Grond belasten om wonen betaalbaar te houden: ‘Dit vraagt politieke moed’

Voer een grondbelasting in, stellen Stefanie Dens en Erik Vandenpoel van denktank De Vrijdaggroep voor.  ‘We willen vooral het debat openen.’

Waarom stellen jullie een grondbelasting voor?

Erik Vandenpoel: Tijdens onderzoek naar betaalbaar wonen viel het ons op hoe groot het aandeel van grond is in de kosten van een huis. Bovendien wordt er gigantisch gespeculeerd met grond. Het gevolg? Veel mensen vallen uit de boot en anderen profiteren enorm. Daarnaast brengt het huurders in een meer precaire situatie. Het leek ons dus logisch om eerst naar grond te kijken als je het woonprobleem wilt oplossen.

Stefanie Dens: Aan de UAntwerpen werken we rond betaalbaar wonen in het kader van de bouwshift, die tegen 2040 wil garanderen dat er geen extra open ruimte aangesneden wordt voor bebouwing. Centraal in dat vraagstuk staat hoe beschikbare open ruimte gevrijwaard kan worden en met het extra woningaanbod efficiënt kan worden omgegaan. Het is interessant om te onderzoeken welke rol het juridisch herbestemmen van gronden in die bouwshift kan spelen.

Wat houdt jullie voorstel in?

Vandenpoel: Concreet geven we een voorbeeld van een belasting van 0,5 procent op de waarde van een stuk grond. Het is moeilijk om het effect op de woningmarkt in te schatten, maar we denken dat dat al veel invloed kan hebben. Vergeet niet dat we een belastingverschuiving voorstellen; we willen de belasting niet verhogen.

Met 0,5 procent kun je al een substantieel vermogen vrijmaken. Maar het is wel moeilijk om in te schatten hoeveel lager de loonkosten kunnen bij zo’n belasting. In de VS hebben economen gesimuleerd dat de loonkosten met 20 procent konden verlaagd worden bij een grondbelasting van 5 procent. Maar de Amerikaanse context is uiteraard de onze niet.

Dens: Ons opiniestuk beweert niet ‘de oplossing’ te hebben. We willen het debat vooral openen. We reiken de hand aan gespecialiseerde fiscalisten om ons voorstel te berekenen en zo de ideale belastingvoet te bepalen. We roepen studiediensten van politieke partijen op om ons voorstel grondig te onderzoeken.

Er is al een soortgelijke belasting: het kadastraal inkomen. Wat is daar mis mee? 

Vandenpoel: Ten eerste staat die totaal niet in verhouding met de huidige waarde van vastgoed. Het kadastraal inkomen is gebaseerd op de huurwaarde van vastgoed in 1975. Ten tweede belast een grondbelasting niet de gebouwen, maar de grond. Het zou op die manier eigenaars stimuleren om hun gebouwen te vernieuwen. Nu zijn er mensen die rijk worden van grond, terwijl er niets zinvol mee gebeurt.

Dens: Het kadastraal inkomen is heel laag voor gronden die nog verkaveld moeten worden of slecht gelegen zijn, en hoog voor gronden die in steden liggen. Maar de maatschappelijke kosten van bouwen in die verkavelingen zijn veel groter. Er moeten dan bijvoorbeeld nieuwe wegen en nutsvoorzieningen aangelegd worden.

Vandenpoel: Wij vinden dat een grondbelasting een stuk grond in zijn optimale benutting moet belasten. Als je grond bezit en die niet optimaal benut, zal je dus ’te veel’ belastingen betalen. Zo willen we mensen stimuleren om te investeren in verdichting of verduurzaming. En een grondbelasting kan ook gebruikt worden om afgelegen wonen financieel minder interessant te maken. Versnippering en lintbebouwing zijn gigantische problemen. We willen de ruimtelijke ordening dus zachtjes sturen door de belasting te hervormen.

Is zo’n licht sturende maatregel dan beter dan een harde betonstop?

Dens: De betonstop doet uitschijnen dat er een tekort aan land is, dat is niet het geval.  Het probleem is vooral dat we grond inefficiënt gebruiken. Een grondbelasting kan die inefficiëntie aanpakken, maar ze kan zeker ook dienen als opstapje naar een harde betonstop. Op termijn moet lintbebouwing verdwijnen. De grondbelasting kan daar een tool voor zijn.

Heeft jullie voorstel ook een ethische component?

Vandenpoel: Dat is een belangrijke beweegreden geweest. Het is in België te makkelijk om kapitaal te vergaren als je het geluk hebt om vastgoed te bezitten. Tegelijkertijd is het moeilijk om een bedrijf te starten en werknemers in dienst te nemen. De loonkosten zijn hoog en zelfs de lage lonen moeten veel belastingen betalen. Die belastingen werken contraproductief voor onze economie en moeten dus geminimaliseerd worden.

