‘Het cordon sanitaire werkt maar op twee voorwaarden’

Is de winst van Geert Wilders in Nederland de voorbode van een monsteroverwinning van het Vlaams Belang hier? Alexander De Croo (Open VLD) denkt van niet. In De zevende dag benadrukte de premier afgelopen zondag hoe de Belgische federale regering de inflatie efficiënter heeft bestreden dan de Nederlandse: ‘We hebben de koopkracht veel beter beschermd.’ Hij noemde nog de huizenprijzen die beter onder controle waren gebleven, en de toegang tot de zorg die vlotter is in België dan in Nederland.

Die antwoorden hebben één ding gemeen: het zijn allemaal socio-economische argumenten. Dat is opvallend omdat Nederlands onderzoek aantoont dat asiel en migratie (87%) veel vaker genoemd werden als motief om op Wilders te stemmen dan gezondheidszorg (55%) of het woonbeleid (51 procent). Over migratie zei De Croo afgelopen zondag niets.

Zou De Croo niet door hebben wat er op til is? Al sinds de vorming van Vivaldi wordt voor 2024 een eclatante overwinning van het Vlaams Belang voorspeld. Geen mens zal van zijn stoel vallen als Tom Van Grieken met een kamerbrede glimlach minstens een kwart van de Vlaamse stemmen binnenhaalt, met uitgesproken kritiek op het asielbeleid. Als migratie zo’n belangrijk thema is, waarom zwijgt De Croo er dan over?

Misschien omdat erover spreken hem meer kwaad doet dan goed. Bovendien is er een efficiëntere manier om het Vlaams Belang te bestrijden. Het cordon sanitaire – de afspraak onder democratische partijen, behalve de N-VA, om niet te besturen met het Vlaams Belang – houdt al decennialang stand. Het bewijst nog elke dag zijn nut. Maar dat cordon werkt alleen op twee voorwaarden.

Ten eerste: de deur voor extreemrechts mag niet op een kier worden gezet, zoals de Nederlandse VVD de jongste tijd deed. Als N-VA-voorzitter Bart De Wever de verkiezingen niet grandioos wil verliezen, zoals de VVD in Nederland, dan is nu het moment gekomen om elke twijfel over een coalitie met het VB resoluut, structureel en ondubbelzinnig uit te sluiten. Maar net dat weigert hij al jaren lang te doen. In het debat over de overwinning van Wilders, ook al in De zevende dag, had Kristof Calvo (Groen) één sterk moment. Dat was toen hij Assita Kanko (N-VA) met een simpele tussenkomst dwong om afstand te nemen van haar voorgekauwde antwoorden: ‘Zijn wij het eens dat radicaal-rechts in Vlaanderen aan de macht een gevaar is – ja of nee?’ Kanko gaf geen antwoord.

Ten tweede houdt het cordon ook in dat je de standpunten van het Vlaams Belang niet imiteert, en al zeker niet op het domein dat ze als hun eigen thema kunnen claimen: de kritiek op migratie. Copycatgedrag is geen goed idee omdat imitatie contraproductief is. Het ging de afgelopen dagen weer volop over de ‘ownership theory’. Die zegt dat concurrenten een partij – bijvoorbeeld het VB – niet kunnen verslaan als ze standpunten van die partij kopiëren, of er dichter bij aansluiten. En de theorie bleek opnieuw te kloppen. In Nederland kozen mensen voor Wilders, de eigenaar van het migratiethema.

Imitatie werkt ook niet omdat het voor de critici van migratie nooit streng genoeg zal zijn. Dat maakt van het thema voor populisten een hoorn des overvloeds, a gift that keeps on giving. Tenzij we van Europa een door en door gemilitariseerde, totalitaire staat maken zullen de eindeloze grenzen van ons continent altijd poreus blijven. Een democratisch Europa kan niet waterdicht worden afgesloten. Migratie kan hoogstens ingeperkt worden, en in goede banen geleid. En dus zal elke democratische partij die in de race stapt om de grenzen zo hermetisch mogelijk af te sluiten altijd verliezen. Er zal altijd een extreemrechtse politicus zijn die nóg harder, nóg onrealistischer en nóg populairder zal zijn dan zij.

In dat licht is het nog niet zo dom van De Croo om over koopkracht te beginnen in plaats van over migranten. Er valt op migratie niet veel te winnen. Democraten die niet ten onder willen gaan veranderen op dat punt niet van koers. Ze zorgen ervoor dat zo veel mogelijk mensen zich hier thuis blijven voelen, met, jawel, een goede gezondheidszorg en betaalbare woningen. Als democratische partijen, van de N-VA tot Groen, expliciet vasthouden aan hun morele principes en een realistisch maar positief toekomstbeeld vooropzetten, dan is het defaitisme over 9 juni nergens voor nodig. Zonder cordon en zonder droom, daarentegen, is een nederlaag onvermijdelijk.