‘Hij kan niet verbergen hoe extreem hij is’: wie is Vlaams Belang-ideoloog Tom Vandendriessche?

Op 9 juni is Tom Vandendriessche Europees lijsttrekker van het Vlaams Belang. De vertrouweling van partijvoorzitter Tom Van Grieken is een van de meest extreme stemmen in de partij. Een portret.

‘Dit is ons land en van niemand anders, en we gaan het terugnemen!’ Met een dreigende, schorre stem rondt Europarlementslid Tom Vandendriessche zijn toespraak in de West-Vlaamse gemeente Oostkamp af. De ruim honderd aanwezigen in het statige Van Der Valk-hotel hebben dan al ruim een uur geluisterd naar een bijwijlen politiek-theoretische beschouwing, die niet gespeend bleef van ongrijpbare gedachtesprongen.

De meeste toehoorders volgen instemmend zijn uiteenzetting, enkelen onder hen zijn inmiddels ingedommeld. Als lijsttrekker van Vlaams Belang rekent Vandendriessche – netjes geschoren, donker maatpak – op 9 juni op hun stem bij de Europese verkiezingen.

Bij het grote publiek doet de naam van de 45-jarige Vandendriessche niet meteen een belletje rinkelen. In Vlaamse televisiestudio’s duikt hij niet vaak op en interviews aan de schrijvende pers geeft hij zelden. Tot verbazing van velen kreeg hij in 2019 als eerste opvolger op de Europese lijst van Vlaams Belang ruim 68.000 voorkeurstemmen, meer dan sommige kandidaten bij andere partijen, zoals Hilde Vautmans (Open VLD) of Tom Vandenkendelaere (CD&V).

‘De politicus die niemand kent’, schreef de Krant van West-Vlaanderen toen in een portret. Voor dat succes had Vandendriessche zelf geen eenduidige verklaring. Hij voerde naar eigen zeggen campagne met één gesponsorde post op Facebook en een reclameblok op de toenmalige rechts-conservatieve nieuwssite SCEPTR. Omdat zijn partijgenote en penningmeester Patsy Vatlet haar zetel niet opnam, kwam Vandendriessche aan de beurt – een op voorhand doorgesproken een-tweetje om de genderregels van de Europese lijsten te omzeilen.

Op congressen van Vlaams Belang wordt Vandendriessche aangekondigd als ‘de man die meer boeken dan brood verslindt.’ Als formeel hoofd van de studiedienst van de partij – in werkelijkheid bestaat die slechts uit enkele medewerkers van zijn Europese team – én vertrouweling van voorzitter Tom Van Grieken is Vandendriessche een zwaargewicht in de partij. ‘We kennen elkaar al sinds onze studententijd’, schrijft Van Grieken in zijn boek En nu is het aan ons!. ‘Als ik yin ben, dan is hij yang. Je kan geen twee meer verschillende persoonlijkheden ontmoeten. Maar we werken goed samen. We vullen elkaar aan. Hij adviseert mij strategisch zeer goed. Heel analytisch, soms heel hard voor mensen, maar hij maakt wel de juiste keuzes. Zeg maar gerust: de impulsieve Tom (Van Grieken, nvdr) en de analytische Tom (Vandendriessche, nvdr).’

Zwarte Zondag

Aanleiding voor Vandendriessches optreden in Oostkamp is de bundeling van zijn recente opiniestukken in het boek We komen eraan. Omdat klassiek links en rechts respectievelijk het kapitalisme en de multiculturele samenleving hebben omarmd, zo schrijft hij in de inleiding, zijn de klassieke breuklijnen uit de twintigste eeuw verdwenen. Vandaag draait alles om de tegenstelling tussen een ‘arrogante en globalistische elite’ enerzijds en de nationalistische volkswil anderzijds. Als overtuigd aanhanger van de omvolkingstheorie ontwaart Vandendriessche een samenzwering om het Vlaamse volk door migranten te vervangen en koloniseren. Het Europese migratiepact is volgens Vandendriessche ‘de zelfmoord van onze beschaving’.

Niet zozeer mensen van buitenlandse origine of met een andere seksuele geaardheid maar wel de traditionele en autochtone Vlaming is voortdurend onderwerp van discriminatie. Het kind, de familie en de natiestaat: dat zijn volgens de Vlaams Belangpoliticus dé fundamenten van de Europese samenleving. En die worden onophoudelijk uitgehold onder het voorwendsel van mensenrechten en Europese samenwerking. Linkse leerkrachten, middenveldorganisaties en alle politieke partijen behalve het Vlaams Belang zet Vandendriessche steevast weg als ‘volksverraders’. ‘Van de PVDA tot de N-VA: overal besturen ze wel ergens met elkaar’, vertelt hij in Oostkamp – in werkelijkheid vormen Groen en Vooruit alleen in Zelzate en Borgerhout een coalitie met de PVDA. Maar geen van die drie partijen wil samenwerken met extreemrechts.

