‘Waarvoor dienen al die debatten eigenlijk? Ik bedoel: elke keer weer dezelfde slogans, elke keer weer dezelfde meningsverschillen oprakelen. Geef mij dan liever een sterke leider, die het goed meent, om het land te leiden.’ Negentien jaar is hij, en nee, dit had ik niet zien aankomen toen ze me vroegen om een gastles over democratie te geven.
Een buitenstaander die op een maandagochtend het lessenrooster overhoop gooit om kort uit te leggen wat die vage democratie dan wel mag zijn: daar zouden ze niet op zitten wachten, dacht ik vooraf. De praktijk blijkt genuanceerder. Weerbarstiger ook. De leerlingen werken zowaar mee. Alleen verzandt de discussie over een sterke autocratische leider in ergernis over een dubbele maatstaf bij internationale conflicten. ‘België, een democratie? Sorry, waar was de democratie toen Amerika en Engeland in 2003 Irak aanvielen, met valse argumenten? Waar was de democratie toen hele gezinnen afgelopen winter in de vrieskou op straat moesten slapen? Waar is de democratie als Palestijnse kinderen worden vermoord?’
Waarom een les over democratie verder overbodig is? ‘Omdat hier meisjes in de klas zitten die op school hun hoofddoek niet mogen dragen. Omdat iedereen die racisme en discriminatie aanklaagt, wordt uitgelachen. Is dat een democratie?’
De 58 leerlingen die voor me zitten zijn niet representatief voor alle jongeren, maar tegelijk zijn ze geen zeldzame uitzonderingen. Vergelijkbare geluiden hoorde ik ook toen ik voor Knack de temperatuur ging meten bij leeftijdsgenoten. Ook zij liepen niet altijd even hoog op met de democratie. Dat is verontrustend. En tegelijk mag je die signalen niet naast je neerleggen.
Ja, democratie gaat over ratio: de scheiding der machten, eerlijke verkiezingen, vrije pers die de machthebbers kan bekritiseren, garanties voor minderheidsgroepen, belangrijke grondrechten zoals de vrije meningsuiting en zoveel meer.
Maar wat vaak vergeten wordt, is de emotie die de democratie aandrijft. De wil om te beslissen, om te leiden. Het geloof dat ondanks alle meningsverschillen beslissingen kunnen worden afgeklopt, voor het algemeen belang. Het dagelijkse streven naar een performanter systeem, in de wetenschap dat onderweg fouten gemaakt zullen worden. In de zekerheid dat zonder democraten een democratie wordt uitgehold. En met de hoop dat toekomstige generaties haar met vuur zullen verdedigen tegen ondemocratische krachten.
Emotie, dat is waar autocraten op kapitaliseren. Emotie, dat is wat nodig is om de democratie in haar eer te herstellen.
