Expert Wim Van Lancker: ‘Met de N-VA zal de armoede opnieuw stijgen’

Sommige programmapunten van de N-VA, zoals de uitkeringen en leeflonen flink korten, zijn misschien hardvochtig of asociaal, maar zullen de partij geen stemmen kosten, gelooft armoede-expert Wim Van Lancker (KULeuven).

De doorrekening van de verkiezingsprogramma’s door het Federaal Planbureau laat toe om de impact op de eigen portemonnee van de verschillende partijprogramma’s te vergelijken, maar geeft ook inzicht in onderliggende maatschappijvisies. Zo vindt de N-VA het huidige stelsel van uitkeringen en sociale voorzieningen te genereus. De partij wil er dan ook substantieel de bijl inzetten.

De N-VA liet het Planbureau harde bezuinigingsmaatregelen doorrekenen, die vooral mensen treffen die voor hun inkomen op de overheid zijn aangewezen. Zo wil de partij de leeflonen en werkloosheidsuitkeringen bevriezen door ze op zijn minst tijdelijk niet meer te indexeren. Verder moet de toegang tot het leefloon strenger en moeten de werkloosheidsuitkeringen na één jaar worden stopgezet (of na maximaal 2 jaar voor wie een opleiding volgt voor een erkend knelpuntberoep). Samengeteld moeten die bezuinigingen jaarlijks zo’n 3 miljard euro opleveren.

In vergelijking met de plannen van andere partijen valt op dat, in mindere mate bij Open VLD, maar vooral bij de N-VA de armste inkomensgroepen de dupe dreigen te worden. Het laagste inkomensdeciel – dus de 10 procent laagste inkomens, waarin doorgaans werklozen en leefloners zich bevinden – zou met het N-VA-verkiezingsprogramma 122 euro per maand moeten gaan inleveren. Het hoogste inkomensdeciel krijgt er 112 euro bij.

De N-VA wil de kloof tussen mensen die werken en niet-werken vergroten, niet op de eerste plaats door hogere lonen, maar door lagere uitkeringen. Wat vindt u daarvan als armoede-expert?

Wim Van Lancker: Het doel van een werkloosheidsverzekering is ervoor zorgen dat mensen die werkloos worden niet onmiddellijk in armoede belanden en op zijn minst gedurende enige tijd hun levensstandaard kunnen behouden. De afgelopen twintig jaar zijn de werkloosheidsuitkeringen, maar ook het leefloon en nog een aantal andere uitkeringen, stelselmatig uitgehold. Daardoor is het armoederisico voor bijvoorbeeld werklozen spectaculair omhoog gegaan, terwijl het algemene armoederisico in België relatief stabiel bleef. In 2019 kampte de helft van de werklozen met een armoederisico. De regering-De Croo heeft een aantal uitkeringen wél verhoogd, boven op de index. Die opwaardering wil de N-VA opnieuw tenietdoen vanuit de gedachte: als je de sociale bescherming van werklozen en leefloners afbouwt, wordt werken als vanzelf weer aantrekkelijker. Zonder dat je iets aan de laagste lonen hoeft te doen.

Twijfelt u aan uw stemtest? Knack lanceert de Stemtest-check

De N-VA krijgt nu het stempel van een hardvochtige, asociale partij, die arme mensen dieper in de armoede wil duwen. Is dat niet lastig, denkt u, voor een partij die ook graag een volkspartij wil zijn?

Van Lancker: Nee, dat denk ik niet. Werklozen zijn niet populair. Dat komt ook doordat politieke partijen zoals de N-VA al jaren alles uit de kast halen om werkloze mensen neer te zetten als profiteurs die gewoon niet willen werken. Heel veel burgers zijn het daarmee eens. Dus korten in de uitkeringen, strenger toezien op wie er recht op heeft – dat zal je in Vlaanderen niet veel stemmen kosten. Uit enquêtes over hoe mensen denken over sociale bescherming, blijkt telkens weer dat vooral de pensioenen populair zijn. Het mag dan ook niet verbazen dat de N-VA-plannen voor de pensioenen veel minder radicaal ogen. We gaan namelijk allemaal een keer met pensioen, maar leeflonen en werkloosheidsuitkeringen zijn zaken waarvan veel mensen het belang niet meer inzien. Omdat het risico op werkloosheid in Vlaanderen sterk geconcentreerd zit bij specifieke, kwetsbare profielen: laagopgeleide mensen, migranten. Voor een Vlaamse middenklasser is de kans om werkloos te worden niet heel groot. Als dat wel het geval is, zoals tijdens de coronapandemie, komt de overheid onmiddellijk met zwaar geschut en maatregelen die ook heel effectief en succesvol waren.

