Is Arizona van Bart De Wever rechtser dan de Zweedse coalitie van Charles Michel?

De linkse oppositie komt in opstand tegen de regering-De Wever. Is de nieuwe regering rechtser dan de Zweedse coalitie van Charles Michel tien jaar geleden?

Een catalogus van verschrikkingen, een opeenvolging van onrechtvaardigheden, sociale afbraak: de vakbonden en de linkse oppositie haalden de grote woorden boven om het Arizona-akkoord te beschrijven. Het bedrijfsleven van zijn kant toont zich, ondanks hier en daar wat bezorgdheid, enigszins tevreden.

Het doet denken aan de commentaren rond de vorming van een andere rechtse regering, tien jaar geleden. In oktober 2014 bereikte de Zweedse coalitie een akkoord en bereidde zich voor om op federaal niveau te regeren onder leiding van Charles Michel (MR). Zijn voorganger, de socialist Elio Di Rupo, omschreef die Zweedse regering als ‘ultrarechts’.

Toen werd de coalitie gevormd door de N-VA, Open VLD, CD&V en MR. Nu maken de Vlaamse liberalen er geen deel meer van uit, maar Les Engagés en de Vlaamse socialisten van Vooruit wel.

We vroegen drie politologen beide regeringen met elkaar te vergelijken. Ze zijn het er in grote lijnen over eens dat Arizona geen linkser regeerakkoord heeft dan de Zweedse coalitie destijds. Integendeel zelfs.

Een andere tijd

‘Er zijn wel overeenkomsten tussen de twee coalities’, zegt Jean Faniel, directeur van Crisp, het Centrum voor Sociopolitiek Onderzoek en Informatie. ‘Dat is vrij logisch, gezien de verkiezingsresultaten en hun samenstelling. Op sommige terreinen gaan we iets verder naar rechts, op andere iets minder, maar dat wil niet zeggen dat dit overwinningen zijn voor links.’

‘Arizona is over het algemeen rechtser’, zegt Pascal Delwit, politoloog aan de ULB. ‘Het recente akkoord bevat onder meer de afbouw van het beschermde ambtenarenstatuut en een verzwakking van verworven sociale rechten die duidelijker is dan onder de regering-Michel. Dat is geen waardeoordeel, het is gewoon een vaststelling.’

Maar bovenal, benadrukt Pascal Delwit, is de politieke situatie veranderd: ‘In democratieën in Europa en over de hele wereld heeft een verschuiving naar rechts plaatsgevonden, of het nu gaat om migratiekwesties, de globalisering of de dereguleringsgolf. Dat alles heeft gevolgen voor het beleid van de regeringen’, die niet langer akkoorden sluiten in dezelfde ideologische omgeving.

Op een aantal gebieden zorgt het akkoord van de komende regering voor een vorm van continuïteit. ‘En niet alleen met de regering-Michel’, benadrukt Jean Faniel. ‘Ook met die van Elio Di Rupo en zijn voorgangers, en met Vivaldi natuurlijk. Ik denk aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt of, meer in het algemeen, de opeenvolgende beperkingen van de werkloosheidsuitkeringen, die niets nieuws zijn.’

De begrotingsinspanning, die dit keer de vorm aanneemt van een afslanking van de staat en de overheidsuitgaven, is ook een oud liedje.

Dave Sinardet, professor aan de VUB en de UCLouvain, stelt een paradox vast. ‘Het akkoord lijkt me rechtser dan dat van de Zweedse coalitie, hoewel de samenstelling van de regering-De Wever het tegenovergestelde zou kunnen doen vermoeden.’

De Antwerpse politoloog is echter voorzichtig. Het werkgelegenheids- en pensioenbeleid zijn uitgesproken rechts, maar de centrumpartijen en Vooruit kunnen er trots op zijn dat ze de automatische loonindexering en de financiering van de gezondheidszorg hebben behouden. ‘Arizona lijkt me meer een disruptieve regering dan de Zweedse, ook al is ze niet radicaal rechtser’, vervolgt hij.

De communautaire verdedigingslijn van N-VA: vanaf nu staat België ten dienste van Vlaanderen

Breuk met het verleden

Dat is vooral het gevolg van de komst van rechts in de Franstalige politieke arena. Les Engagés zijn niet meer te vergelijken met de CDH van vroeger. De lijn van de MR is geëvolueerd in het licht van het uitgesproken rechtse beleid van Georges-Louis Bouchez.

