‘Geef Socrates een kans en red de verkiezingsshow’

‘De klassieke verkiezingsshows en debatten zouden mensen moeten informeren, maar hebben soms een averechts effect’, schrijft Thomas Vervisch. Een oplossing voor dat probleem vindt hij in het werk van de Griekse filosoof Socrates.

Straks komen de verkiezingsshows er opnieuw aan. Verkiezingsshows zijn er om mensen te informeren. Zeker nu, aan de vooravond van de moeder aller verkiezingen, is dit geen overbodige luxe. Jammer genoeg hebben die shows soms het averechtse effect: in het beste geval voeden ze het populisme, in het slechtste geval wakkeren ze de antipolitiek aan. Er is echter een alternatief. Al in de 5^de eeuw v.Chr. had Socrates door wat het negatief effect was van verkiezingsdebatten voor de Griekse democratie. Zijn oplossing: vervang debatteren door dialogeren.

In aanloop naar de verkiezingen gingen een paar van mijn klassen kijken naar een debat tussen de politieke kopstukken. Tijdens de nabespreking in de klas viel er een kritische blik te bespeuren bij veel van mijn leerlingen. Eén van mijn leerlingen vatte het als volgt samen: ‘Meneer, het was alsof we aan het kijken waren naar een ruzie tussen peuters die aan het bekvechten waren over wie nu de mooiste broek of jas aan had’. Een andere leerling bleef vriendelijker en hield het op: ‘het was nogal hectisch’.

Dat het debat voor velen overkwam als geruzie tussen peuters heeft niet enkel en alleen te maken met de protagonisten – onze politici die stemmen moeten ronselen. Het heeft ook te maken met het format: het debat. Een debat nodigt namelijk uit tot peutergedrag. Een welles-nietes spelletje waarbij retorica niet wordt geschuwd en alle ‘truken’ van de foor aangewend worden om de ander stokken in de wielen te steken en zelf met de pluimen te gaan lopen. Deze analyse steunt niet op antipolitiek sentiment, maar verwijst naar de bedroevende realiteit van veel debatten.

Socrates, in de 5de eeuw v.C. al een fervent voorstander van de Griekse democratie, zou zich omdraaien in zijn graf mocht hij al die sofisterij moeten aanschouwen. De sofisten waren rondreizende geleerden die zich lieten betalen om de zonen van de Griekse elite de knepen van de retorica aan te leren, zodat zij op de agora met gemak mensen konden overtuigen van hun gelijk. Hun taak wordt nu overgenomen door communicatiegoeroes die politici klaarstomen voor elk publiek optreden. Het doel was en blijft echter hetzelfde: debatten winnen en stemmen ronselen.

Socrates zelf had een andere aanpak. Hij hield dialogen in plaats van te debatteren. En dat is iets helemaal anders. Het heeft niets van doen met een welles-nietes spelletje om gelijk te halen, maar alles met samen tot meer kennis komen en problemen oplossen. Een Socratische dialoog is bijgevolg coöperatief en niet competitief: je vormt samen een onderzoeksgroep. Dus niet tégen elkaar, maar mét elkaar.

Betweters en koppigaards waren dan ook niet welkom bij Socrates’ dialogen. Dat staat in schril contrast met onze hedendaagse verkiezingsdebatten: daar gaat het net om gelijk halen en krijgen, want je verkiezingsresultaat hangt ervan af. Hoe koppiger en hoger je van de toren blaast, hoe beter. De vraag is of dat de kern moet zijn van onze democratie?

Misschien moeten we Socrates volgen en onze verkiezingsdebatten vervangen door verkiezingsdialogen. Is het niet frappant dat we politici onze stem geven op basis van competitieve vaardigheden zoals het winnen van een debat – by all means? Dit terwijl we vanaf de dag na de verkiezingen net het tegenovergestelde van onze politici verwachten: coöperatieve vaardigheden zoals samenwerken, compromissen sluiten, perspectiefwisseling, enz. die moeten leiden tot het omgekeerde van een competitief debat: afstappen van het eigen grote gelijk en gezamenlijk beleid voeren.

Vandaar deze oproep. Durven onze media afstappen van het geijkte format van de klassieke verkiezingsdebatten? Toets politici en partijen niet langer op hun debating skills. Dat is irrelevante informatie voor de kiezer: in de regeerperiode die erop volgt hebben ze deze skills namelijk niet meer nodig. Integendeel, ze werken averechts en leiden alleen maar tot kibbel-kabinetten.

Organiseer daarentegen Socratische verkiezingsdialogen. De burger zal u dankbaar zijn omdat het de burger een veel duidelijker beeld geeft van wie bij machte is om naar anderen te luisteren, tot compromissen te komen, samen te werken. Tijdens zo’n dialoog kan de burger de politici evalueren op wat er echt toe doet in de politiek: geen verkiezingen winnen, maar beleid voeren. Geen competitie maar coöperatie. Geen polarisatie maar verbinding.

Politici zullen hier niet voor staan te springen. Populistische en extreme partijen en politici zullen namelijk door de mand vallen in plaats van te scoren. Men zal afkomen met het tegenargument dat de democratie nu eenmaal het georganiseerd meningsverschil is, en dat het dus af en toe hard tegen onzacht moét zijn. Maar dat is een drogreden. Via een Socratische dialoog organiseer je het meningsverschil ook, maar op een constructieve manier. De debatten die we nu kennen zijn daarentegen helemaal niet constructief maar eerder destructief: ze monden uit in bekvechten en voeden zowel het populisme als de antipolitiek. We hebben dus niets te verliezen.

Bij deze, beste media, steek eens een verkiezingsshow in elkaar met Socrates in gedachten. Of vraag hulp aan mijn leerlingen, die leren namelijk al op jonge leeftijd hoe constructief en open te dialogeren met elkaar. Iets wat onze politici stilletjes aan verleerd zijn.

Thomas Vervisch is leerkracht filosofie en filosoof (UGent).