Justitieminister Paul Van Tigchelt: ‘We moeten beducht zijn voor de invloed van de VS’

‘Het hangt mijn voeten uit.’ Dat is de eerste mededeling die Knack te horen krijgt van minister van Justitie Paul Van Tigchelt. Zeven maanden na de verkiezingen regeert de leegte het land, en vooral wat overblijft van de federale kabinetten. Letterlijk: op de zesde verdieping van de Brusselse Financietoren is het verontrustend stil.

Paul Van Tigchelt: U merkt het: mijn kabinet loopt stilaan leeg. Talentvolle mensen die niets omhanden hebben worden gesolliciteerd: door andere overheidsdiensten, maar ook door de private sector en sommige denktanks. (cynisch) Op 9 juni werden we zogezegd wakker in een nieuwe wereld. Met Arizona zou er snel een nieuwe regering zijn die de zaken in handen zou nemen. Ik dacht bij mezelf: het kan zijn dat ik hier volgend jaar nog zit. En voilà: het is 2025 en ik ben hier nog niet weg.

Voelt u zich een ‘machteloos minister’, zoals een verre voorganger van u zichzelf ooit noemde?

Van Tigchelt: Voor 9 juni kon ik dingen doen. Ik kon impact hebben. Soms lukte dat, soms niet, maar ik kon mijn energie tenminste op een positieve manier kwijt. Als minister in lopende zaken ben ik sinds de verkiezingen aan handen en voeten gebonden.  Intussen moet ik wel twee keer per week naar het parlement. In de commissie justitie en in plenaire vergadering word ik dan streng ondervraagd: ‘Wat gaat u daaraan doen?’ Sommige parlementsleden proberen naam te maken op de kap van de demissionaire regering. Maar ministers in lopende zaken hebben niet de democratische legitimiteit om nog veel zelf te beslissen. Lopende zaken leidt tot stilstand in het beleid. Maar het land gaat verder. En zeker de georganiseerde misdaad zit niet stil.

Het is een sterk argument voor weer veel kortere regeringsvormingen: omdat de overheid al die tijd haar rol niet kan spelen.

Van Tigchelt: Het is soms te gek voor woorden. Voor december 2024 hadden we 40 miljoen euro te kort voor gerechtskosten, waaronder de vergoeding van tolken en andere gerechtskosten. Maar de regering in lopende zaken mag zelf niet meer beslissen om dat bedrag te verhogen tot wat nodig is. We moesten de voorbije maanden dat geld dus zoeken in diverse andere budgetten binnen justitie.

Maar diezelfde ontslagnemende regering werd vervolgens wel verplicht om het budget van de ziekteverzekering voor de volgende jaren vast te leggen. Dat gaat over 40 miljárd euro. Dat is niet ernstig meer.

Begrijp me niet verkeerd. Ik pleit níét voor het oprekken van de bevoegdheden van de regering in lopende zaken, wel voor een veel snellere vorming van een nieuw kabinet. Daarom ook hoop ik vurig dat er zo vlug mogelijk een nieuwe regering is met de volheid van bevoegdheden. Al veel te veel maanden voel ik mij als een kip die alleen nog een beetje kan kakelen maar geen eieren mag leggen.  Het gaat niet over mij, het gaat over het bestuur van dit land. Stilstand leidt tot chaos, en dat is voor niemand goed.

Vorige week zag ik een kandidaat-regeringspartij (Vooruit, nvdr) mee opstappen in een betoging tegen de pensioenplannen van de volgende regering. Dus tegen een regeerprogramma waarover de kopstukken van diezelfde partij nog altijd mee onderhandelen. We zitten hoe langer hoe meer in spektakelpolitiek. We hebben net minder spektakel en meer politiek nodig. Minder kakelen en meer eieren. Het gaat niet over ons, maar over de mensen. Bring back boring politics. Goed bestuur is niet altijd spectaculair.

Toen u pas minister was, na het ontslag van Vincent Van Quickenborne (Open VLD), zocht u de aandacht van de pers toch ook zelf op?

Van Tigchelt: Er waren nog amper acht maanden tot de verkiezingen. Ik móést tonen dat ik mijn daadkracht waard was. Dat was ook nodig, omdat op 9 juni de toekomst van de Open VLD in de kieskring Antwerpen op het spel stond. We werden rond de kiesdrempel van 5 procent gepeild. We zijn er gelukkig flink over gegaan. Ik heb vaak mogen horen: ‘Paul, je mag tevreden zijn.’ Tijdens de campagne voelde ik dat ook al. Mensen zeiden mij: ‘Gij zijt ne goeie en we geloven u.’ Al voegden ze er wel vaak aan toe: ‘Maar je zit bij de verkeerde partij.’  (grijnst)

Het gaat toch vooral over zaken realiseren. Ik heb niet alleen een aankondigingspolitiek gedaan, zoals ik soms moest lezen. We hebben hard ingezet op de aanpak van seksueel geweld en de strijd tegen de georganiseerde misdaad. En inderdaad, met die resultaten ben ik naar buiten gekomen.