‘Destijds wilde de MR de werkloosheidsuitkering niet beperken in de tijd, en de CD&V ook niet,’ herinnert Dave Sinardet zich. ‘Maar de MR, die minder rechts was, bevond zich ook in een andere positie’ als enige Franstalige partij in de coalitie, tegenover de linkse oppositie.

Volgens Dave Sinardet kon de N-VA deze keer het politieke evenwicht in haar voordeel beïnvloeden, terwijl de partij destijds gefrustreerd werd door de blokkering van de hervormingen door de CD&V. We mogen ook niet vergeten dat de nationalisten in december 2018 met slaande deuren zijn vertrokken naar aanleiding van een omstreden migratiedeal.

Op dat domein, migratie, is de ‘bocht naar rechts’ van Arizona het duidelijkst. We zullen moeten afwachten hoezeer deze regering ook op andere beleidsdomeinen een breuk met het verleden wil bewerkstelligen.

Bonus malus

Het was de belangrijkste verrassing van oktober 2014. De regering-Michel besloot om de wettelijke pensioenleeftijd geleidelijk te verhogen naar 66 en vervolgens 67 jaar. Er werd ook een reeks maatregelen aangekondigd om de loopbanen te verlengen.

De door Arizona beloofde hervorming gaat een of zelfs meerdere stappen verder, met als doel de houdbaarheid van het systeem te garanderen. Het feit dat Jan Jambon, een Vlaams-nationalist, nu over de pensioenen gaat, is op zich al een primeur. ‘Ten tijde van de Zweedse coalitie was het ongetwijfeld gemakkelijker voor de vakbonden om mensen te mobiliseren rond de algemene verhoging van de pensioenleeftijd. Nu zou dat, met meer individuele aanpassingen, wel eens moeilijker kunnen worden’, merkt Jean Faniel op.

De nieuwe regering voert dus een malus in voor mensen die vóór de wettelijke pensioenleeftijd met pensioen gaan, parallel aan de bonus voor mensen die hun dienstverband verlengen. De voorwaarden voor toegang tot vervroegd pensioen zullen worden berekend op basis van het aantal gewerkte jaren, waarbij het aantal te werken dagen per jaar zal worden verhoogd. Het is ook de bedoeling om de pensioenregelingen te harmoniseren, ten nadele van de ambtenaren, en een einde te maken aan een reeks preferentiële regelingen. Militairen (56 jaar) en personeelsleden van de NMBS (55 jaar) zullen hun pensioenleeftijd geleidelijk aangepast zien aan die van andere werknemers en ambtenaren.

Harder asielbeleid

Het migratiebeleid van de regering-Michel was het mikpunt van kritiek. Dat werd in verband gebracht met de persoonlijkheid van de bevoegde staatssecretaris, Theo Francken (N-VA). Het doel was al om de migratiestromen te verminderen, een terugkeerbeleid te bevorderen en het gebruik van gesloten centra uit te breiden. De mislukte poging om huisbetredingen toe te staan, had tot nervositeit geleid in de regering.

De Liga voor de mensenrechten verklaarde nu dat ‘Arizona een beslissend keerpunt zal zijn in de extreemrechtse benadering van het migratiebeleid in België’. Dat harde oordeel weerspiegelt een algemene verharding.

Het verbod op het opsluiten van gezinnen met minderjarigen blijft behouden. Maar verder belooft deze regering vooral meer vastberadenheid te tonen, ongetwijfeld in overeenstemming met wat een groot deel van de publieke opinie in ons land – en in Europa – verlangt.

Het gaat om de vermindering van het aantal opvangplaatsen, de verdubbeling van de capaciteit van gesloten centra, de toekenning van sociale bijstand aan nieuwkomers na een periode van vijf jaar, een betere uitvoering van de bevelen om het land te verlaten en niet te vergeten de herinvoering van de huisbetredingen – mét toestemming van een onderzoeksrechter – die vroeger zo gevoelig lagen.

Krijgt België het strengste migratiebeleid ooit? ‘Dit is een verstrenging, maar het is wel doordacht’

Twee jaar werkloos

De regering-Michel was niet zo ver gegaan. Er werd overwogen om een werkstraf in te voeren voor langdurig werklozen en er werd een reeks activeringsmaatregelen gelanceerd, maar er was geen sprake van om een tijdslimiet in te voeren voor werkloosheidsuitkeringen. Voor de Arizona-partners was dat niet langer een taboe. Hoewel iemand die zijn of haar baan is kwijtgeraakt aanvankelijk een hoger niveau van bescherming geniet, zal de uitkering sneller worden verlaagd en na maximaal twee jaar eindigen. Dat is een van de symbolische maar zeer concrete maatregelen die de nieuwe regering heeft aangekondigd. 55-plussers zijn overigens beschermd, zolang ze een lange loopbaan van 30 jaar hebben (35 jaar vanaf 2030).