‘Vandendriessche is met stip een van de meest extreme stemmen in het Vlaams Belang’, stelt professor politieke wetenschappen Carl Devos (UGent). Terwijl Vlaams fractieleider Sam Van Rooy eerder de klassieke Vlaams Blok-stijl van mede-Antwerpenaar Filip Dewinter hanteert, is Vandendriessche het onbetwiste boegbeeld van de wat opgepoetste identitaire strekking in de partij. Die vormt intussen de ideologische ruggengraat van het Vlaams Belang en van uiterst rechts in heel Europa.

‘De strategische keuzes stelt hij (Vandendriessche, nvdr) op scherp. Dit zijn de opties die je hebt. De rest is flauwekul. Ik maak dan de keuzes. En ik verpak het beter. Minder bot, minder rationeel, minder hard’, aldus Van Grieken. Hard en bot kan Vandendriessche met verve zijn – de aanval is volgens hem veruit de beste verdediging. Zo noemde hij staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) vorig jaar op sociale media ‘een asielheks’. Van Grieken vond die woorden ‘jammer’, maar alleen omdat ze de aandacht van de essentie zouden afleiden.

(Lees verder onder de foto)

‘Blank Europa’

Zijn gedachtegoed heeft Vandendriessche niet van huis uit meegekregen: naar eigen zeggen komt hij uit een traditioneel, christendemocratisch gezin. Zijn ouders werkten onder meer voor het ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties in Taiwan en Brazilië. Na hun terugkeer naar België werd zoon Tom geboren. Omdat zijn vader financieel directeur werd van het Europacollege in Brugge, verhuisde hij op zesjarige leeftijd naar de Brugse deelgemeente Sint-Michiels. Hoewel er thuis zelden over politiek werd gesproken, raakte hij er al op jonge leeftijd in geïnteresseerd, zo vertelde Vandendriessche in 2019 aan de Krant van West-Vlaanderen. ‘Zwarte Zondag, toen het Vlaams Blok in 1991 voor het eerst doorbrak, herinner ik me nog levendig. Ik vond het fantastisch. Dat rebelse, dat nieuwe, die duidelijkheid in de standpunten.’ Ruim twee jaar later, op zijn vijftiende, sloot hij zich aan bij het Vlaams Blok.

In Brugge blies Vandendriessche het Nationalistisch JongStudentenverbond (NJSV) nieuw leven in. Volgens tegenorganisatie Blokbuster ging het NJSV onder zijn leiding geregeld over tot gewelddadige acties. Nadat hij zijn vijfde middelbaar had gedubbeld en van school was veranderd, begon hij aan een studie politologie aan de Universiteit Gent. Daar deed hij een pak langer over dan voorzien. ‘Hij was geen bijzondere student, ik kan me hem niet herinneren’, zegt Devos. Kwam dat door zijn actieve verenigingsleven? Na een passage bij de Nationalistische Studentenvereniging (NSV) verhuisde Vandendriessche namelijk naar de Vlaamse Studentenbond (VSB), die toen uitpakte met ‘Europa blank’- en ‘migranten buiten’-affiches. Hoewel hij verantwoordelijk uitgever was, had Vandendriessche daar naar eigen zeggen niets mee te maken.

In 1999 was Vandendriessche kandidaat voor het Vlaams Blok bij de federale verkiezingen en werd hij lid van de Vlaams-nationalistische studentenvereniging KVHV. Na een handgemeen met linkse militanten werd hij door de rechtbank van eerste aanleg veroordeeld tot een maand cel, maar van het hof van beroep kreeg hij opschorting van straf. De strafbare feiten achtte men wel bewezen. Vandendriessche wordt daar niet graag aan herinnerd: enkele jaren geleden paste hij op zijn Wikipedia-pagina een scherpere versie van de gebeurtenissen aan.

