‘Graaft Alexander De Croo net als Mark Rutte een valkuil voor zichzelf?’

‘Politici die in zichzelf geloven zijn vaak moeilijk van koers te brengen’, schrijft de Nederlandse politicoloog Kemal Rijken. Hij ziet in aanloop naar de verkiezingen van 2024 parallellen met wat de VVD van Mark Rutte overkomen is bij de jongste parlementsverkiezingen.

Als Nederlandse volger van de Belgische politiek stem ik wanneer mogelijk af op De zevende dag, jullie politieke zondagochtendshow waar inhoudelijke debatten de boventoon voeren. Afgelopen zondag was het extra interessant, want premier Alexander De Croo zat aan tafel om zijn nieuwe boek ‘Waarom het beste nog moet komen’ te promoten. Dit was duidelijk de aftrap van een mediacampagne om de geplaagde leider en zijn in de problemen geraakte Open VLD te redden. 

De aardbeving die de Tweede Kamerverkiezingen in Nederland veroorzaakte – het zal u niet ontgaan zijn dat De Croo’s zusterpartij VVD het vorige week aflegde tegen de populistisch-nationalistische PVV van Geert Wilders – dreunde in Vlaanderen nog na. Wat nu als dit een voorafspiegeling is van een monsterzege van het Vlaams Belang – de zusterpartij van Wilders – bij de volgende ‘moeder aller verkiezingen’ in België, in juni volgend jaar?

In zijn antwoord op die vraag leek De Croo uit te gaan van cijfers en schattingen. “Wij hebben de indexering gehad, de koopkracht is bij ons veel beter beschermd, de huizenprijzen zijn in Nederland door het plafond gegaan, en de kosten voor de zorg zijn bij ons veel toegankelijker”, verklaarde de politicus. Hij noemde het Vlaams Belang niet bij naam maar sprak van “extremisten” die “het alleen in peilingen goed doen” en wuifde een scenario zoals in Nederland weg door te zeggen “wel oplossingen te hebben”.

(Lees verder onder de preview.)

Enigszins verbaasd klokte ik mijn kopje koffie achterover. Dit lijkt behoorlijk op de blinde vlek en hoogmoed van de VVD, dacht ik. Onze rechts-liberalen hadden op 7 juli de regering laten vallen omdat ze geen asielakkoord konden bereiken met hun progressievere coalitiepartners. Zoals bij ons gewoonte is, werden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven. VVD-leider Mark Rutte maakte plaats voor Dilan Yeşilgöz, onder wie een campagne met migratie als hoofdthema werd gevoerd.

Net als België is Nederland een coalitieland. Wie iets belooft voor verkiezingen kan dat nadien niet altijd waarmaken omdat in een coalitie compromissen gesloten moeten worden. De VVD beloofde vaak een hard migratiebeleid, maar wist dat in opeenvolgende regeringen niet voor elkaar te krijgen omdat die vroegtijdig vielen of met progressieve coalitiepartners geformeerd waren die mildere migratiestandpunten uitdroegen. Nu zou alles echter anders worden, aldus de VVD. “Ik wil geen waterige compromissen” was een van de oneliners van Yeşilgöz, die op 18 augustus de deur openzette voor hernieuwde samenwerking met de PVV.

In 2010 was Rutte met het CDA al eens samenwerking aangegaan met Wilders, een gedoogconstructie die na 1,5 jaar regeren uiteen spatte. Sindsdien zwoor Rutte Wilders af, waardoor hij verkiezing na verkiezing kiezers bij hem wist weg te houden. Immers, waarom zouden zij op Wilders stemmen als die toch niet zou meeregeren? Dan maar naar de VVD, die ook voornemens was om migratie stevig aan te pakken, dachten veel van deze kiezers. Brede midden-kabinetten zonder een hard migratiebeleid waren het gevolg en deze VVD-kiezers raakten veelal teleurgesteld.

