‘Kernfusie is de Heilige Graal van de energietransitie’

Jean-Marie Dedecker bezocht eerder deze maand de International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER) in Cadarache in Zuid-Frankrijk.

Als het donkert moet je kijken waar de lamp brandt, ook al moet je daarvoor op reis met de trein. Sporen is altijd een beetje avontuur, en altijd met een minimale dienstverlening. Al vliegt de tijd nog zo snel, de NMBS vertraagt ze wel. Op donderdag 2 november, Allerzielen, vertrok er geen trein vanuit Oostende, van de sporen geblazen door storm Ciaràn. En van Brussel naar Aix-en-Provence werd de handrem van de TGV zelfs dichtgetrokken. Van Train Grande Vitesse naar boemeltrein. Maar daar in het Zuiden van Frankrijk bouwt men aan onze energietoekomst, en dat was een uitje voor mij waard.

Terwijl we hier, in ons tochtgat aan de Noordzee, ons landschap en onze economie kapot malen met windmolenwieken en onze bossen opstoken met biomassacentrales, bouwen er op een boogscheut van de Middellandse zee een vijfhonderdtal bedrijven met 2.500 werklui en wetenschappers aan het grootste kernfusieproject van de hele wereld: International Thermonuclear Experimental Reactor (ITER). De Fransen hebben daarvoor voor 110 miljoen euro aan nieuwe wegen aangelegd, om vanuit de haven van Marseille alle bouwelementen te kunnen aanvoeren naar de site in Cadarache, verscheept uit alle hoeken van de wereld.

Het ITER-project is een samenwerking tussen de Europese Unie, de Verenigde Staten, Rusland, Zuid-Korea, India en China en Japan. De officiële start, op 24 oktober 2007, was na vele jaren politiek getouwtrek het sluitstuk van een overeenkomst tussen de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Russische communistische tsaar Michael Gorbatsjov op de Superpower Summit van 1985 in Genève.

Bovengenoemde landen hebben ondertussen al 25 miljard euro geïnvesteerd in ITER. De EU levert zowat 40% van de jaarlijkse bijdrage van ruim één miljard euro, maar krijgt daarvoor 50% van de bestellingen bij Europese bedrijven en instellingen (voor ons land zijn dat o.a. Vinçotte, HTMS, Design ICRN, SCK, KUL…).

Terwijl Nobelprijswinnaar Albert Einstein in 1932 nog beweerde dat “there is not the slightest indication that nuclear energy will be obstainable”, zaten er in de USSR van Stalin al twee fysici aan de tekentafel, Andrey Sacharov en Igor Tamm. In 1950 publiceerden ze al op een A4-tje hun “paper” met het principe van de kernfusie. Ook bollebozen als Einstein kunnen zich vergissen.

Niettegenstaande Sacharov naast de kernfusie ook de peetvader van de Russische waterstofbom was, kreeg hij in 1975 toch de Nobelprijs voor de vrede. Zijn dochter diende die prijs in Stockholm in ontvangst te nemen. De uitvinder van de kernfusiereactor “Tokamak” was bij de communisten in ongenade gevallen en was verbannen naar Gorki. Hij durfde als dissident zijn land niet meer te verlaten.

Kernfusie is het tegenovergestelde van kernsplitsing zoals die in de reactoren van Doel en Tihange gebeurt. Het is het nabootsen van de natuurlijke werking van onze stoomketel en thermostaat: de zon. Aan de oppervlakte van de zon is het 6.000 graden Celsius warm, en in de kern loopt de temperatuur op tot 15 miljoen graden. De zon produceert vier miljoen keer meer energie in één luttele seconde dan alle energiecentrales op aarde samen in één jaar.

(Lees verder onder de preview.)

In het kleine broertje van ITER, de Joint European Torus (JET) in het Britse Oxford, slaagden wetenschappers er onlangs in om met magnetische velden een temperatuur vast te houden van 150 miljoen graden Celsius, en zo een kernfusie te realiseren tussen Tritium en Deuterium, waardoor er Helium en energie als product van de reactie ontstond. Eén gram brandstof van Tritium en Deuterium geeft evenveel energie af als 8.000 liter olie.

Kernfusie is de Heilige Graal van de atoomwetenschap: geen kernafval, geen kettingreactie zoals bij de ongevallen in Tsjernobyl en Three Miles Island, en een onuitputtelijke bron aan brandstof (Deuterium zit in zeewater).

