‘Goedele Liekens en The Economist vergissen zich: het cordon sanitaire moet blijven’

Vrijdagavond. Een heftig gesprek op het terras van een restaurant in Borgerhout. De vertwijfeling is groot: op wie kunnen we nog stemmen? Is er nog één partij waarvoor we op 9 juni voluit kunnen gaan, zonder wasknijper op de neus? De ontevredenheid is schrikbarend. Misschien, oppert iemand, moeten we toch eens het Vlaams Belang laten meebesturen, ‘zodat we er daarna vanaf zijn’? Trouwens, het cordon sanitaire, dat is toch niet democratisch?

In de grote democratie-enquête die Knack en het Franstalige zusterblad Le Vif in dit nummer presenteren is er expliciet naar het cordon sanitaire gepeild. Dat cordon is de afspraak onder partijen om niet samen met het Vlaams Belang te besturen. We legden 1012 Belgen de volgende stelling voor: ‘een cordon sanitaire is essentieel voor de democratie’. Maar liefst 53 procent van de Vlamingen is het níét eens met die stelling.

Het was Goedele Liekens, seksuologe en parlementslid voor de Open VLD, die in een zomerinterview in Het Laatste Nieuws de gedachtegang van een aantal tegenstanders van het cordon verwoordde: ‘Schrijf maar op: “Ja. Een cordon is niet democratisch.” Ik vind niet dat je een partij kunt uitsluiten, nog voor je ermee hebt gepraat.’

Strikt genomen is dat onzin: er is niets ondemocratisch aan de beslissing om met bepaalde politici of bepaalde partijen niet te besturen. Het is democraten zelfs toegestaan om gesprekken met andersdenkenden te weigeren, al staat het iedereen vrij om dat een slecht idee te vinden.

Het cordon is perfect democratisch, maar het staat wel onder druk. Dit weekend bracht zakenkrant De Tijd een grote reportage over de groeiende populariteit van extreemrechts in het bedrijfsleven: ‘Het Vlaams Belang is onder ondernemers geen taboe meer’, liet een Vlaamse entrepreneur noteren. Enkele weken geleden stelde het liberale Britse opinieblad The Economist dat het misschien toch geen slecht idee zou zijn als ‘hard right’ partijen worden opgenomen in het bestuur van sterk naar rechts zwenkende landen. ‘Hard right’ is min of meer te vertalen als ‘radicaal-rechts’, wat steeds meer de term ‘extreemrechts’ vervangt – an sich al een veeg teken. Het blad haalde het succes van de Duitse AfD aan, van presidentskandidate Marine Le Pen in Frankrijk, van de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Op sommige plekken, aldus The Economist, is het cordon sanitaire ‘contraproductief’. En radicale partijen zoals Meloni’s Fratelli d’Italia, de Finnenpartij en de Zweden-Democraten zouden ‘pragmatischer’ geworden zijn door mee te besturen.

Het zijn geen onzinnige argumenten, maar Goedele Liekens en The Economist vergissen zich: het cordon sanitaire moet blijven. Natuurlijk is het niet ondenkbaar dat het Vlaams Belang na een deelname aan de macht een flinke pandoering tegemoet gaat in de verkiezingen daarna. Maar is de prijs voor een nederlaag van het Vlaams Belang dat zijn programma goeddeels moet worden overgenomen? Waar zit dan de winst?

Er is, ten tweede, niet alleen geen winst bij het opgeven van het cordon, er is ook een risico. Ja, ook mét het cordon is iedereen een eind in de richting van het Vlaams Belang opgeschoven, dat klopt. Maar de niet-extremistische partijen hebben al bewezen dat ze zich aan de mensenrechten en de andere democratische spelregels houden zodra ze aan de macht zijn. Bij het Vlaams Belang laat de voorgeschiedenis van de partij daar toch enige twijfel over bestaan. Vooral in noodsituaties – en die waren er de afgelopen jaren wel meer – hebben partijen de gewoonte om terug te vallen op hun diepste reflexen. Zeker bij langdurige deelnames aan de macht valt daar weinig goeds van te verwachten.

Maar het derde argument voor het cordon blijft het sterkste van allemaal: als democratische politicus ga je niet in een coalitie met Vlaams Belang zitten omdat je ethische principes dat niet toestaan. Morele gronden volstaan om geen zaken te doen met extreemrechts. Je kunt niet een beetje niet-racistisch zijn.

Soms lijkt de ruk naar extreemrechts, die in zo veel Europese landen zichtbaar wordt, een fataliteit, een noodwendigheid waar de democratie weinig tegen vermag. Als daar al iets van aan is, dan is dat nog altijd geen reden om aan de kant te gaan staan en toe te kijken. Juist vandaag blijft de democratie, met haar diepe respect voor mensenrechten, iets om vurig voor te strijden. Dat lukt beter met een cordon dan zonder.