Toen Yeşilgöz in augustus de deur weer opende voor Wilders, rook die zijn kans. Hij nam een mildere toon aan en beloofde zijn extreme standpunten over de islam voor vier jaar in de ijskast te plaatsen. Hij zeilde scherp in de campagne en kwam op dreef in de invloedrijke tv-debatten. In de laatste week voor de verkiezingen trok hij ineens veel kiezers van de VVD en andere partijen aan en op 22 november werd zijn PVV met 37 Kamerzetels de grootste.

Terug naar België, waar op federaal vlak een soortgelijke situatie speelt als in Nederland. Evenals de drie laatste kabinetten van Rutte is de Vivaldi-regering een breed midden-kabinet dat op migratie moeilijk tot besluiten kan komen omdat de linkse en rechtse coalitiepartijen hierin te ver van elkaar afstaan. En evenals de laatste kabinetten van Rutte overtuigt Vivaldi grote delen van de bevolking niet, omdat het door zijn brede samenstelling te vaak overkomt als besluiteloos en ‘vlees noch vis’.

(Lees verder onder de preview.)

De Croo pochte in De zevende dag echter over de indexering. Het is correct dat die koppeling voor meer koopkrachtbescherming heeft gezorgd, maar over de hoge kosten ervan begon hij niet. Het is echter onjuist dat de huizenprijzen in België niet hoger zouden zijn geworden. Ook bij jullie is het bouwen of kopen van een huis steeds moeilijker en duurder geworden. Vergeet niet de aanhoudende huurstijgingen, die in de stedelijke gebieden het hoogst zijn. Bovenal: in jullie binnensteden schieten de huurprijzen vaak door het dak. Ondertussen is op zorggebied de opvang van ouderen duurder geworden en is er een tekort aan plaatsen.

De Belgische premier presenteert zich graag als ‘crisisoplosser’, maar ook dat lijkt slechts politieke marketing. Met Vivaldi heeft hij immers de hervormingen van de pensioenen, belastingen, arbeidsmarkt en de budgettaire huishouding niet tot een goed einde kunnen brengen. Met verbazing heb ik gekeken naar het Belgische gesteggel over het wel of niet openhouden van jullie kerncentrales. Eén lichtpuntje was er wel: sinds de komst van Vivaldi waren er weinig communautaire twisten.

Bij de officiële lancering van De Croo’s boek, op maandag, zakte zijn politieke vriend Mark Rutte vanuit Den Haag af naar België. Voor de camera van Terzake verklaarde die dat hij ‘de Nederlandse onderstroom’ – doelend op de kiezers die genoeg van de VVD en de andere traditionele partijen hadden – niet had aangevoeld. Rutte erkende dat de peilingen voor Open VLD niet goed zijn, maar stelde dat “veel kiezers in de komende maanden zullen denken: misschien toch maar weer”.

Ik vrees dat De Croo en Rutte op 9 juni volgend jaar geen gelijk zullen krijgen. Ook in Vlaanderen hebben veel mensen genoeg van de besturende partijen, die in hun ogen maar niet tot heldere oplossingen kunnen komen, zo blijkt uit peilingen. Het valt daarom niet uit te sluiten dat het Vlaams Belang de grootste kan worden; net als de PVV bij ons misschien nog wel groter dan de peilingen doen geloven. De vraag is of het N-VA-leider Bart de Wever zal lukken hen voor te blijven. Wie weet kan hij wat van de wagen afgesprongen Open VLD’ers verleiden om samen een nieuwe centrumrechtse alliantie te smeden, die straks incontournable is voor de PS.

Mogelijk bevindt premier De Croo zich momenteel in een ontkennende fase. Daar valt denk ik weinig aan te doen, want politici die in zichzelf geloven zijn vaak moeilijk van koers te brengen. Schadelijker is het wanneer De Croo in de komende zes maanden met zijn uitingen en handelingen nog meer kiezers in de armen van het Vlaams Belang drijft. Voor de eerste minister van België hoop ik dat hij nog iets zal leren van wat zijn zusterpartij in Nederland overkomen is.

Kemal Rijken is een Nederlands schrijver, politicoloog, historicus en België-kenner. Hij is onder meer de auteur van de boeken ‘Monarchie’, ‘Eigen Volk’ en ‘Van der Laan.’