Nog vooraleer Reagan en Gorbatsjov elkaar de hand schudden, had de nucleaire liefde tussen de Britse Iron Lady Margareth Thatcher en de Duitse Bondskanselier Helmut Schmidt eind de jaren 1970 al een plan gebaard voor de bouw van een kernfusiereactor. Euratom kreeg de opdracht om een Tokamak (de JET) te planten in Culham nabij Oxford. Thatcher kreeg de voorkeur voor de bouw in haar universiteitsstad cadeau van Schmidt, als wederdienst voor het inzetten van de British Royal Air Force bij de bevrijding van Duitse gijzelaars met de raid op Entebbe.

De geschiedenis maakt soms rare kronkels, maar ook verrassende bokkesprongen. Op the Fusion Energy Conference van de IAEA op 15 oktober kondigde de UKEA (United Kingdom Atomic Energy Authority) aan dat het de fusiemachine JET in Oxford uit bedrijf wil nemen eind dit jaar. De Britse Conservatieven  vinden het te duur omdat ze er alleen voor staan sedert de Brexit, en Euratom kan niet meer meefinancieren omdat Groot-Brittannië geen lid meer is van de EU. Eigenlijk was die exit al in 2016 besproken, maar door de vertragingen bij ITER (o.a. door de covidcrisis) is het voortbestaan van de JET nu nog belangrijk om testen te kunnen blijven uitvoeren, tot ITER binnen een decennium productief is (zoals proefdraaien met wolfraam als binnenbekleding).

Met een mondiale petitie proberen meer dan 1.000 wetenschappers nu zowel Euratom als de Britse premier Richie Sunak op andere gedachten te brengen. Stiff Upper lip Sunak wil een eigen fusieproject opstarten, bergt ook alle plannen op voor de bouw van offshore windmolenparken en gaat terug gas en olie boren in de Noordzee.

(Lees verder onder de preview.)

Net zoals onze appelblauwzeegroene Vivaldi-regering zijn er altijd betweters geweest die meer vasthingen aan archaïsche principes uit het verleden dan aan realistische scenario’s voor de toekomst. In 1933 verklaarde de vader van de kernfysica, Ernest Rutherford, nog: “The energy produced by the breaking down of the atom is a very poor kind of thing. Any one who expects a source of power from the transformations of these actors is talking moonshine.”

Die Britse baron had beter zijn tong afgebeten. Luttele jaren jaar later werden er twee atoombommen op Japan gegooid, en de bouw van kerncentrales met het principe van atoomsplitsing schoten wereldwijd als paddenstoelen uit de grond.

België kreeg als eerste Europees land de technologie van het Amerikaanse Westinghouse om een kernreactor te bouwen in Doel, omdat haar toenmalige kolonie Congo het uranium had geleverd voor de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Met de Tokamak kun je geen atoombom maken. Japan bouwt er nu zelf eentje in Naka, op 100 km van Tokio.

Overal in de wereld is men aan het experimenteren met nieuwe generaties reactoren en diverse soorten brandstof, zoals het laagradioactieve thorium. Miljardair Jeff Bezos van Amazon investeert in kernfusie en Bill Gates van Microsoft in SMR’s. En ook Rolls Royce houdt zich bezig met onderzoek naar dergelijke kleine modulaire reactoren. Terwijl onze wet op de kernuitstap het nog verbiedt zal het SCK-CEN toch samen met Italië en Roemenië een onderzoeksproject opstarten om tegen 2040-2045 een loodgekoelde SMR van Westinghouse te commercialiseren.

Terwijl overal in de wereld de levensduur van de reactoren verlengd wordt, gooiden enkel de oliedomme Duitsers wat extra bruinkool op het vuur en doofden dan met de verdwaasde groene Belgen hun performante kerncentrales. De Duitse Energiewende is ondertussen een catastrofe. Een paarse coalitie met de Groenen ziet zich zelfs genoodzaakt om in Jüchen, in de deelstaat Noordrijn-Westfalen, een windmolenpark af te breken om plaats te ruimen voor de vervuilende bruinkoolmijn Garzweiler II. Het Duitse Siemens Energy heeft zopas een staatswaarborg van 15 miljard euro aangevraagd om met haar offshore windmolenparken niet naar de haaien te gaan. Het investeert nu volop in onderzoek om de gesloten kerncentrales van kernsplitsing om te bouwen naar kernfusie.

Vivaldi prijst zich ondertussen gelukkig dat ze nog Tinne Van der Straeten in haar rangen heeft. De groene milieuminister heeft immers ook CRM-subsidies gereserveerd om Engie uit te betalen als ze vier verouderde roetspuwende en kerosineslurpende turbojets of straalmotoren moet opstarten, wanneer onze (nog te bouwen) gascentrales het zouden laten afweten vóór 2040-2045. Dit noemen onze groene sandalen een duurzame ecologische langetermijnvisie (sic).

Gouverner c’est prévoir, of anders gezegd: le ridicule ne tue pas.