Daarom pleiten we voor een taxshift. Door taksen gedeeltelijk van arbeid naar grond te verschuiven kun je ongelijkheid beperken zonder de economie overmatig te schaden. Een grondbelasting is interessanter dan de algemene vermogensbelasting die sommigen voorstellen, denken wij. Investeren heeft een veel grotere meerwaarde voor onze economie dan grond bezitten. Er wordt te weinig naar grondbezit gekeken wanneer het gaat over ongelijkheid. 

Dens: Bovendien is degelijke huisvesting een universeel mensenrecht en dat mensenrecht negeert onze overheid totaal. Enorm veel mensen zijn op zoek naar betaalbare huur- en koopwoningen. Daarom hebben we gezocht naar manieren om zowel ondernemerschap te stimuleren als het recht op huisvesting te waarborgen.

Heeft jullie voorstel ook sociale gevolgen? Ik denk aan jonge mensen die net een huis gekocht hebben en de waarde van hun investering zien kelderen.

Vandenpoel: Het positieve effect op de woningmarkt zal inderdaad slechts zichtbaar zijn op lange termijn, maar dat is altijd het geval met zulke hervormingen. Het probleem van politici is net dat ze te veel van dag op dag denken. Het vraagt politieke moed om voorstellen als deze door te voeren en de effecten af te wachten. Maar we moeten durven te sleutelen aan onze belastingen.

Dens: Mensen die net een huis gekocht hebben, zullen het inderdaad merken. Daarom vinden we het belangrijk dat de invoering geleidelijk gebeurt, zodat wie net geïnvesteerd heeft er niet te veel last van ondervindt. Zo’n taks mag je nooit bruusk invoeren. Het gaat om een geleidelijke omschakeling.

Vandenpoel: Daarnaast vinden we dat ook het ook een progressieve belasting moet zijn. Ze moet dus stijgen naarmate je meer grond bezit. Het mag zeker niet ten koste gaan van de middenklasse voor wie een huis het belangrijkste vermogen is. De taks moet vooral mensen treffen die heel veel grond bezitten.

Ook al gaat het om een taxshift, de meeste mensen steigeren zodra ze het woord belasting horen vallen. Hoe gaan jullie hen overtuigen?

Vandenpoel: Ik zou benadrukken dat het niet om een nieuwe belasting gaat, maar om een hervorming van het kadastraal inkomen. We hebben al hoge belastingen, dus we moeten daar zeker niet zomaar eentje aan toevoegen. Maar de aversie voor belastinghervormingen mag politici niet tegenhouden om belastingen rechtvaardiger en de samenleving productiever te maken.

Dens: De discussies rond een taxshift zijn al aan de gang. Als die er komt, kan dit voorstel er evengoed aan toegevoegd worden. Ons voorstel kan ook directe positieve gevolgen hebben. Er komt een gigantische renovatieplicht op de mensen af. Een grondbelasting zal mensen een renovatiestimulans en -middelen geven.

Is er een politieke partij die dat voorstel op tafel durft te gooien?

Dens: Ik hoop vooral dat ze er met een open blik naar durven te kijken. Als ik naar het beleid rond betaalbaar wonen kijk, ben ik van geen enkele politieke partij onder de indruk. Rond sociale huisvesting heerst er momenteel wanbeleid, waardoor het recht op wonen uitgehold wordt. Dat er niet fundamenteler naar oplossingen wordt gekeken is enorm problematisch voor een land waar iedereen een baksteen in de maag heeft.

Vandenpoel: Stimulansen zoals de woonbonus hebben de prijzen alleen maar doen stijgen. Het was een nobel idee, maar gewoon verspild geld. Alternatieven moeten dus bespreekbaar worden. We geloven niet dat de volgende coalitie dit voorstel blind zal invoeren. Er moeten eerst studies komen over de Belgische context, want nu hebben we alleen studies over de VS. Maar we vonden het opvallend dat het tot nu toe nooit ter sprake is gekomen.

Dens: Een grondbelasting blind invoeren zou ook niet voldoende zijn. We moeten alle financiële maatregelen rond wonen en ruimtelijke ordening herbekijken. De klimaatverandering zal ons daartoe dwingen. Hetzelfde geldt voor ons belastingsysteem. Nu blijft het bij morrelen in de kantlijn. Ik hoop echt dat een partij sociaal en betaalbaar wonen met beide handen vastneemt. Wie weet kunnen ze er zelfs verkiezingen mee winnen.