Grondwetspecialist Patricia Popelier: ‘Met het volksberoep wil N-VA de rechtsstaat afbreken’

In deze campagne is er een stevige bijrol weggelegd voor de grondwet. Van een artikel over het recht op ondernemen tot strenger optreden tegen online haat: zowat elke partij wil bestaande grondwetsartikelen aanpassen of nieuwe toevoegen.

Doordat de regering en de Kamer (de Senaat volgt nog) een lijst van artikelen voor herziening vatbaar hebben verklaard, is er best veel mogelijk in de volgende zittingsperiode.

‘Het zijn boeiende tijden voor grondwetsexperts’, zeg professor grondwettelijk recht Patricia Popelier (UAntwerpen). ‘De grondwet is dan ook heel symbolisch. Het is de identiteitskaart van een land die aangeeft voor welke waarden je staat.’

Is het meer dan symboliek? De Open VLD wil het recht op abortus en euthanasie grondwettelijk verankeren, maar zal dat ons ook beter beschermen?

Patricia Popelier: Door het in de grondwet te zetten, ben je beschermd tegen wetgeving die bijvoorbeeld abortus opnieuw volledig strafbaar wil maken. Het is dus een extra bescherming tegen een toekomstige regering, want die zal eerst een tweederdemeerderheid moeten hebben om het artikel aan te passen.

Groen wil dan weer dat mensen die online haat spuien over de lgbtq-gemeenschap voor de strafrechter komen.

Popelier: Daarvoor is een aanpassing nodig van artikel 150. Eigenlijk zouden zogenaamde drukpersmisdrijven voor het hof van assisen moeten komen, maar aangezien een assisenzaak zo’n gedoe is, gebeurt er niets. Er is wel een uitzondering voor misdrijven die betrekking hebben op racisme of xenofobie. Je zou die lijst kunnen uitbreiden zoals Groen dat wil. Alle begrip, maar misschien moeten we het concept van drukpersmisdrijven zelf eens herbekijken.

De groenen waren overigens blij met de stemming in de Kamer die dierenwelzijn in de grondwet verankerde. De N-VA en het Vlaams Belang onthielden zich, de CD&V en de Open VLD stemden tegen. Critici vrezen een hellend vlak voor bepaalde economische sectoren, bijvoorbeeld de landbouw.

Popelier: Dat is overdreven, want de nieuwe passage komt onder artikel 7bis: het wordt dus geen grondrecht, maar geeft de richting aan waar het beleid rekening mee kan houden. Je kunt dus geen wetten goedkeuren die regelrecht tegen het principe indruisen, maar je kunt er ook niet meteen subjectieve rechten uit halen.

De Kamer keurde op voorzet van de regering de lijst goed met artikelen die het volgende parlement kan wijzigen met een tweederdemeerderheid. Ook artikel 195, de sleutel op de grondwet, staat erbij. Volgens de regering kunnen zo alle grondwetsartikelen aangepast worden.

Popelier: Ik heb me destijds uitgesproken tegen de truc met artikel 195 onder de regering-Di Rupo. Wel, nu vind ik het nog erger. Onder Elio Di Rupo (PS) werd een staatshervorming onderhandeld. Toen de politici merkten dat ze artikelen moesten aanpassen die niet voor herziening vatbaar waren verklaard, heeft men gebruik gemaakt van artikel 195, dat wél op de lijst stond. Vandaag zegt men: ‘We hebben het toen gedaan, nu is het onze passe-partout om het beperkte democratische spel dat we hebben te omzeilen.’ Dit gaat volledig in tegen de geest van de grondwet. Artikel 195 zegt dat je een lijst moet opstellen van de artikelen die je wilt aanpassen. Met die lijst ga je naar de kiezer om te kijken hoe die zich daarover uitspreekt. Nu wil men via artikel 195 álles mogelijk maken. Eigenlijk zou men beter het artikel zelf aanpassen, want onze herzieningsprocedure is slecht aangepast aan grote staatshervormingen. Als dat de bedoeling is, mag artikel 195 gerust op de lijst.

In theorie betekent dit dus dat de N-VA werk kan maken van haar ‘volksberoep’? Daarmee wil de partij van Bart De Wever bepaalde wetgeving, bijvoorbeeld over de garantie op sociale zekerheid, afschermen van vernietiging door het Grondwettelijk Hof.

Popelier: Ja, en dat is totaal onaanvaardbaar. Het wordt steeds meer bon ton voor politici om rechterlijke uitspraken naast zich neer te leggen. Het principe van de rechtsstaat is dat je geen wetten maakt die strijdig zijn met de grondwet, en dat je rechterlijke uitspraken respecteert. Punt.

Van volksberoep tot het Australische model: de belangrijkste punten uit het kiesprogramma van de N-VA

Canada doet het ook.

Popelier: Canada is nog erger, want daar gaat het niet eens over sociaal-economische grondrechten, die de N-VA viseert, maar over de grondrechten die de N-VA heilig verklaart, zoals de vrijheid van meningsuiting. In Canada krijgt het principe zware kritiek. Dit past in de tendens om het vertrouwen in de rechter te ondermijnen. Volgens de N-VA staan democratie en rechtsstaat tegenover elkaar, maar meer rechtsstaat betekent niet per definitie minder democratie. De N-VA wil hiermee de rechtsstaat niet herstellen maar afbreken.

Alternatieve staatshervorming: wat zijn nu precies die ‘bicefale bevoegdheden’ waar Bart De Wever (N-VA) het over heeft?