Sommige commentaren hebben mij verbaasd. Bijvoorbeeld dat ik op aanraden van een mediagoeroe ‘mijn mouwen speciaal zou opstropen om er daadkrachtig uit te zien’. Dat kwam van journalisten die ik tot dan nog niet had gesproken. Ik loop al mijn hele leven rond met opgestroopte mouwen.

Is Justitie, hoe potig men zich ook toont, nog wel een partij in de strijd  tegen de georganiseerde misdaad? In Brussel en in Antwerpen manifesteren gangsters zich brutaler dan ooit.

Van Tigchelt: Er is een generatie criminelen opgestaan die van God los is. Als ik tot de georganiseerde misdaad zou behoren, dan deed ik er alles aan om ónder de radar te blijven. Vandaag doen sommige criminelen er juist alles aan om als the enemy of the state te worden gezien. Politici, magistraten en journalisten zijn hun favoriete targets. Maar daarom deinzen we nog niet terug.

Een crimineel die er trots op is dat zijn bijnaam ‘de vingerknipper’ is, maalt er niet om dat er bloed vloeit. Het is zelfs de bedoeling.

Van Tigchelt: Daarom heb ik ook in De Standaard gezegd: ‘Het zal eerst slechter worden voor het beter wordt.’ Er is geen mirakeloplossing. Als we kijken naar Nederland, waar er al advocaten en journalisten op straat zijn neergekogeld, weet ik dat ik niet moet beloven dat alles op elk moment onder controle is.

En ja, het kan nog erger worden. In België telden we vorig jaar een negentigtal aanslagen van de georganiseerde misdaad. In Nederland waren er dat zeshonderd. Zweden worstelt met een soortgelijke criminaliteit. Ik had onlangs een gesprek met mijn Zweedse collega. Hij legde uit hoe het er in zijn land aan toegaat. De mechanismen zijn gelijk aan wat wij bij ons zien gebeuren. Die criminele bendes bestaan uit een bovenlaag, een tussenlaag van brokers of makelaars, en dan een grote en diverse onderlaag.

Die zogezegd onzichtbare opdrachtgevers kunnen grote drugshandelaren zijn die vanuit oliestaten zoals de Emiraten opereren, maar ook regimes zoals Rusland of Iran. Zij spreken een tussenlaag van makelaars aan. Die zoeken naar uitvoerders. Bijna altijd is dat jong grut,  jongens uit Amsterdam, Rotterdam of Den Haag die voor enkele honderden euro’s hier aanslagen plegen. De Russen rekruteren dan weer vaak via Telegram. Dan gaat het meestal om sabotage, vandalisme of andere acties.

Justitie staat erbij en kijkt ernaar?

Van Tigchelt: Allee gij! Wij laten ons niet de wet dicteren. Het datalek bij Sky ECC is een ongezien succes geweest voor de politiediensten en het gerecht. Wij konden één miljard berichten onderscheppen en meer dan 100.000 gebruikers identificeren. Duizenden verdachten zijn geïdentificeerd, vele honderden dossiers werden opgestart. De Belgische overheid heeft de georganiseerde criminaliteit in het hart getroffen.

De publieke opinie werd op oudejaar ten zeerste verontrust door de beelden van jongeren die auto’s in brand staken en de politie en brandweer bekogelden. Bestaat er een kans dat die jongeren ook het beoogde voetvolk zijn van die criminele netwerken?

Van Tigchelt: De radicaliseringsprocessen die een aantal jaren geleden jongeren uit Molenbeek en Antwerpen naar Syrië en Irak deden trekken, zijn dezelfde processen als die ertoe leidden dat jongeren op 1 januari met een bazooka vuurwerk naar de politie hebben afgeschoten. Daarbij hoort een attitude van ‘wij tegen het establishment’. Dan wordt het al snel ‘wij tegen de samenleving’ en wordt niet alleen de politie bekogeld, maar ook de brandweer en de ambulances.

En mag ik het even opentrekken? De jongeren vinden dat allemaal niet zelf uit. Ze laten zich ook inspireren door wat in de lucht hangt. ‘De overheid is je vijand’ klinkt ook door in het discours van de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump. Of bij zijn vriend Elon Musk.

