Egbert Lachaert (Open VLD) wil leefloon schrappen van wie ‘onvoldoende moeite doet’

Wie ‘onvoldoende moeite doet’ moet ook zijn leefloon kunnen verliezen en terugvallen op ‘louter noodzakelijke, materiële steun’. Dat staat te lezen in het essay ‘Vrije mensen groeien’ van Open VLD-voorzitter Egbert Lachaert dat vrijdag is voorgesteld in Sint-Jans-Molenbeek en dat een pak voorstellen bevat, onder andere ook inzake onderwijs.

Wie zijn best doet, moet vooruit kunnen gaan in de samenleving en moet kunnen opklimmen op de sociale ladder. Maar die sociale ladder is een trapladdertje geworden en de ‘Belgian Dream’ is dringend aan herstel toe. Er moet ingegrepen worden, bijvoorbeeld in het onderwijs, waar er niet enkel leerplicht maar ook schoolplicht moet komen. Om werken meer te laten lonen, moet er ook een ‘plafond komen op de sociale voordelen voor niet-werkenden’.

Dat is de kern van het essay dat Open VLD-voorzitter Egbert Lachaert vrijdag voorstelde.

Na de Koude Oorlog en de val van de Berlijnse Muur leek het liberale model de bovenhand te halen, aldus Lachaert. Maar intussen zijn we van die ‘blauwe wolk afgetuimeld’ en staat de ‘liberale belofte van vrijheid en vooruitgang sterk onder druk’. Er is onzekerheid en onbehagen over grote uitdagingen, zoals migratie of de klimaatcrisis.  Om die uitdagingen het hoofd te bieden is niet minder liberalisme nodig, maar net meer, schrijft Lachaert: ‘Meer vrijheid, meer vooruitgangsoptimisme en meer verantwoordelijkheid’.

‘Van leerplicht naar schoolplicht’

Met zijn essay wil Lachaert, net als zijn voorganger Guy Verhofstadt met zijn burgermanifesten in de jaren ’90, de liberale ideologie aanscherpen. De Open VLD-voorzitter lanceert zijn essay in volle aanloop naar het partijcongres van de Vlaamse liberalen (12-14 mei) en op een moment dat zijn partij het slecht doet in de peilingen.

Om mensen opnieuw te doen geloven in groei en vooruitgang, moet de haperende ‘sociale lift’ hersteld worden, zegt hij. Lachaert noemt dat herstel zelfs ‘de allerbelangrijkste uitdaging die anno 2023 voor liberalen weggelegd is’. Het herstel begint volgens de Open VLD-voorzitter in het onderwijs.  De Vlaamse liberalen dringen al langer aan op een verlaging van de leerplicht van zes naar drie jaar om zo de onderwijskansen te vergroten. Maar als het van Lachaert afhangt, kan de onderwijskwaliteit ook beter gegarandeerd worden door de ‘omschakeling van leerplicht naar schoolplicht’. Minder in plaats van meer thuisonderwijs dus. ‘Ik zou het thuisonderwijs beperken tot kinderen die bijvoorbeeld om medische redenen enkel thuis les kunnen krijgen”, legt Lachaert uit.

Plafond op sociale voordelen

Daarnaast moet het verschil tussen werken en niet-werken groter worden, een liberale klassieker. ‘Er moet een plafond komen op de vele sociale voordelen die niet-werkenden kunnen combineren’, luidt het. Niet alleen de werkloosheidsuitkeringen moeten beperkt worden in de tijd, ook wie een leefloon krijgt, ‘kan niet ten eeuwige dage een vrijgeleide krijgen om passief te blijven’.

‘Een leefloon is een aanzienlijk bedrag dat gekoppeld is aan andere voordelen. Dan kom je aan bedragen die iemand aan de kassa van de Colruyt niet verdient. Dan mogen we toch ook vragen dat iemand met een leefloon zijn best doet, bijvoorbeeld om de taal te leren, om een job te  zoeken, om af te kicken van een verslaving? Wie dat blijft weigeren, kunnen we nog wel een dak boven het hoofd garanderen en onderwijs voor de kinderen, maar we moeten ook een sanctie inbouwen’, zo licht Lachaert zijn voorstel toe. 

Kleine ondernemingen

De Open VLD-voorzitter houdt in zijn essay ook een opvallend pleidooi voor een vrije markt met meer aandacht voor de kleine ondernemingen tegenover het model van dominante multinationals. Dat model van dominante multinationals ontspoort nu vaak in een markt van monopolies of oligopolies en dat zet de vrije concurrentie en de vrije keuze onder druk. Dat is volgens Lachaert ‘geen anti-ondernemersstandpunt’ maar net een pleidooi om de vrije markt en zelfstandige ondernemers te beschermen tegen ‘uitwassen’. 

Een andere liberale ‘evergreen’ is het pleidooi voor een slankere overheid. Concreet pleit Lachaert voor een verlaging van het overheidsbeslag met 10 procent en een 10 procent betere dienstverlening. Daarnaast moet het in de Grondwet opgenomen worden dat het overheidsbeslag onder de 50 procent moet blijven. Gaan we over die drempel, dan moet er een regel in werking treden ‘die bepaalde niet-essentiële dienstverlening opschort om overheidsuitgaven te verminderen’.

Begrotingskader voor deelstaten

Wat de staatshervorming betreft, pleiten de liberalen al langer voor een federatie met vier entiteiten (zonder gemeenschappen). Bij problemen of blockages krijgt de federale overheid de rol van “scheidsrechter’. In zijn essay gaat Lachaert nog een stapje verder. Hij trekt die logica door op budgettair niveau. Zo moet het federale niveau een begrotingskader kunnen opleggen aan de deelstaten. Voeren zij dat niet uit, dan krijgen ze niet hun volledige dotatie en gaat de overheid in gedeeltelijke ‘shutdown’ waarbij niet-essentiële diensten opgeschort worden en het personeel naar huis gestuurd wordt.

Het boek ‘Vrije mensen groeien: essay voor een sterkere samenleving’ is uitgegeven bij Ertsberg en ligt vanaf 12 mei in de boekhandel.