Voormalig Vlaams Belanger Tanguy Veys, die samen met Vandendriessche werd veroordeeld, herinnert zich hem nog goed. ‘Hij had een breed netwerk en was een uitstekende organisator, maar tegelijkertijd heel extreem. Nazisympathieën of antisemitische uitspraken waren hem allesbehalve vreemd.’ Axel Ronse, toen coördinator van de dienst studentenactiviteiten in Gent en momenteel schepen voor de N-VA in Kortrijk, herinnert zich vooral een ‘amicale’ Vandendriessche wanneer ze elkaar tegen het lijf liepen. De veroordeling weerhield de ondernemende Vandendriessche er niet van om preses van het haast failliete KVHV Gent te worden. Onder zijn auspiciën maakte het een forse ruk naar rechts – georganiseerd en gedisciplineerd. ‘Ik wilde de studentenbeweging terugbrengen naar waar ze voor dient: het opleiden van een Vlaamse elite die volksbewust zijn rol in de samenleving opneemt’, verklaarde Vandendriessche daarover tegen Kanaal Z. In diezelfde studentenperiode was hij ook erg actief op politieke internetfora, en wel onder de naam Grossfaz, zo vertelt een tijdgenoot aan Knack. Dat is een verwijzing naar Gröfaz, een spotnaam voor Adolf Hitler tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Old Boys Network

In 2004, nadat hij was afgestudeerd met een doorwrochte verhandeling over het cordon sanitaire, solliciteerde hij tevergeefs bij het Vlaams Belang van sterke man Filip Dewinter. Hoewel de partij toen een historisch hoge score behaalde, zo vertelde Vandendriessche aan Kanaal Z, vond hij dat het op vele vlakken nog een stuk beter kon.

Het Vlaams Belang wees zijn kandidatuur echter af, naar verluidt omdat hij als te radicaal bevonden werd. ‘Een van de beste dingen die mij in mijn leven overkomen is’, zegt Vandendriessche daar nu over. Het gaf hem naar eigen zeggen de tijd en de ruimte om een professionele carrière uit te bouwen die hem onder meer langs de KatoenNatie van oud-KVHV’er Fernand Huts, de Hogeschool Gent en Audit Vlaanderen zou leiden.

Ook stampte hij met twee medevennoten een loodgietersbedrijf uit de grond, waarvoor hij van ondernemersorganisatie UNIZO West-Vlaanderen de prijs voor ‘starter van het jaar’ kreeg – in zijn zog werd ook Schild&Vrienden-kopman Dries Van Langenhove loodgieter.

Toen Tom Van Grieken in 2014 partijvoorzitter werd, zette Vandendriessche op diens verzoek opnieuw de stap naar de politiek en belandde hij als communicatieverantwoordelijke in het Europees Parlement.

Het KVHV Gent zou Vandendriessche evenwel nooit achter zich laten. Een jaar na zijn afstuderen nodigde hij toenmalig Front National-kopstuk Jean-Marie Le Pen uit in Gent. Jaarlijks bleef Vandendriessche betrokken bij KVHV-evenementen in het Gravensteenkasteel. En tot op de dag van vandaag zit hij in de beheerraad van het KVHV Gent – de vzw staat op zijn persoonlijk adres in Brugge geregistreerd. Op 45-jarige leeftijd blijft Vandendriessche de spilfiguur die de teugels van de studentenorganisatie strak in de hand houdt: op recente Facebookfoto’s van het KVHV Gent is te zien hoe hij en niet Van Langenhove centraal staat, met wie Vandendriessche nochtans heel nauwe banden onderhoudt. Sterker nog, zo vertelt een kennis, Van Langenhove moest wel Schild&Vrienden oprichten, omdat Vandendriessche nooit iemand anders de leiding over het KVHV Gent zou toevertrouwen.  

(Lees verder onder de foto)

Dat Van Langenhove bij het Vlaams Belang terechtkwam, was allesbehalve toeval. Duiken er in het KHVH Gent talentvolle figuren op, dan is Vandendriessche er als de kippen bij om hen de partijstructuren binnen te loodsen. De twee andere leden van de beheerraad van het KVHV-Gent, Jonas Naeyaert en Robin Gouwy, zijn de drijvende krachten achter V-Nieuws, het propagandakanaal van het Vlaams Belang – Naeyaert werd in 2022 voorzitter van het Vlaams Belang in Gent. Ook de nationale partijwoordvoerder Alexander Van Hoecke komt uit het KVHV Gent. In het Europese team van Vandendriessche waren of zijn leden van het KVHV en Schild&Vrienden actief – een van hen werd in maart veroordeeld omdat hij volgens de rechter ‘sympathiseert met de nazi-ideologie’. Via diezelfde medewerker vindt Vandendriessche zelf gemakkelijk de weg naar het nieuwe Brusselse eurokritische medium Brussels Signal, dat wordt aangestuurd door de Hongaarse premier Viktor Orbán en waar een ander voormalig lid van het KVHV Gent en Schild en Vrienden voor werkt.

