen zonder het flesje of blikjes correct terug te brengen. Bij Bobbejaanland en Center Parcs De Haan vond men flesjes en blikjes terug in het zwerfvuil waarvan het statiegeld wel was geïnd (28% van de verpakkingen met een QR-code). Mensen kunnen met andere woorden hun geld terugkrijgen zonder dat ze hun verpakkingen goed hebben ingezameld. Over welke prikkel spreken we dan nog? 

Los van al deze elementen uit het eindrapport moet er gekeken is het belangrijkste evaluatiecriterium natuurlijk de impact op zwerfvuil: daalt dit of niet? En daar wringt het schoentje. De pilootprojecten met digitaal statiegeld laten geen significante impact zien op zwerfvuil. Dit staat zelfs letterlijk zwart op wit in het rapport. De maatschappij en onze leefomgeving heeft vooral een jaar tijd verloren om een deftig statiegeldsysteem in te voeren. Deze meestribbeling via pilootprojecten staat in zwaar contrast met de bewezen impact van klassiek statiegeld op zwerfvuil. 

(Lees verder onder de preview.)

Daarnaast zijn ook consumenten geen fan: zij willen geen ‘slim statiegeld’. Ze willen hun persoonlijke gegevens niet delen. Steden en gemeenten willen ook geen systeem dat hen verplicht hun openbare ruimte te gebruiken. Burgemeesters van Gent, Bredene en Diest voeren actief campagne voor het klassieke systeem. De twee andere gewesten, Wallonië en Brussel, hebben voorlopig ook voorrang gegeven aan de klassieke aanpak. De steun voor digitaal statiegeld is enkel groot bij de industrie. 

Koste wat kost de status-quo handhaven

Sinds Minister Zuhal Demir aankondigde dat er statiegeld moet komen, blijft de industrie – Fost Plus, Comeos, Fevia – hun ‘slim statiegeld’ pushen alsof het de enige oplossing is voor België. Zij hebben dan ook maar één doel, namelijk hun investeringen in de Blauwe Zak terug te verdienen. Zij stellen het voor als een keuze tussen de Blauwe Zak of het klassieke statiegeld. Maar de blauwe zak bevat toch niet alleen plastic flesjes en blikjes? De zak voor huishoudelijke PMD hoeft helemaal niet te verdwijnen. De twee systemen kunnen perfect naast elkaar bestaan.

Zoals de vijf academici zeggen, is België een van de voorlopers van selectieve inzameling en recyclage dankzij de goede werking van de Blauwe Zak. Maar de industrie is ook verantwoordelijk voor het verminderen van zwerfvuil en daar doet de Blauwe Zak niets aan. 

Krijgen we vanaf 2025 schonere straten?

Wat nu? Vanaf het begin is de belofte van Zuhal Demir duidelijk geweest: eind 2023 komt er een definitief besluit van haar regering over het type statiegeldsysteem voor plastic flesjes en blikjes in 2025. Een belofte om zwerfvuil te verminderen. Structureel. Een besluit dat ze wil nemen op basis van een ‘objectieve analyse’ van de feiten.

De Vlaamse regering neemt dit jaar toch geen beslissing meer over het dossier. Er blijkt dit jaar niets onder de kerstboom te liggen. Maar we hebben onze nieuwjaarswensen alvast klaar: we vragen dat de regering hun beloften in 2024 eindelijk nakomen en echt een cadeau hebben waar de samenleving al meer dan tien jaar op wacht: minder zwerfvuil.