Gwendolyn Rutten (Open VLD): ‘De renovatieplicht was goed bedoeld, maar we moeten bijsturen’

Op 13 oktober trekken we naar het stemhokje voor de gemeenteraadsverkiezingen. Daarom brengt De Gemeenteraad van Knack drie weken lang lokale politici samen om te praten over lokale hete hangijzers. Deze week: wonen. ‘Ik ga nooit naar de vergaderingen over ruimtelijke ordening. Bewust.’

‘Het debat over wonen is bij uitstek een ideologische discussie. Dit is links versus rechts: hoop je op de onzichtbare hand die alles oplost of waakt de overheid over het recht op wonen?’ Antwerps PVDA-kopstuk Jos D’Haese gooit meteen zijn bedenkingen op tafel. Kort daarvoor had Gwendolyn Rutten (Open VLD), burgemeester van Aarschot, tot tweemaal toe gezegd dat de zoektocht van lokale beleidsmakers naar oplossingen geen kwestie is van ideologie, maar van deontologie. ‘Ik sta open voor alle mogelijke maatregelen’, aldus Rutten.

Want de woonproblematiek is ernstig, dat erkennen de vier politici aan tafel op de redactie van Knack. ‘Het thema heeft veel te weinig aandacht gekregen, maar kwalitatief én betaalbaar wonen wordt een van onze grootste uitdagingen de komende jaren’, zegt Mien Van Olmen (CD&V), burgemeester van Herentals. Haar collega uit Bredene erkent: ‘De oppositie verwijt me dat wij onze kustgemeente volbouwen, wat niet klopt’, zegt Steve Vandenberghe (Vooruit). ‘Tegelijkertijd willen we dat mensen, óók jongeren, in Bredene nog op betaalbaar kunnen wonen. Dat is een moeilijk evenwicht.’

‘Verappartementisering’

Het hoge woord is eruit: betaalbaarheid. Zowel alleenstaanden als koppels zitten met de handen in het haar: gaan ze kopen of huren? Tegelijkertijd kampt Vlaanderen met een erfenis van decennialange ruimtelijke verrommeling, met duizenden kilometers aan lintbebouwing als archetypisch voorbeeld. Ruimtelijke planners en instituten zoals de Vlaamse Bouwmeester zeggen het al lang: we moet dichter bij elkaar wonen. En ook: hoger. Dat is op termijn de bedoeling van de bouwshift, vroeger beter bekend als de betonstop.

Gwendolyn Rutten: ‘Die experts bekijken het vanuit een macroperspectief, en ik heb respect voor hun theoretische blik. Maar als je de woonbehoeften van de mensen bekijkt, dan is dat toch wel andere koek. Wij zitten in Aarschot nu met een maximum van drie à vier bouwlagen. Ik ga van mijn gemeente geen torenstad maken. Dat is niet onze eigenheid, niet onze identiteit.’

Wat is dan wel nodig? Minder regeltjes, zegt Rutten. ‘Door verouderde voorschriften is het vandaag moeilijk om huizen op te delen. Maak het toch mogelijk dat je villa’s of grote alleenstaande woningen makkelijk kunt opdelen. Zorg dat we in onze landelijke deelgemeenten meer kangoeroewoningen kunnen maken, of huizen kunnen opdelen zodat er twee gezinnen kunnen wonen. En dan kunnen we in het centrum gericht kijken waar we wat hoger bouwen.’

Mien Van Olmen knikt. ‘Ook in Herentals houden we hoogbouw af. In onze deelgemeenten proberen we de verappartementisering terug te dringen om de identiteit van onze dorpen te bewaken. Dat wil niet zeggen dat we minder bouwen. Wij hebben een bewuste strategie om via collectiviteiten te verdichten met voldoende groen, zónder de hoogte in te gaan. Een voorbeeld: vandaag wonen senioren vaak in een veel te grote woning. Tegelijkertijd willen ze niet naar een woonzorgcentrum dat ver uit hun vertrouwde omgeving ligt. In overleg met de privésector hebben we mooie projecten gerealiseerd binnen de dorpskernen, waardoor de senioren kleiner wonen, maar in hun vertrouwde omgeving hun pannenkoek kunnen blijven eten.’

Steve Vandenberghe is trots dat Bredene de kustgemeente is met de minste hoogbouw. ‘Wij zijn de enige gemeente zonder dijk. Waar in Oostende appartementsblokken staan, hebben wij duinen. In Bredene bedraagt de maximale hoogte vijf bouwlagen en een dak. Wat vroeger onze zwakte was, is nu onze sterkte: Bredene is de sterkst groeiende gemeente aan de kust. Wij vullen de bouwgronden in die we nog hebben, en doen ook aan inbreiding (bouwen binnen de bestaande bebouwing, nvdr).’ Maar het thema leeft enorm, zegt hij. ‘Betaalbaar wonen is een gevoelig gespreksonderwerp aan de kust. Al moet je alles in zijn context bekijken. In Knokke kost een appartement van 90 vierkante meter vandaag bijna 500.000 euro. Met dat geld koop je in Bredene een alleenstaande villa met alles erop en eraan.’