Onkostenvergoedingen

Controle over de communicatie is voor Vandendriessche cruciaal. Door sociale media acht hij vooral de schrijvende pers irrelevant – televisie-interviews zijn gemakkelijker en leveren fragmenten voor zijn kanalen op. ‘Waar iedereen het over eens is: er moet nog meer op sociale media ingezet worden. Volgens Tom Vandendriessche zelfs alles’, aldus Van Grieken.

Vandendriessche voegt de daad bij het woord. Sinds het begin van zijn mandaat als Europarlementslid in juli 2019 spendeerde hij maar liefst 478.182 euro aan campagnes op sociale media. Volgens Vandendriessche een gerechtvaardigd bedrag, aangezien politici van Vlaams Belang in de pers te weinig aandacht zouden krijgen. De middelen komen naar eigen zeggen van zijn fractie, al gaf hij een pak meer uit dan hij beweert te krijgen. Opvallend: in 2020 gaf hij aan het Rekenhof aan ruim 220.000 euro te hebben verdiend, loon en onkostenvergoedingen inbegrepen. Het jaar daarna gaf hij plots alleen zijn brutoloon aan en zakte zijn inkomen naar 110.000 euro. En de ongebruikte onkostenvergoedingen? ‘Die verdwijnen gewoon in zijn zak’, vertelt een goed ingevoerde bron – die praktijk is overigens niet verboden. Een extra overnachting in Straatsburg om er op vrijdag nog een dagvergoeding op te strijken, gebeurt ook af en toe, zo klinkt het.

(Lees verder onder de foto)

Naar de maatstaven van zijn fractie is Vandendriessche een tamelijk actief Europarlementslid. Hij nam aan alle plenaire zittingen deel en dient geregeld resoluties en amendementen in. Maar onbesproken is hij in het halfrond allerminst. ‘Ik loop in een grote boog om hem heen’, vertelt een Europarlementslid. Als lid van de parlementaire commissie Burgerlijke Vrijheden, Justitie en Binnenlandse Zaken heeft Vandendriessche een uitgelezen platform om volop op identitaire thema’s zoals migratie en de rechtsstaat in te zetten. Niet zelden verdraait hij daarbij de feiten. Zo beweerde Vandendriessche in een recent YouTube-gesprek met Van Grieken dat Brussel twintig jaar geleden het Belgische Geuzebier ‘van ons wilde afpakken’. Klopt niet, vertelt Frank Boon, toenmalig voorzitter van de brouwerij Geuze Boon. ‘Europa had daar niets mee te maken. In de nasleep van de dioxinecrisis interpreteerden de veeartsen van het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid de Europese regels gewoon te ijverig. In werkelijkheid heeft de Europese Unie ons geholpen, onder meer door ons in 1997 een beschermde status te geven.’

Of Vandendriessche ook daadwerkelijk op een tweede termijn als Europarlementslid mikt, is verre van zeker. Net zoals partijvoorzitter Van Grieken, zo vertellen ingewijden, hoopt hij op een ministerpost in de Vlaamse regering bij een eventuele coalitie tussen de N-VA en het Vlaams Belang. Dat secretaris-generaal van de Europese fractie Philip Claeys eerste opvolger is op de Europese lijst van Vlaams Belang, lijkt daar ook op te wijzen.

Maar in Vlaams-nationalistische kringen geloven velen niet in de kansen van Vandendriessche. ‘Hij is een van de redenen waarom het cordon sanitaire zal blijven bestaan’, zegt een waarnemer. ‘Vandendriessche kan niet verbergen hoe extreem hij is. Denk maar aan zijn White Power-teken in het Europees Parlement of zijn interviews aan bedenkelijke websites zoals The Voice of Europe. Van Grieken heeft de fout gemaakt om Vandendriessche zo belangrijk te maken binnen de partij.’

Ook bij de N-VA staan ze niet te springen om met politici zoals Vandendriessche in zee te gaan. ‘We willen niet regeren met het Vlaams Belang. Vooral vanwege persoonlijkheden zoals Filip Dewinter, maar Vandendriessche komt daar maar net achter’, bevestigt een kopstuk.

Knack sprak met tien kennissen van Tom Vandendriessche. Hijzelf wilde ondanks herhaaldelijke verzoeken niet reageren.