‘Groei of groen? Waarom de klimaatstrijd economische groei nodig heeft’

‘De nieuwe “Clean Industrial Deal” die onlangs werd voorgesteld lijkt een stap in de juiste richting, maar de noodzakelijke principes blijven te vaag’, schrijft Pieter-Jan Van de Weghe. ‘Hoe kunnen we grote bedrijven vandaag aanzetten tot transformatie? Alvast niet door de financiering droog te leggen.’

Sinds de recente aflevering van “De Afspraak” beseffen we dat de politieke partij “BANAAN” van ondernemer Duchatelet etymologich afstamt van de geur die uit de fabrieken in Diepenbeek opsteeg. Wat we eveneens onthouden is dat Duchatelet zijn geldbuidel niet meer zal opentrekken in België. Volgens de ondernemer is het genoeg geweest.

Heeft hij, en in zijn kielzog andere investeerders, een punt? Het klopt dat Europa steeds verder afstand neemt van Amerika, laat staan van overige nieuwe economieën.  Amerika profiteert van een veel dynamischere economie en een grotere markt. Bij Europa is alles meer gefragmenteerd. Dat uit zich in een zwakkere muntunie, zwakkere kapitaalmarkten om geld op te halen, verschillende belastingstelsels en een lagere productiviteit.

De oplossingen die Europa daartegenover stelt is extra regelgeving. Papierwerk, stempels en certificaten. Het geloof in de verduurzaming ebt daardoor sneller weg dan het ijs op de Zwitserse Rhône-gletsjer.

Een pijnlijk voorbeeld is Arcelor Mittal, de staalreus onderzoekt sinds 2021 plannen om zijn bestaande hoogovens te vervangen door elektrische installaties, maar moet deze nu uitstellen omwille van “de politieke context en de Europese regelgeving”. Het bedrijf gelooft en focust nochtans, bij monde van de nieuwe CEO Frederik Van de Velde, in de groene transitie.  Steun voor het uitstel kwam er ook uit onverwachte hoek. Bond Beter Leefmilieu – niet meteen de natuurlijke bondgenoot van fossiele slurpers- gaf Arcelor Mittal geen ongelijk.

Met de vraag hoe we dit tij kunnen keren sprak ik met Akshat Rati.  De journalist van Bloomberg schreef met zijn scherpe pen en PhD in de scheikunde het boek “Climate Capitalism, Winning the Global Race to Zero Emissions”. Ik probeerde daarbij parallellen te leggen met Belgische organisaties, want “het is nu goedkoper om de wereld te redden dan om hem te vernietigen.”

Akshat gelooft in de merites van het kapitalistisch systeem. We hebben niet meer regelgeving nodig, maar een flinke opfrissing van onze economische instituties. Enerzijds moet er een manier komen om de prijs van koolstof mee te nemen in het economische systeem. Anderzijds moeten we onze markt drastisch hervormen. Het is aan de politici om te bepalen welke methode hiervoor het meest haalbaar en maatschappelijk aanvaardbaar is.

CO2 reduceren doen we niet via ChatGPT gegenereerde overheidsdocumenten, maar door innovaties in duurzame producten die vrij door Europa kunnen bewegen.

Een belangrijk punt in zijn verhaal is dat we het kind met het badwater niet meteen mogen weggooien. Grote vervuilers moeten niet verdwijnen, ze moeten transformeren.

Rati brengt het voorbeeld van CCS (Carbon Capture en Storage), een technologie die CO₂ uit industriële emissies afvangt, transporteert en langdurig opslaat ondergronds. De eerste volledige toepassing dateert van 1972 met als doelstelling om juist meer olie te kunnen oppompen. Vandaag gebruiken we die technologie voor heel andere doeleinden.

Een ander voorbeeld is het Deense Orsted, dat transformeerde van de hoeksteen van de Deense olie-industrie tot een mondiale windenergiegigant.

Bovenstaande voorbeelden tonen ten minste twee zaken aan: innovatie komt vaak uit de koker van bedrijven die als baarlijke duivel worden aanzien en sommige producten zijn erg belangrijk voor het economische weefsel maar erg moeilijk, maar niet onmogelijk, te vergroenen.

Bedrijven als Arcelor Mittal of het erg omstreden INEOS-project (met 4 miljard euro de grootste investering in de Europese chemie van de afgelopen 25 jaar en de meest duurzame ethyleenkraker) blijven daarom enorm belangrijk.

Hoe kunnen we die bedrijven aanzetten tot transformatie? Alvast niet door de financiering droog te leggen.

Cement, staal of plastics. Het zijn producten die alomtegenwoordig zijn in ons dagelijkse leven. Bovendien ongeloofwaardig om een samenleving in te richten zonder deze producten. Velen richten zich nu op ESG-financiering, maar die wijst vaak kapitaal toe aan bedrijven die al milieuvriendelijk zijn terwijl bedrijven met een hogere uitstoot en nood aan kapitaal om te transformeren worden uitgesloten.

Het kan dus anders. Rati beschrijft het verhaal van Engine No.1, een investeringsvehikel dat een klein belang kocht in ExxonMobil. Ze voerden campagne om Exxon te dwingen zijn strategie te veranderen en duurzamer te worden. Ze plaatsten 3 mensen in het bestuur en veranderden zo de koers van één van ’s werelds grootste oliebedrijven.

Ook België heeft enorm veel kennis in huis om innovatie te ondersteunen. VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) is een wereldvermaard onderzoekscentrum dat zich richt op duurzaamheid, cleantech en innovatieve technologieën. Maar ook IMEC, Energyville en tal van andere organisaties geloven in de kracht van creatieve destructie en brengen dit dagelijks in de praktijk.

Wat met het verder opschalen van bepaalde technologieën?

Het boek brengt het verhaal van het Indiase ReNew, opgericht in 2011 en doorgegroeid tot het eerste Indiase hernieuwbare energiebedrijf dat genoteerd werd aan de NASDAQ. Het toont de geweldige opschaling van zonne-energie. Ook in België zien we positieve voorbeelden die de markt ook democratiseren. Zo spelen een aantal coöperaties bijvoorbeeld mee met de grote jongens. Organisaties als Ecopower of Energent zorgen voor lokale verankering, maar bleken ook een baken van rust tijdens de energiecrisis.

De nieuwe “Clean Industrial Deal” die onlangs werd voorgesteld lijkt een stap in de juiste richting. Maar de noodzakelijke principes blijven te vaag.

Bovendien stopt het probleem niet bij een kleine vermindering van de administratieve lasten. Het hele economische systeem moet dynamischer. Van de belastingstelsels tot de kapitaalmarkt. Laat onze Europese leiders maar boven zichzelf uitstijgen, dan krijgen ze in de tweede editie van Ashkat z’n boek mogelijks wel een vermelding.