Als kandidaat-burgemeester van de grootste stad van Vlaanderen heeft Jos D’Haese minder problemen met hoge gebouwen. ‘De komende 16 jaar ontvangt onze stad 30.000 nieuwe inwoners. In een totaalvisie op de woonnood in Antwerpen is hoogbouw vanzelfsprekend. Maar net die totaalvisie ontbreekt in het bestuur van burgemeester Bart De Wever (N-VA). Bereikbaarheid, groene ruimte… Het maakt niet uit in Antwerpen. Het zijn de schepen en de projectontwikkelaar die onderling afspreken hoeveel bouwlagen er mogen komen, pas daarna is de administratie aan zet. Bij ons mag iedere miljonair zijn eigen toren maken, we zijn het New York aan de Schelde. Met als gevolg dat er binnenkort alleen nog miljonairs kúnnen wonen.’

Vooruit-burgemeester Vandenberghe: ‘Mijn partij heeft de absolute meerderheid, maar ik haalde er de CD&V bij op één voorwaarde: dat zij de schepen van Ruimtelijke Ordening zouden leveren. Onze schepen is streng en dat steun ik 100 procent. Ik ga nooit naar de vergaderingen over ruimtelijke ordening. Bewust, want ik wil zo objectief mogelijk het overzicht bewaren.’ D’Haese reageert aangenaam verrast: ‘Heel inspirerend.’

Senioren aan de zumba

Allemaal goed en wel, maar als elke burgemeester hoger bouwen tegenhoudt omwille van de identiteit van de gemeente, dan zal het nooit lukken. Vandenberghe is het daar niet mee eens. ‘Wij zijn burgervaders en burgermoeders die willen dat onze mensen graag in hun gemeente wonen. Dat is onze corebusiness. Wij moeten waken over een visie die bestaat uit vijf elementen: betaalbaarheid, leefbaarheid, voldoende ruimte voor kinderen, veiligheid en vlotte mobiliteit. Met die visie mag geen enkele projectontwikkelaar zich bemoeien.’

Zoals de socialist zelf aangeeft, staat betaalbaarheid niet per definitie garant voor leefbaarheid. Verdwijnende bankautomaten, postkantoren en bushaltes halen al jarenlang het nieuws. Volgens CD&V-politica Van Olmen helpen alle beetjes. ‘Lange tijd dachten we dat alles pais en vree was in een van onze landelijke dorpen. Tot we een rondvraag organiseerden. Plots ontdekten we een enorme problematiek van eenzaamheid bij ouderen. Mensen die klaagden dat ze naar de supermarkt moesten gaan, want in hun buurt was geen winkeltje meer te vinden. Toen zijn we begonnen met een wekelijkse markt. Daar tekenden ook vrijwilligers present die een marktcafeetje openden. Dat was een groot succes. Nu vinden er taal- en crealessen plaats, en ook kaartnamiddagen. Senioren doen er aan zumba. Als lokaal bestuur kunnen we die verbinding een beetje ondersteunen.’

Klinkt herkenbaar, zegt Rutten. ‘Kleine dingen kunnen een wereld van verschil maken. Op onze Grote Markt hebben we een speelfontein geplaatst en nieuwe zitbanken gezet. Daarvóór was het plein weliswaar netjes, maar bestond het van gevel tot gevel alleen uit steen. Vandaag, als het warm is en gezinnen met kinderen het plein bezoeken, zijn we net een stukje Plopsaland.’

‘Als grote stad heeft Antwerpen grote uitgaansbuurten nodig’, haakt D’Haese in. ‘Maar het bruisende nachtleven, onder meer in de studentenbuurt, komt steeds meer onder druk te staan. Omdat er redelijk snel repressief wordt opgetreden: in plaats van overleg tussen buurtbewoners te organiseren, wordt er te snel naar GAS-boetes gegrepen. Bovendien zien we dat publieke feestzalen worden vervangen door private initiatieven. Daar is niks mis mee, maar de prijzen ligger er veel hoger. Bij ons in Borgerhout hebben wij De Roma, dat is het.’

Thuislozen in de Kempen

Het gesprek meandert richting sociaal wonen. Want het gebrek aan sociale woningen zet druk op de woningmarkt, vooral kandidaat-huurders zijn het slachtoffer. Ongeveer 176.000 huishoudens staan op de wachtlijst voor een sociale woning. De drie burgemeesters aan tafel bevestigen dat zij het zogenaamde ‘bindend sociaal objectief’ behalen, waarbij gemeenten binnen een bepaalde termijn een vooraf bepaald aantal sociale huurwoningen moeten realiseren.

