‘Het antimigratiediscours van Vlaams Belang: normaliseren we een complottheorie?’

‘De omvolkingsretoriek van extreemrechts is een gif dat zowel het samenleven bemoeilijkt als de ontwikkeling van Vlaanderen afremt’, schrijft socioloog Dirk Geldof. ‘En ondertussen lijken er amper nog politici te zijn die een meer realistisch en humaan beeld over migratie durven vertellen.’

Sinds vorig weekend het Vlaams Belang haar anti-migratie-discours terug centraal zette met een waarschuwing voor de zogenaamde ‘omvolking’, lijkt de term definitief ingang tye hebben gevonden in Vlaanderen. Dat is allesbehalve onschuldig. Het discours van Filip Dewinter is zo tot campagnethema gepromoveerd. Milderen kan je dat niet noemen.

Ondertussen bediscussiëren en becommentariëren, maar ook normaliseren alle mainstream media mee deze complottheorie, tot en met de voorpagina van De Standaard maandag, ook al stond de term tussen ‘haakjes’. Maar misschien nog problematischer: er lijken ondertussen amper nog politici te zijn die een meer realistisch en humaan beeld over migratie durven vertellen.

Na WO2 werden West-Europese landen immigratiesamenlevingen. De naoorlogse economische groei was gebaseerd op goedkope steenkool, olie en arbeidskrachten. Drie kwart eeuw migratie diversifieerde de Belgische bevolking. Eén op drie inwoners van België heeft nu een migratie-achtergrond, als we de geboortenationaliteit van de ouders meerekenen. In Vlaanderen is dat één op vier, in Brussel meer dan drie op vier. Weinig steden zijn zo superdivers als Brussel, maar ook in Antwerpen, Genk of Vilvoorde heeft de meerderheid van de inwoners wortels in migratie.

De diversiteit is ook hoger bij kinderen en jongeren, dan bij ouderen. Eén op drie jonge Vlamingen heeft een migratieachtergrond. Vlaanderen zal dus onvermijdelijk diverser worden door natuurlijke demografische ontwikkelingen. Dit is het Vlaanderen of België anno 2024, en daar heb je geen omvolkingscomplotten voor nodig. Overigens: bijna de helft van de Vlamingen die een ‘migratieachtergrond’ hebben, zijn al in ons land geboren.

(Lees verder onder de preview.)

Nog nooit zo divers

Verder zijn we al driekwart eeuw een immigratiesamenleving. Kunnen we daar stilaan aan wennen? Ieder jaar voegen zich zo’n 160.000 nieuwkomers legaal in onze maatschappij. Ook al verlaten ruim 80.000 mensen met een migratieachtergrond jaarlijks ons land, migratie is de belangrijkste bron van onze langzame bevolkingsgroei. Zonder migratie zou onze bevolking én onze economie krimpen.

Kortom, Vlaanderen was nog nooit zo divers; het zal ook nooit meer zo wit zijn als vandaag. Toch blijven velen de illusie voeden dat ze die demografische veranderingen kunnen stoppen en dat de diversiteit niet verder zal toenemen. Het extreemrechtse ‘omvolkingsdiscours’ kadert deze veranderingen van de Belgische bevolking als een bedreiging voor ‘onze’ samenleving, voor ‘onze’ cultuur, voor ‘onze’ waarden en normen. Maar wie is dan ‘ons’, anno 2024?

Wij-zij-denken problematisch

Wie weigert de bestaande diversiteit van onze bevolking te herkennen als realiteit, betonneert het wij-zij-denken: tussen hen die hier ‘altijd’ al waren, en zij die migreerden, of van wie de ouders of grootouders migreerden. Omvolkingsprofeten zien ‘dé Vlaming’ en ‘dé Vlaamse cultuur’ als wit, homogeen, statisch en onveranderbaar. Ze poneren een kijk op de Vlaamse bevolking die enkel de landgenoten zonder migratieachtergrond als volwaardig meetelt, én meer nog: één op vier Vlamingen vandaag als een ‘bedreiging’ neerzet.

Wie domineert de taal?

Extreem-rechts domineert steeds meer de taal waarin we over migratie en diversiteit spreken. Hun polariserende framing wordt ook in de media te gemakkelijk overgenomen, zoals we ookj deze week weer zien. Maar… zo’n negatief en polariserend anti-migratiediscours vinden we niet meer alleen bij extreemrechtse partijen. Er zijn nog amper politici van centrum-rechts tot links die over migratie en diversiteit als een vanzelfsprekend deel van onze samenleving kunnen, willen, durven of mogen spreken. Wie voelde zich nu weer niet in België als hij door Molenbeek reed? Angst en populisme regeren het land, of toch de politiek. Het stilzwijgen over samenleven in diversiteit klinkt soms oorverdovend. Een realistische en humaan discours dat alle inwoners van ons land verbindt, lijkt steeds verder zoek.

(Lees verder onder de preview.)

Zelfs in lichtere vormen is die groeiende polarisatie rond diversiteit problematisch. De ‘andere’ wordt steeds vaker ontmenselijkt. Als het over asielzoekers gaat, tolereren en organiseren we al drie jaar lang een opvangcrisis: we zijn het ‘normaal’ gaan vinden dat meer dan 3000 mensen vandaag op straat moeten leven omdat hun recht op opvang wordt ontzegd. De angst voor vermeende aanzuigeffecten maakt asielcentra in steeds minder gemeenten gewenst en houdt de opvangcrisis mee in stand.  

Ook de meer dan noodzakelijke actualisering van het migratiewetboek moet de illusie van verstrenging te wekken. Gezinshereniging wordt verdacht gemaakt, zelfs door partijen voor wie het gezin ooit de hoeksteen van de samenleving was. Waar deportatieplannen van extreem-rechts in Duitsland meer dan een miljoen mensen mobiliseren om hierteghen op straat te protesteren, lijkt bij ons vooral gewenning te spelen, en strategische spelletjes of men nu wel of net niet met het Vlaams Belang wil regeren.

Het kan en moet anders

Vandaar deze oproep, aan politici van alle democratische partijen én aan opiniemakers: wie durft (opnieuw) een taal gebruiken om op een humane en verbindende manier het debat over migratie en diversiteit te voeren? Superdiversiteit erkennen als realiteit is daarbij een eerste stap: cruciaal om een beleid te voeren voor alle Vlamingen of Belgen, ongeacht hun herkomst.

De omvolkingsretoriek van extreemrechts is een gif dat zowel het samenleven bemoeilijkt als de ontwikkeling van Vlaanderen afremt. Het verandert de diversifiëring niet, maar maakt het samenleven wél moeilijker. Een ander en meer humaan discours is nodig als tegengewicht voor het populistische en polariserende discours over migratie.

Kortom, wie durft de superdiverse realiteit van vandaag onder woorden brengen, de samenlevingsproblemen die er zijn constructief helpen oplossen, en vooral: mensen verbinden, in een taal die alle Vlamingen respecteert en vooruit helpt? Dat is anno 2024 misschien we de uitdaging.

Dirk Geldof is socioloog aan het Kenniscentrum Gezinswetenschappen & Universiteit Antwerpen. Hij is co-auteur van Superdivers Vlaanderen. Geografie van een nieuwe realiteit (ASP).