‘Kiest de Vlaamse regering voor het beschermen van natuur en gezondheid, of de pesticidenlobby?’

‘Zonder een aanpak die gezondheid, natuur en landbouw verenigt, blijft een gezond leefmilieu veraf’, schrijft Heleen De Smet van Bond Beter Leefmilieu (BBL) naar aanleiding van het pesticidenplan waar de nieuwe Vlaamse regering dezer dagen over moet beslissen.

Het pesticidenplan lag al twee keer op tafel in de ministerraad, maar een beslissing blijft voorlopig uit. Minister Brouns (CD&V) moet nu kleur bekennen in dit eerste grote omgevingsdossier: maakt hij werk van de veelbesproken verzoening tussen landbouw en natuur, of geeft hij vrij spel aan de belangen van de pesticidenlobby? Minister van Zorg Gennez (Vooruit) kan daarenboven niet langer aan de zijlijn blijven staan.

De gezondheidsrisico’s van pesticiden zijn te ernstig om te negeren – pakt ze  de problematiek preventief bij de bron aan of kiest ze voor herstel van de gezondheidsschade?

Gezondheidsrisico’s pesticiden stapelen zich op

Pesticiden hebben een schaduwzijde die niet langer genegeerd kan worden. Jaar na jaar stapelen de studies zich op: blootstelling aan pesticiden wordt in verband gebracht met ernstige gezondheidsproblemen, zoals kanker, hormoonverstoring en neurologische aandoeningen. Vooral kwetsbare groepen, zoals kinderen en zwangere vrouwen, lopen een verhoogd risico. De ziekte van Parkinson werd in Duitsland, Frankrijk en Italië zelfs al erkend als beroepsziekte voor landbouwers. De FOD Volksgezondheid schat de jaarlijkse kosten in België gelinkt aan gezondheidsproblemen door hormoonverstoring op 4,4 miljard euro. “Het merendeel van de gezondheidskosten is naar schatting het gevolg van blootstelling aan pesticiden”, stelt het nationaal actieplan voor hormoonverstoorders (NAPED).

Een gezondheidstoets op het nieuwe Vlaams pesticidenplan is dan ook onvermijdelijk. Vandaag gebruiken we nog steeds stoffen die geklasseerd worden als “gevaarlijk voor de gezondheid (GHS08)”, wetgeving die zorgt voor effectieve bufferzones rond scholen, woonzorgcentra, woningen en crèches blijft nog steeds uit. Een studie van Unicef wees uit dat 8,9% van de Belgische kinderen in een gebied woont met een hoog risico op pesticidenverontreiniging. Hiermee staan we op een zorgwekkende vierde plaats van alle OESO-landen.

Eerder deze maand werd bekend dat ons drinkwater verontreinigd is met TFA, een ultrakorteketen-PFAS, waarvan pesticiden die PFAS bevatten een belangrijke bron uitmaken. Bovendien oefenen pesticiden druk uit op onze watervoorraad: soms zijn de concentraties zo hoog dat het water niet meer gezuiverd kan worden, waardoor een drinkwaterwinning tijdelijk – en kostelijk – gepauzeerd moet. Toch blijft een verbod op moeilijk verwijderbare stoffen uit. Een behoorlijk pesticidenbeleid moet op deze problematieken een duidelijk antwoord bieden.

Geïntegreerde aanpak noodzakelijk

Daarnaast staat onze biodiversiteit op het spel. Bijen en andere bestuivers, essentieel voor onder meer de voedselproductie, verdwijnen in een alarmerend tempo. Een studie in Duitse natuurgebieden toonde aan dat de laatste 27 jaar meer dan 75% van de biomassa aan vliegende insecten verdween. Naast klimaatverandering en verlies en degradatie van habitats, zou pesticidengebruik bij de belangrijkste oorzaken horen. Bijna 5 miljard euro van de jaarlijkse landbouw­productie van de Europese Unie is rechtstreeks te danken aan bestuivende insecten. Het beschermen van bestuivers is dus allesbehalve een luxeprobleem, maar een absolute noodzaak om een cruciale ecosysteemdienst te behouden waarvan we allemaal afhankelijk zijn.

De schadelijke impact van pesticiden op onze biodiversiteit blijft evenwel niet beperkt tot bestuivers. Denk aan onze bodems, (drink)water en tal van andere dieren, in het bijzonder waterdieren en vogels. Een minister die de omgeving effectief wil beschermen, maakt duidelijke keuzes. Met een doordacht pesticidenplan kan minister Brouns bovendien ook concrete vooruitgang boeken op dat andere belangrijke dossier dat op hem wacht, maar waar het erg stil rond blijft: de Natuurherstelwet.

Tot slot werd de Vlaamse Regering in 2023 gedagvaard omwille van haar pesticidenbeleid, dat er niet in zou slagen de gezondheid van burgers en de biodiversiteit voldoende te beschermen. Het zou van goed bestuur getuigen om te anticiperen op de uitspraak en de zoveelste veroordeling voor inbreuken op milieu- en natuurwetgeving te vermijden.
 
Nu is het moment om knopen door te hakken: zonder een geïntegreerde aanpak die gezondheid, natuur en landbouw verenigt, blijft een gezond leefmilieu veraf.