Volgens Gwendolyn Rutten heeft de Vlaamse regering – concreet: minister van Wonen Matthias Diependaele (N-VA), wellicht de volgende Vlaamse minister-president – de gemeenten die hun doel niet behalen te weinig achter de veren gezeten. Meer nog, zegt D’Haese, ‘Diependaele wilde het omgekeerde doen: gemeentes die meer deden dan wat ze moesten doen, wilde hij niet meer financieren. Gelukkig is die beslissing vernietigd door het Grondwettelijk Hof.’

Het thema ligt extra gevoelig voor Van Olmen. Tot verbazing van haar collega’s uit Aarschot en Bredene wordt haar Kempische stad zwaar getroffen door dak- en thuisloosheid. ‘Onze doorstroomwoningen en noodopvang zitten de laatste jaren gewoon vol. Wij huren nu zelfs kamers in hotels en motels voor thuisloze mensen. Wat me extra zorgen baart, is dat ik steeds meer gezinnen aantref. Herentals kampt met problemen die je vroeger alleen in de grootstad zag. Daarom is het een heel bewuste keuze dat wij blijven investeren in sociale woningen.’

Steve Vandenberghe wijst ook nu uitdrukkelijk op het totaalplaatje. ‘Wij hebben nog ruimte voor een vierhonderdtal bijkomende sociale woningen. Uiteraard moeten er extra woonplaatsen bijkomen, maar ik vind het belangrijk dat die buurt leefbaar is. Daarom wil ik ook een buurthuis, waar de mensen terechtkunnen. Er moeten voldoende speelruimtes komen voor de kinderen. En ja, ook winkels, want helaas worden we geconfronteerd met het wegvallen van veel bakkers, slagers en andere kleine handelszaken.’ Voor de PVDA moeten grote bouwprojecten in de steden bestaan uit een derde sociale woningen, een derde betaalbare woningen, ‘en een derde waar de projectontwikkelaar zijn zin mee kan doen’, zegt D’Haese. ‘Project­ontwikkelaars zijn niet de vijand van de PVDA, alleen mogen zij niet beslissen over de stedelijke ontwikkeling.’

D’Haese oppert het voorstel om huurprijzen te plafonneren, zoals dat al bestaat in Parijs. ‘Op basis van objectieve criteria én in overleg met de huurders en verhuurders’, zegt hij. Rutten riposteert: ‘Ik begrijp de bezorgdheid. Maar een verhuurder die boven op de vele verplichtingen – om bijvoorbeeld energetisch in orde te zijn – een prijsplafond moet slikken? Dat is van het goede te veel. We weten wat het gevolg zal zijn: minder huurwoningen.’ Rutten lijkt wel een opening te maken voor handelspanden. ‘Ik ben een liberaal, maar ik stel me soms grote vragen bij de gevraagde huurprijzen. Soms lijkt het alsof mensen liever hebben dat hun pand staat te verkommeren dan dat ze het goedkoper zouden verhuren.’

Renovatieplicht

Tijdens de eerste Gemeenteraad van Knack valt het op hoeveel hefbomen voor wonen niet bij de lokale besturen, maar bij hogere overheden liggen – vooral bij de Vlaamse regering. CD&V’ster Van Olmen is bezorgd over de manier waarop minister voor Omgeving Zuhal Demir (N-VA) waakte over bouwen in watergevoelig gebied. ‘Het beleid is doorgeslagen. Ik ken een jong koppel wiens bouwgrond plots blauw werd gekleurd op de kaart van overstromingsgevoelige gebieden. Waarom? Omdat een grote stortbui die verkaveling ooit blank heeft gezet. Ook socialehuisvestingsmaatschappijen worden gehinderd door de strengere regels.’

Maar kwam de ingreep van Demir er niet precies door het decennialange beleid van ‘vrijheid, blijheid’ rond bouwen, gesteund door de CD&V? Van Olmen: ‘Er zijn inderdaad foute keuzes gemaakt waarbij gebouwd werd in ongeschikte gebieden. Maar nu is er een realiteitstoets nodig.’

Rutten snijdt de renovatieverplichting aan, de Vlaamse verplichting voor nieuwe eigenaars om eigendommen met EPC-label E of F binnen de vijf jaar minstens te renoveren richting label D. Die omstreden regel ligt op de tafel van de Vlaamse regeringsonderhandelaars. ‘Intellectueel weten we waarom we energiezuinige woningen willen, maar dat heeft een gigantische impact op de betaalbaarheid. Vroeger kocht je een woning en kampeerde je in één of twee kamers om de rest van het huis op je gemak te renoveren. Vandaag is er tijdsdruk, en dreigen boetes.’

D’Haese: ‘U hebt die verplichting wel mee ingevoerd, hè?’

Rutten: ‘Het was goed bedoeld, maar we moeten bijsturen, zo simpel is het.’