Volgens het Planbureau zal het armoederisico in België als gevolg van de N-VA-maatregelen van 11,2 procent nu naar ruim 13 procent stijgen.

Van Lancker: De laatste jaren kwam er voor het eerst sinds decennia een neerwaartse knik in de armoedecijfers en het algemene armoederisico. Omdat veel meer mensen aan het werk zijn gegaan. En dankzij de verhoging van een aantal minima in de werkloosheids- en ziekteverzekering, boven op de indexeringen en welvaartsaanpassingen, door de regering-De Croo. Dat zie je dus meteen in de cijfers: zo’n beleid heeft een directe impact op de levensstandaard van mensen die daarop een beroep moeten doen. Als je zoals de N-VA wilt korten en verstrengen, zal het armoederisico voor die groepen onmiddellijk opnieuw gaan stijgen. Ik zie bij de N-VA ook geen flankerende maatregelen die dat effect kunnen compenseren. Men zegt gewoon en redelijk bot: het leefloon moet omlaag. Maar als mensen uit het laagste inkomensdeciel 122 euro per maand zouden moeten inleveren, gaat de armoede opnieuw stijgen. Dat staat als een paal boven water.

Maar kan het ook niet helpen in de zin die de N-VA voor ogen heeft, namelijk dat lagere uitkeringen mensen wel zullen aansporen om te gaan werken?

Van Lancker: We zitten met een gigantische arbeidsmarktkrapte. Er zijn meer vacatures dan er werkzoekenden zijn. Men breekt zich nu het hoofd over manieren om mensen die eigenlijk niet werkzoekende zijn, de inactieven, weer aan het werk krijgt. Dus wat denken partijen met het korten van de werkloosheidsuitkeringen te bereiken? Een kei kun je niet stropen, hoe moeilijk je het mensen ook maakt. Er zullen andere hervormingen en een langetermijnstrategie nodig zijn om werkzoekenden en leefloners naar de arbeidsmarkt te begeleiden. Hoe langer iemand in armoede leeft, hoe moeilijker het bovendien is om daar weer uit te raken. Je hebt als samenleving absoluut geen belang bij meer mensen in armoede. Ook niet als je het zuiver macro-economisch bekijkt. Armoede is duur voor de overheid – de gevolgen opvangen, daar hangt een groot prijskaartje aan.

De N-VA, zo blijkt uit de maatregelen die de partij aan het Planbureau bezorgde, wil het leefloon ook afhankelijk maken van zaken als taalkennis en het volgen van een inburgeringscursus. Wie niet over de vereiste taalkennis beschikt, zou het met maar liefst 33 procent minder leefloon moeten doen.

Van Lacker: Dat past in een in Vlaanderen dominant discours over de integratie van nieuwkomers. We moeten streng zijn, ze moeten de taal leren, zo niet, dan gaan we ze financieel straffen. Maar ook dat gaat helemaal voorbij aan het doel van een leefloon en de context waarin mensen in ons land aankomen. Wat wil je daar ook mee bereiken? Kwetsbare mensen die hier pas zijn en de taal niet kennen nog kwetsbaarder maken? Hoe gaat dat hun integratie bevorderen? Dat is weer een typisch ideologisch gemotiveerd ideetje dat inspeelt op antimigrantensentimenten, zonder dat er evidentie bestaat dat het kan werken of tot een beter beleid leidt. Ga je nu ook aan OCMW’s vragen om taaltests te organiseren? Ga je mensen die nu eenmaal recht hebben op sociale bescherming, die bescherming deels ontzeggen met de boodschap: je moet eerst naar de avondschool om de taal gaan leren? Dat slaat nergens op.