Bart De Wever (N-VA) zal geen minikabinet leiden. Daardoor verdwijnt een stok achter de deur voor de flaminganten om een staatshervorming door te duwen. Andere scenario’s dringen zich op en daarbij komen het Vlaams Belang, de Open VLD én de PS weer in het spel.
Preformateur Bart De Wever (N-VA) beoogt niet langer een minikabinet, maar onderhandelt voor een volwaardige federale regering. Daarmee sneuvelt zijn verkiezingsbelofte die als doel had om druk op de ketel te houden voor een staatshervorming. Na twee jaar zou De Wever zo’n kabinet met beperkte bevoegdheden opblazen als er geen staatshervorming bereikt zou zijn.
Welke mogelijkheden zijn er om een stap richting confederalisme te zetten zónder de tweederdermeerderheid die nodig is om de grondwet te wijzigen?
Bart Maddens: Ik zie daarvoor twee scenario’s. In een eerste scenario installeer je een informele confederale ministerraad bestaande uit de volledige Vlaamse en Waalse regering. De ‘echte federale regering’ is dan een soort rubberstamp-regering (een instelling met aanzienlijke juridische maar weinig feitelijke macht, nvdr) die alleen bekrachtigt en uitvoert wat de deelstaten onderling afspreken. De Vlaamse en Waalse minister-president bepalen dan de federale agenda. Dat is feitelijk confederalisme zonder aanpassing van de grondwet. Je zou op die manier bijvoorbeeld een fiscale hervorming kunnen uitwerken, omdat die ook een impact heeft op de financiering van de deelstaten.
Een tweede scenario is bicefaal of tweehoofdig federalisme. De federale regering maakt dan verschillende regels voor het Vlaamse en het Waalse Gewest, bijvoorbeeld op het vlak van werkloosheidsuitkeringen. Of het kan ook driehoofdig (tricefaal) als er ook voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest andere regels komen. Al kun je met zo’n beleid botsen op grondwettelijke limieten. Kun je het maken dat iemand puur omdat hij in Wallonië woont meer of minder sociale rechten krijgt dan iemand die toevallig in Vlaanderen woont? Het gelijkheidsbeginsel komt dan onder druk.
‘De Vlamingen zullen niet zo happig zijn om Brussel nog een keer te herfinancieren als daar niets substantieels tegenover staat.’
Geldtransfers dienen vaak als smeerolie voor een staatshervorming. Kan de ontspoorde Brusselse begroting een opportuniteit bieden?
Maddens: De dramatische situatie in Brussel kan een hefboompje zijn, ja. De vraag om federaal geld om metrolijn drie af te werken, zal onvermijdelijk komen. Waarom een hefboompje en geen hefboom? Omdat Brussel een heel complexe kwestie is. De Vlamingen zullen niet zo happig zijn om Brussel nog een keer te herfinancieren als daar niets substantieels tegenover staat. En met institutionele eisen komen ook de taalgesplitste kieslijsten en het hele Brusselse evenwicht op tafel.
De PS komt mogelijk in de Brusselse regering, maar speelt federaal en Waals niet mee. Dat vermindert de kans op een klassieke staatshervorming met tweederdemeerderheid?
Maddens: Ja, want als oppositiepartij in het Waalse Gewest en de Franse Gemeenschap zal de PS de meerderheidspartijen MR en Les Engagés geen plezier gunnen. Extra geld dat daarnaartoe stroomt, als deel van een grotere staatshervorming, is voor de PS nu geen optie.
Bovendien komt de Arizonacoalitie (MR, Les Engagés, Vooruit, CD&V en N-VA, nvdr) samen met de PS aan 97 zetels (ervan uitgaand dat Alexia Bertrand voor de Nederlandse taalgroep kiest) en dus nog altijd drie zetels tekort voor een tweederdemeerderheid (100 van de 150 zetels in de Kamer, nvdr). Voor een klassieke staatshervorming zul je dus ook nog de Open VLD of Groen erbij moeten betrekken. Dat is niet onmogelijk, maar ook niet evident.
Grondwetspecialist: ‘De Wever zal nooit een grotere kans krijgen om het land in een nieuwe plooi te leggen’
Is er nog een andere manier om een tweederdemeerderheid te halen?
Maddens: Als voldoende partijen zich onthouden kan het ook. Stel dat het Vlaams Belang (20 zetels) en de Open VLD (8 zetels) zich onthouden, dan blijven er nog 122 zetels over. De Arizonacoalitie komt dan bijna aan een tweederdemeerderheid (81 zetels op 122). Die optie houdt een impliciete medewerking van het Vlaams Belang in. Dat zal over de taalgrens gevoelig liggen. Zo’n staatshervorming zal dan geen Vlaamse toegevingen mogen omvatten, want anders zal het Vlaams Belang die niet aanvaarden.
‘Als grootste partij in de regering en met De Wever als premier zal de N-VA natuurlijk wel de agenda kunnen bepalen.’
Over een afschaffing van de Senaat zouden de Arizona-partijen het aan de onderhandelingstafel van De Wever eens zijn. Ook daarvoor is een tweederdemeerderheid nodig.
Maddens: Ja, de afschaffing van de Senaat kan bijvoorbeeld als de nieuwe regering een ontwerp tot herziening van de grondwet voorstelt en als dat bij wonder raakt goedgekeurd omdat de Open VLD en het Vlaams Belang zich onthouden. Zo kan een belangrijk symbool van België sneuvelen. Maar dat zal ook wel weerstand oproepen.
Dus om de Senaat af te schaffen zal De Wever moeten onderhandelen met het Vlaams Belang?
Maddens: Ja, achter de schermen zal De Wever daarvoor allicht met het Vlaams Belang praten. Zonder voorafgaand overleg hopen dat het Vlaams Belang zich als bij wonder zal onthouden, lijkt me niet realistisch. De Wever en Tom Van Grieken (partijvoorzitter Vlaams Belang, nvdr.) hebben elkaar ontmoet in het kader van de Vlaamse regeringsvorming. Het is best mogelijk dat De Wever al een keer zo’n ballonnetje heeft opgelaten in die gesprekken.
Het is natuurlijk wel zeer delicaat, want als Tom van Grieken dat laat uitlekken, is het natuurlijk om zeep. Bij de kop ‘De Wever vraagt Vlaams Belang om medewerking voor staatshervorming’ steigeren de Franstaligen én de andere Vlaamse partijen.
Tot slot, zal De Wever op termijn zijn eventuele regering laten vallen als er communautair te weinig schot in de zaak zit?
Maddens: Dat is een moeilijk dilemma voor de N-VA. Toen die partij in 2018 de regering liet vallen over het Marrakech-pact is dat slecht uitgedraaid. Meestal is het zo dat de partij die de stekker uittrekt de verkiezingen verliest. Als grootste partij in de regering en met De Wever als premier zal de N-VA natuurlijk wel de agenda kunnen bepalen.
In het regeerakkoord van Vivaldi stonden veel concrete zaken omtrent staatshervorming, maar er is niets van in huis gekomen. Enerzijds omdat de CD&V nooit met de vuist op tafel heeft geklopt, anderzijds omdat premier Alexander De Croo (Open VLD) liet betijen. Dat zal met de N-VA nu niet gebeuren.
Grondwetsspecialist Karel Reybrouck: ‘Iedereen wil homogene bevoegdheden, maar dat lukt niet’
Verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier