In het verkiezingsjaar 2024 is er veel aandacht voor de manier waarop politieke campagnes gebruik (zullen) maken van nieuwe toepassingen op basis van artificiële intelligentie. In ons land blijkt dat nog het vaakst voor ouderwetse propaganda.
Enkele maanden geleden stuntte CD&V door Jean-Luc Dehaene met een deepfakeversie uit de doden te laten herrijzen. De virtuele Dehaene werd ingeschakeld voor de verspreiding van de christendemocratische verkiezingsslogan ‘Respect werkt’. Het was een veelbesproken stunt, maar ook andere partijen hebben dit jaar toepassingen op basis van artificiële intelligentie (AI) in hun verkiezingscampagnes geïntegreerd. Zowel de PVDA als de MR lanceerde bijvoorbeeld door AI aangestuurde chatbots – respectievelijk ‘Sam’ en ‘Victor’ – die op de partijwebsite vragen beantwoorden over de verkiezingsprogramma’s.
De AI-tool die politici echter het vaakst lijken te gebruiken, zijn beeldgeneratoren zoals Midjourney. Niet zozeer om misleidende deepfakes te maken en te doen alsof het echte foto’s zijn – iets waarvoor wel degelijk gevreesd werd. In de praktijk blijken de AI-beelden vooral te worden gebruikt om klassieke cartoons en illustraties te vervangen, of om een hoopvolle of schrikwekkende toekomst voor te spiegelen.
Hellepoort
Beeldgeneratoren zijn natuurlijk bijzonder geschikt om zaken af te beelden die (nog) niet bestaan. Soms zijn dat positief bedoelde toekomstbeelden, ter illustratie van wat de politieke partij wenst te verwezenlijken.
‘Voor Gent’ – de lokale kartellijst van Vooruit en de Open-VLD van burgemeester Mathias De Clercq – liet een beeldgenerator bijvoorbeeld een nieuw ontwerp maken voor het half leegstaande shoppingcenter Zuid.
Een andere toepassing waar AI-beeldgeneratoren opduiken, is voor het maken van afbeeldingen die normaal door grafici of cartoonisten zouden worden vervaardigd.
Bart Claes, parlementslid van Vlaams Belang, gebruikt op sociale media geregeld AI-gegenereerde beelden als commentaren op het autobeleid in Vlaanderen. Een afbeelding, bijvoorbeeld, van een vrouw wier handen gebonden zijn door de stekker van een elektrische wagen, of beelden van flitscamera’s die geld uitbraken, of de letters ‘LEZ’ die exploderen – Claes ijvert ervoor om ‘heel het LEZ-systeem op te blazen’.
Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) deelde op Twitter dan weer een tekening van een rood autootje dat voor een brandende hellepoort en een smeulend lavameer staat, met de opmerking: ‘Soms is achteruit beter dan vooruit. #kiesmaar’ – een verwijzing naar de verkiezingsslogan van de partij Vooruit.
En Filip Dewinter (VB) plaatste een met AI gemaakte cartoon van stripheld Kuifje die zich als enige blanke in een metrostel vol mensen in niet-westerse outfits bevindt. ‘Kuifje in de Brusselse metro’, schreef hij erbij.
Omvolking
Dewinter heeft de voorbije maanden overigens wel vaker AI-beelden gebruikt op zijn X-profiel (het vroegere Twitter). Hij produceert ze niet zelf, maar speelt meestal leentjebuur bij @Zoltan_47, een anonieme uiterst rechtse Franse online activist.
‘Ik maak gebruik van de kracht van afbeeldingen, woorden en humor’, omschrijft die laatste zijn activiteiten, waarbij hij in het bijzonder ‘de formidabele technologie van generatieve AI’ roemt.
Opvallend is dat het hier niet gaat om utopische, maar net om dystopische toekomstbeelden. Een afbrokkelend museum, bijvoorbeeld, waarin een vrouw en twee meisjes met hoofddoek kijken naar een vitrine met een blanke man en vrouw erin.
Het is een beeld ‘uit het jaar 2100’, schrijft Dewinter erbij, waarin ‘de Europeanen’ tentoongesteld staan omdat ze ‘zoals de Indianen in Amerika […] grotendeels vervangen zijn door immigranten’ nadat ze zich ‘nooit hebben verzet tegen de omvolking’.
Zwerfvuil
Een ander AI-beeld dat Dewinter deelt, toont een straat vol zwerfvuil, dieren en mensen in islamitische kledij, waarbij huizen en een kerk in brand staan. ‘Brussel 2050’ luidt het opschrift.
Op nog een ander AI-beeld zien we een koppel dat op een terras geniet van enkele alcoholische drankjes, terwijl op de achtergrond een vrouw in een boerka met twee kinderen langsloopt. ‘Dankzij onze twee jobs genieten we van het leven en van de multiculturele samenleving. Kinderen in deze tijden van klimaatopwarming en oorlogsdreiging zijn geen optie… en die #omvolking waar extreemrechts ons mee bang wil maken… een complottheorie!’ schrijft Dewinter erbij, als verzonnen conversatie tussen de terrasgangers.
Voor politieke propaganda is AI-beeldgeneratie een potentieel godsgeschenk. Tot voor kort waren partijen exclusief afhankelijk van ontwerpers, cartoonisten, of van het aankopen van zogenaamde ‘stockfoto’s’ uit fotodatabanken.
Sloveense bus
Al gebeurt dat laatste natuurlijk nog steeds. Het centrale beeld van de Vlaams Belang-campagne ‘Vlaanderen weer van ons’ – een jongetje op de rug van zijn lachende moeder – is bijvoorbeeld een stockfoto afkomstig uit de reeks ‘Family Time’ van een Zuid-Afrikaanse fotografe.
Een recente petitie van Groen voor ‘beter en goedkoper openbaar vervoer’ gebruikt dan weer een stockfoto van een man die aan een bushalte in Slovenië op zijn horloge kijkt.
Het is een ingeburgerde praktijk, en beelden uit het buitenland gebruiken is waarschijnlijk zelfs aangewezen: niemand die ooit model was voor enkele stockfoto’s ziet zichzelf graag opduiken in het straatbeeld op een poster van een lokale politieke partij.
Marrakechpact
Op het bewerken van zulke stockfoto’s kwam in het verleden wél al kritiek. Ten tijde van de discussies over het Marrakechpact had de N-VA bijvoorbeeld een campagnebeeld verspreid met een stockfoto van asielzoekers op een bankje in Duitsland. Die was bewerkt om een Duitse verkiezingsposter in beeld te vervangen door foto’s uit een restaurantmenu.
Ook op het randje is een recent campagnebeeld van Vlaams Belang, dat toont hoe bij drie aanpalende hippe stadswoningen verschillende VB-posters voor het venster hangen. ‘Onze affichecampagne is een overweldigend succes!’ schrijft Tom Van Grieken erbij, met de aanmoediging om ook zelf een affiche te bestellen.
De foto blijkt echter een stockbeeld van woningen in een autoluwe, ecologische wijk in Delft, Nederland. De Vlaams Belang-affiches zijn erop gefotoshopt.