Jobs, jobs, jobs (bis)

‘Jobs, jobs, jobs’, riep Charles Michel in 2014. Zijn regering had de taak gekregen om banen te creëren. Het akkoord legde toen trouwens sterk de nadruk op de noodzaak van sociaal overleg. Het bevatte een reeks maatregelen om langere loopbanen en meer flexibiliteit aan te moedigen. De coalitie beloofde ook ‘cadeautjes’ aan de werkgevers, zoals links het noemde, door middel van grote lastenverlagingen (de vennootschapsbelasting zou worden verlaagd van 33 naar 25 procent).

‘Volgens mij kondigt Arizona een rechtser werkgelegenheidsbeleid aan’, zegt Dave Sinardet. ‘Het effect wordt versterkt door het feit dat een liberaal, David Clarinval, een portefeuille erft die traditioneel in handen is van socialisten of christendemocraten’, voegt Jean Faniel toe.

De regering-De Wever streeft naar een werkgelegenheidsgraad van 80 procent tegen het einde van de legislatuur. Dat zal gepaard gaan met een beperking in de tijd van werkloosheidsuitkeringen, maar ook met een terugkeer naar werk voor langdurig zieken die daartoe in staat zijn. Het doel is ook om werken te belonen, dat wil zeggen een verschil van 500 euro te bereiken ten opzichte van ontvangers van sociale uitkeringen. Een duidelijker onderscheid maken tussen wie werkt en wie niet werkt, komt ongetwijfeld tegemoet aan een van de wensen van de kiezers in juni 2024.

De regering gaat ook een aantal typisch Belgische, achterhaalde regels aanpakken: het verbod op zondagsarbeid wordt opgeheven en nachtarbeid begint voortaan om middernacht in plaats van om 20 uur. Zo wil ze de concurrentiekracht verbeteren en de salaristoeslagen aanpakken.

Indexering voorlopig gered

Ook de centrumpartijen en Vooruit hebben een aantal maatregelen binnengehaald, zoals de invoering van een vermogenswinstbelasting op financiële activa (inclusief cryptocurrencies), bekend als de ‘solidariteitsbijdrage’. De regering-Michel had dat niet gedaan.

Gezien de budgettaire verplichtingen lijkt de gezondheidssector gespaard gebleven. Er zijn zelfs een reeks nieuwe ambities op het gebied van de geestelijke gezondheid, kankerbestrijding, preventie, verhoging van de Inami-quota enzovoort.

Eerder had de regering-Michel besloten om de groeinorm te verlagen tot 1,5 procent, wat overeenkomt met de jaarlijkse stijging van de budgetten, die de natuurlijke evolutie van de uitgaven zou moeten volgen. De norm, die momenteel 2,5 procent bedraagt, zal volgend jaar worden verlaagd tot 2 procent en dan geleidelijk worden verhoogd tot 3 procent in 2029. De partijen die daar het meeste belang aan hechten zijn tevreden, maar de norm ligt nog steeds onder de raming van het Planbureau (gemiddeld 3,2 procent per jaar gedurende de ambtstermijn).

Ten slotte blijft de automatische indexering van de lonen voorlopig gehandhaafd. Een belangrijke overwinning voor links. De regering-Michel voerde in 2015 een indexsprong door, die als ‘sociaal’ werd omschreven omdat er ook compensaties waren. Het principe zelf van automatische indexering werd niet ter discussie gesteld.

Tijdens de Arizona-onderhandelingen werd aangestuurd op een andere berekeningswijze van de index, wat tot grote ongerustheid leidde bij de vakbeweging. Vooruit-voorzitter Conner Rousseau kon zijn achterban geruststellen met deze ‘overwinning’, die uiteindelijk niets meer is dan een status quo.

De sociale partners is gevraagd om tegen eind 2026 een advies op te stellen over een hervorming van de wet op de lonen en de automatische indexering. Als er geen overeenkomst wordt bereikt, zal de regering het dossier wellicht weer naar zich toe trekken.

Waarom Vooruit voor de index ging, en niet voor de welvaartsenveloppe