Musks nieuwste slogan is ‘Make Europe Great Again’. Hij is blijkbaar niet tevreden met de huidige gang van zaken bij zijn Europese ‘bondgenoten’.

Van Tigchelt: Als ik met iemand tot laat in de nacht een pint zou willen pakken, dan met een visionair man als Elon Musk. Ik ben niet blind: je zíét Musk radicaliseren. Alleen beschikt een figuur als Musk niet alleen over geweldige communicatie- en informatiekanalen, maar ook over ongeziene economische macht. Hij heeft ook duidelijk politieke plannen en bemoeit zich met Europa. Dat gaat redelijk ver, nietwaar?

En elke dag lanceert hij wel een nieuwe complottheorie. Voortdurend roept Elon Musk een ander tot vijand uit. Het is een bekend proces van propaganda, ontmenselijking en uitsluiting. De volgende stap kan geweld zijn.

Ik ben en blijf een liberaal. Ik denk niet dat we zijn platformen zoals X moeten verbieden of censureren. Tegelijk vraag ik me af: hoe tolerant moeten wij dan zijn voor de intoleranten? Onze democratie kan ertoe leiden dat autoritaire leiders aan de macht komen, die vervolgens de democratie afschaffen. We moeten dus waakzaam zijn. In Europa en België moeten we tonen dat we in staat zijn om voor onszelf te zorgen. Dat betekent ook: zorg dragen voor onze rechtsstaat.  

U klinkt bezorgd.

Van Tigchelt: We mogen niet paniekerig doen over de invloed van de VS, maar we moeten er wel beducht voor zijn. Het wordt dringend tijd dat Europa en dus ook België op eigen benen gaat staan. De tijd is voorbij dat wij aan het Amerikaanse veiligheidsinfuus konden liggen. Dat wil zeggen dat wij dringend zullen moeten investeren in onze eigen defensie. Dus in onze eigen bedrijven, in onze eigen technologie.

Wat heeft de Belgische regering er al zelf aan gedaan?

Van Tigchelt: We hebben de voorbije regeerperiode onder meer geïnvesteerd in Belgian Secure Communications (BSC). De Belgische overheid weet dat ze haar communicatielijnen zelf in handen moet nemen. Het hoofd van de Staatsveiligheid moet kunnen bellen met de premier of met de ambassadeur in land X en Y, zonder dat zij worden afgeluisterd door niet-bevriende – en intussen ook zogenaamd ‘bevriende’ – regimes.

Intussen tikte het Rekenhof uw voorganger Van Quickenborne en u stevig op de vingers: de opstart van deze en andere projecten werd voor veel te veel geld toevertrouwd aan een wirwar van externe consultants. Ongetwijfeld zaten er wel firma’s bij die onder Amerikaanse controle staan. 

Van Tigchelt: We doen wat we kunnen. In werkelijkheid valt het gebruik van externe specialisten het best samen te vatten als TINA: There Is No Alternative. De Belgische overheid heeft de competentie niet in huis om te doen wat nodig is. Dus ja, de beveiligde telefoons van Belgian Secure Communications zijn er maar gekomen met de inbreng van consultants. En inderdaad, daar zijn die goed voor betaald.

En zelfs met die externe hulp lukt niet alles.  Van de 28 projecten rond digitalisering van justitie zijn er 8 mislukt. Maar er is over het algemeen wel degelijk grote vooruitgang geboekt, en dat dankzij de inbreng van de Belgische private sector.

Dat was trouwens niets te vroeg. De Italiaanse premier Giorgia Meloni gaat voor de beveiliging van haar overheidscommunicatie in zee met Elon Musk, SpaceX en Starlink. Daarmee kiest Italië voor Amerikaanse technologie en controle boven de Europese. Dat verontrust ons zeer. Meloni verzwakt de Europese positie.

U roept op tot ‘waakzaamheid’ tegenover buitenlandse invloed en mogendheden. Dat klinkt als een nieuwe Koude Oorlog.

Van Tigchelt: Als je ziet welke mentale oorlogen vandaag gevoerd worden: tien jaar geleden zouden we dat nog hebben afgedaan als een te onwaarschijnlijk filmscenario. Nu kunnen we niet anders dan vaststellen dat de verkiezingen in Roemenië ongeldig zijn verklaard vanwege een geheime beïnvloedingsoperatie via TikTok. Dat is toch bangelijk?

Dus toch maar beter samen de mouwen opstropen?

Van Tigchelt: Ook België – ik bedoel dan: samenleving én overheid – mag opnieuw weerbaar zijn. Inderdaad.