Gratis gezonde schoolmaaltijden? ‘Met een kanon op een mug schieten’

Vooruit maakt van gratis gezonde maaltijden op school een breekpunt om in de Vlaamse regering te stappen. De verkiezingen zijn blijkbaar in aantocht.

De invoering van een gratis gezonde maaltijd op school is voor Vooruit een breekpunt om deel te nemen aan een Vlaamse regering. Dat verklaarde ex-voorzitster en huidig minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez, die naar voren wordt geschoven als toekomstig Vlaams minister van Onderwijs. Vooruit wil met de gratis gezonde maaltijden komaf maken met ‘honger in de klas, want op een lege maag kan je niet studeren’, aldus Gennez.

Vooruit en met name ex-voorzitter Conner Rousseau beweerde vorig jaar dat er een probleem was van te veel lege brooddozen op school, en maakte daar toen al een strijdpunt van. Hij kreeg kreeg heel wat weerklank in de media. Begin deze maand bleek evenwel uit onderzoek van de UGent en het Vlaams Instituut Gezond Leven dat de brooddozen van de leerlingen in het basisonderwijs bijna nooit leeg zijn: dat zou volgens de onderzoekers slechts bij 0,3 procent van de brooddozen het geval zijn.

Gisteren namen de Vlaamse socialisten de vlucht vooruit: ze maken nu van gratis gezonde maaltijden op school dé voorwaarde om in een Vlaamse regering te stappen. Die maaltijden zouden er ‘om te beginnen voor alle kinderen in het basisonderwijs’ moeten komen. Een uitbreiding naar de middelbare scholen is dus later mogelijk.

‘Gratis gezonde maaltijden op school zijn geen goed idee om armoede te bestrijden’, zegt armoede-expert Wim Van Lancker (KU Leuven). ‘Armoede valt niet te reduceren tot een gebrek aan maaltijden. Bovendien blijkt uit onderzoek bij nul tot 15-jarigen dat slechts 0,7 procent niet om de twee dagen een gezonde maaltijd kan eten. Als je armoede wil bestrijden met het gratis verstrekken van gezonde maaltijden in de scholen, schiet je met een kanon op een mug.’

Groenten en fruit

Uit het brooddoosonderzoek blijkt wel dat de eetgewoonten bij kinderen vaak slecht zijn. In de conclusies van het rapport staat te lezen: ‘De onderzochte brooddozen waren gemiddeld slechts voor één derde (35 procent) gevuld met voedingsmiddelen die volgens de voedingsdriehoek gezond en milieuverantwoord zijn. Het merendeel van de brooddozen die werden beoordeeld, bevat ongezonde en niet milieuverantwoorde producten. De meerderheid van de kinderen bracht een stuk fruit mee als tussendoortje (63,6 procent), maar er zaten daarentegen weinig extra groenten en fruit in de brooddoos.’

Vanuit dat oogpunt vindt Van Lancker die gezonde schoolmaaltijden toch niet zo’n slecht idee: ‘Vlaanderen is ook een van de weinige regio’s die op dit vlak niets doet. In vele landen wordt er in schoolmaaltijden voorzien. Ik kan me ook voorstellen dat het bijvoorbeeld voor tweeverdieners een grote hulp zou zijn als er gezonde maaltijden op school worden aangeboden.’

Wat je volgens Van Lancker daarbij niet moet doen, is de verantwoordelijkheid voor die schoolmaaltijden bij de scholen zelf leggen: ‘Die zijn overbevraagd, de scholen hebben het al moeilijk om hun kerntaken uit te oefenen.‘

Vooruit-woordvoerder Niels Pattyn zegt dat vandaag al 60 procent van de basisscholen warme maaltijden aanbiedt. Bijna overal worden die door cateringbedrijven of traiteurs op school warm geleverd, slechts 4 procent van alle basisscholen heeft een eigen schoolkeuken. In de toekomst zou de toelevering door externe bedrijven uitgebreid kunnen worden, aldus Pattyn.

En wie zal dan zorgen voor het opscheppen en verdelen van de maaltijden? ‘Daarvoor zal extra personeel worden gezocht’, aldus Pattyn. ‘We denken dan aan ondersteunend personeel, flexi-jobbers.’ Of die met de huidige krapte op de arbeidsmarkt makkelijk gevonden zullen, worden is een ander gegeven.

