‘Hervorm de regeringsvorming’

‘Niet alleen de politieke versnippering laat vandaag weinig ruimte voor ideologische marges, dat doen ook de uitdagingen waar we voor staan’, schrijft Wouter Beke (CD&V). Hij reageert op recente voorstellingen om de rol van de koning bij de regeringsvorming in te perken.

De passage over regeringsvorming in het regeerakkoord leest als volgt.

Tijdens deze legislatuur werd deze passage geconcretiseerd in de Commissie Institutionele Vernieuwing van de Kamer, waar verscheidene grondwetsspecialisten werden gehoord.

In de commissie was iedereen het erover eens dat de verbrokkeling van ons partijpolitieke landschap een factor is die bijdraagt tot onze moeilijke regeringsvormingen. Hoe meer partijen, hoe moeilijker het besturen is.

Ons land is hierin echter niet uniek. In Nederland zitten nog meer partijen in het parlement (nochtans hebben ze daar geen last van communautair gesplitste partijen). Bij de afgelopen Nederlandse verkiezingen dienden meer dan dertig partijen zich aan. Voor elk wat wils…

De kiesdrempel die bij ons twintig jaar geleden is ingevoerd, heeft de versnippering wel tegengegaan, maar verhindert anderzijds ook politieke vernieuwing. Een verdere optrekking ervan is dus toch niet wenselijk.

Een federale kiesomschrijving dan maar, zoals Groen en Open Vld naar voren schuiven? Nochtans werken federale of nationale kiesomschrijvingen, zoals in Nederland, verdere verbrokkeling in de hand. Het zou zorgen voor een meer ‘federale reflex’ volgens de aanhangers. Alleen is het vreemd dat men dit idee dan niet wil doortrekken en de consequenties ervan niet wil aanvaarden: namelijk geen voorafbepaling van het aantal Nederlandstalige of Franstalige zetels meer in de Kamer. Wie een federale kieskring consequent doordenkt, heft ook de pariteit in de ministerraad op en schaft de alarmbelprocedures af. In het Frans zegt men: «on ne peut pas avoir le beurre, l’argent du beurre et la sourire de la cremière.»

(Lees verder onder de preview.)

Vooruit voegt daaraan een deadline toe in de regeringsvorming. Is er na (bijvoorbeeld) zes maanden nog geen regering gevormd, dan komen er opnieuw verkiezingen. Landen waar dit ingevoerd is (zoals Spanje of Israël) tonen echter aan dat dit niet noodzakelijk aanzet tot snellere regeringsvormingen of duurzame regeringen. Een alternatief kan zijn om via een referendum het woord terug aan de kiezer te geven, zoals in Zwitserland. De kiezer mag zich dan uitspreken over belangrijke maatschappelijke thema’s.

De geschiedenis leert ons dat een volksraadpleging in België niet werkzaam is. In 1950 organiseerde ons land een volksraadpleging over de terugkeer van koning Leopold III, de zogenaamde ‘koningskwestie’. 57,7% van de Belgen stemde voor een terugkeer.

In Vlaanderen was zelfs 72% voorstander, maar in Wallonië slechts 42%. Het gevolg: een diep verdeeld land en een afloop die haaks stond op de uitslag van de volksraadpleging. Koning Leopold III moest aftreden en Boudewijn werd de vijfde koning der Belgen.

Waar ligt dan wel de oplossing? Wij stellen een nieuw deblokkeringsmechanisme voor dat in werking treedt korte tijd na de verkiezingen. Wanneer men er niet in slaagt om binnen een periode van zes maanden een coalitie tot stand te brengen, dient er een regering gevormd te worden volgens het model van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Binnen elke taalgemeenschap van de Kamer van volksvertegenwoordigers wordt er onafhankelijk van elkaar een meerderheid gevormd. Deze Vlaamse en Franstalige meerderheden maken vervolgens samen de federale regering uit. Een afspiegelingsregering dus.

Je kan de vraag stellen of dit het ideologische debat niet in de weg staat en of ideologisch meer coherente meerderheden niet geschikter zijn. De waarheid is dat niet alleen de politieke versnippering weinig ideologische marges laat, maar ook de uitdagingen waar we voor staan (vergrijzing, klimaatverandering, veiligheid) en de manier waarop Europa en de financiële markten toekijken op onze begrotingen de komende jaren.

Vraag maar eens aan de Grieken hoe het eraan toegaat als Europa orde op zaken komt stellen. Of aan Liz Truss hoe snel het kan gaan als de financiële markten hun vertrouwen opzeggen. Zij moest als Britse premier in 2022 al na 49 dagen opstappen.

Daarnaast stellen we vast dat samenvallende verkiezingen de coalitievorming niet vergemakkelijkt, integendeel. Gelijkvormige coalities op verschillende niveaus lijkt een deugdzame ambitie, maar de kiezer legt de puzzel soms anders in de verschillende entiteiten in ons land.  Dit brengt ook een democratisch deficit met zich mee. Kiezers horen zich uit te spreken over het gevoerde en te voeren beleid op federaal en op deelstatelijk niveau. De deelstaten moeten daarom kunnen beschikken over de mogelijkheid om gebruik te van de constitutieve autonomie die de grondwet hen heeft toegekend om verkiezingen te kunnen organiseren los van het federale niveau.

Ten slotte willen we de Kamer de mogelijkheid geven zichzelf te ontbinden. Vandaag kan alleen de Koning dat. Ook de Kamer moet de mogelijkheid krijgen om een motie van ontbinding op te stellen indien na de verkiezingen geen regering kan worden gevormd. Wij stellen voor dat een derde van de leden deze motie moet steunen alvorens ze kan worden ingediend.