‘Er zit defaitisme in onze weigering om extreemrechts nog extreem te noemen’

Zou Barbara Pas onlangs nog met Voka gebeld hebben? Op het Vlaams Belang-congres van afgelopen weekend blies Vlaanderens favoriete partij traditiegetrouw koud (in de saaie congresteksten) en warm (met live haatspraak als ‘crimineel importgespuis’) over migratie. Federaal fractieleidster Pas zei stellig: ‘Er is niet één onderdeel van de samenleving dat de prijs voor het gefaalde asielbeleid níét betaalt.’ Zinnen met dubbele ontkenningen – waar was de copywriter? – behoren niet tot het vaste repertoire van het VB. Onzin verkopen wel.

Of de héle samenleving profiteert van de instroom van soms zeer laaggekwalificeerde migranten, is twijfelachtig. Ongeschoolden, bijvoorbeeld, krijgen er ongewenste concurrenten bij. De meeste studies houden het erop dat migratiegolven op korte termijn reële kosten meebrengen – aan opvang, aan allerhande andere sociale voorzieningen, aan aandacht van politici. Ze doen zeker ook een beroep op het aanpassingsvermogen van de Belg die hier al woonde. Maar voor de hogere middenklasse is de return al iets sneller zichtbaar – of wie dacht u dat uw Deliveroo-hap komt brengen of de afwas doet in de taverne met grootmoeders keuken? Op lange termijn krijgen we al helemaal een ander verhaal, zeker als er krapte is op de arbeidsmarkt en de binnenlandse economie vervelend begint te sputteren. Geen organisatie die dat beter weet dan Voka. Onze werkgevers dringen er aldoor op aan – zichtbaar en in het verborgene – om meer migranten op onze arbeidsmarkt toe te laten. Of zijn onze ondernemers geen onderdeel van de Vlaamse samenleving?

Het kan niet ontkend worden, de soap met de Open VLD-coryfeeën van de afgelopen weken ging recht naar het hart van onze verontwaardigingsindustrie. Opportunisme, hypocriet theater, hand- en spandiensten: het leken net mensen. En nee, vertrouwenwekkend was het ook écht allemaal niet. Gwendolyn Rutten is naar alle waarschijnlijkheid de juiste vrouw op de juiste plaats in de Vlaamse regering, maar in een snel verrechtsende omgeving werkt de draaikonterij van de blauwe clanleden als een brandversneller. Maar als zij de brandversnellers zijn, waar zit dan de brand?

‘Crimineel importgespuis’ is geen neologisme dat aan het werk van Guido Gezelle doet denken – al zijn er vandaag zwarte kabotsekens genoeg – maar toch is de kreet, voor wie geïnteresseerd is in perfiditeit, geen oninteressante vondst. De toornige tournure past perfect in dat andere hypocriet theater, dat van het Vlaams Belang. Iedereen weet dat die partij sinds de komst van maatpakextremist Tom Van Grieken aan een schoonmaakoperatie bezig is, die vooral de façade moet doen blinken voor het Vlaamse centrum. De concurrenten van de N-VA, die tegenwoordig snel onder de indruk zijn van extreemrechts, vinden dat Van Grieken de Kärcher heeft bovengehaald. Bart De Wever zei onlangs ‘dat hij er nu wel mee begonnen is’.

Maar wie gelooft het Vlaams Belang nog, na tientallen jaren van vreemdelingenhaat? Met de verwijdering van Dries Van Langenhove is er bij het VB op de keper beschouwd niets veranderd. Of vindt u Sam Van Rooy echt minder gevaarlijk dan Filip Dewinter? ‘Crimineel importgespuis’ – de uitspraak is, jawel, van Van Rooy – laat logisch gezien de mogelijkheid toe dat er ook niet-criminele import zou zijn, waardoor het verwijt van racisme, waar het Vlaams Belang tegenwoordig zo vies van is, omzeild wordt. Maar zou er ook niet-crimineel importgespuis zijn? Of is dat gewoon een beetje nonsensicaal? En zit Van Rooy dan toch iets te suggereren – dat buitenlanders gespuis zijn, bijvoorbeeld – wat hij niet wil of mag of durft uit te spreken?

Er waart een spook door onze democratie en het heet ‘defaitisme’. Het zit in onze weigering om extreemrechts nog extreem te noemen. We noemen het Vlaams Belang vandaag ‘radicaal’ of ‘uiterst rechts’, of ‘far right’, maar niet langer extreem. Het zit ook in de overtuiging dat de overwinning van het Vlaams Belang een fait accompli is. Het defaitisme zit in het idee dat die overwinning ‘de gang van de geschiedenis’ is, zoals machtsmensen het achter de schermen noemen, en dat elk verzet daartegen nutteloos is, naïef, of wereldvreemd.

Het enthousiasme om de schijnheiligheid van traditionele partijen te ontmaskeren, van Groen tot de N-VA, is verdedigbaar. Het is deel van de democratische hygiëne. Maar het defaitisme sluipt ook in het minder breed uitsmeren van diezelfde schijnheiligheid bij het Vlaams Belang. Waarom blijft het zo stil? Omdat we niets anders verwachten? Is zwijgen dan toch een optie?