Expert Wim Van Lancker: ‘Met de N-VA zal de armoede opnieuw stijgen’

Budget

Uit het onderzoek naar de lege brooddozen blijkt dat de ouders zelf voorstellen om een betaalbare prijs te hanteren voor zo’n gezonde maaltijd op school. Voor de ouders betekent dat een prijs tussen 1 en maximum 3 euro voor een warme maaltijd. Uit de bevraging bij scholen bleek dat een gemiddelde warme maaltijd nu 4 euro kost.

Vooruit wil de gezonde warme maaltijden op school gratis aanbieden. Daarmee knoopt het aan bij het beleid van wijlen voorzitter Steve ‘Stunt’ Stevaert, die zich zeer populair maakte met zijn ‘gratis-politiek’. Volgens Vooruit zal het de Vlaamse overheid jaarlijks 260 miljoen euro kosten als elke basisschool voorziet in gratis gezonde maaltijden.

Pattyn van Vooruit: ‘Voor de berekening van de kostprijs zijn we ervan uitgegaan dat zo’n maaltijd 2,65 euro kost per kleuter, en 2,95 euro per kind in de lagere school. We zijn er ook van uitgegaan dat 85 procent van de kinderen ingaat op het aanbod, want het is niet verplicht en alle kinderen zijn ook niet altijd op school. En zo komen we aan de 260 miljoen euro per jaar. Dat is inderdaad het budget alleen voor de maaltijd, de kostprijs om het op het bord te scheppen en te verdelen zit er niet in.’

Wim Van Lancker maakt zelf een vlugge berekening: ‘Voor België wordt de kostprijs voor gratis schoolmaaltijden voor alle kinderen in armoede geschat op 0,8 procent van de onderwijsuitgaven. Uitgaand van eenzelfde verhouding tussen de gewesten komt dat voor Vlaanderen op ongeveer 120 miljoen. Dat is alleen voor de kinderen in armoede, als je alle kinderen een gratis schoolmaaltijd wil geven mag je dat vermenigvuldigen met een factor 10, en kom je op ongeveer 1,2 miljard per jaar.’ Dat is heel wat meer dan Vooruit budgetteert.

Van Lancker wijst erop dat het Gentse project ‘Lekkers op school’ aan een kostprijs komt van 700 euro per leerling per jaar. ‘Als je uitgaat van dat bedrag en als je weet dat er 724.000 leerlingen zitten in het kleuter- en lager onderwijs, dan kom je uit op ongeveer 506 miljoen euro.’ Dat is nog steeds bijna het dubbele dat Vooruit naar voren schuift.

Dagelijkse rush

De vraag is ook of die gezonde maaltijden voor iedereen gratis op school hoeven te zijn. ‘Nee’, zegt Van Lancker, ‘dat moet niet gratis voor iedereen zijn, maar hoe ga je een onderscheid maken wie wel en wie niet moet betalen? We hebben geen instrument om de meest kwetsbare mensen in onze samenleving te identificeren. Het wordt dus moeilijk om daarin een onderscheid te maken.’

‘Als je gratis schoolmaaltijden aanbiedt voor kinderen die dat echt nodig hebben, kan dat moeilijk anders dan op universele basis, om stigmatisering te vermijden’, aldus ongelijkheidsexpert Ive Marx (UAntwerpen) op X. ‘Maar dat kan maar een verstandige inzet van publieke middelen zijn als er voldoende behoeftige kinderen zijn. Quod non.’

Bij Vooruit heet het dat ze met de gratis schoolmaaltijden de kansarmoede willen aanpakken, ‘maar op die manier willen we ook de gezondheid van elk kind verbeteren. En dat het voor iedereen gratis is, ook voor de mensen die zich het wel financieel kunnen permitteren om voor die schoolmaaltijd te betalen? Als het bij hen zorgt voor gemoedsrust en een makkelijkere organisatie van het gezinsleven in de dagelijkse rush naar het werk, is dat voor ons ook veel waard.’

Ive Marx noemt dat ‘onder het mom van beleid voor de zwaksten electoraal scoren bij de reeds goede bediende en op vlak van nutritie niet meteen behoeftige middenklasse. Maar goed, het is verkiezingstijd.’