‘Als het in Ninove bij moslimpesten blijft, dan mag het Vlaams Belang het vergeten’

Met de eerste burgemeester in zijn 45-jarig bestaan schrijft Vlaams Belang geschiedenis. Maar was 13 oktober een succes? ‘Ninove is een troostprijs.’

‘U gaat mij geen depressie aanpraten’, zegt Tom Van Grieken tegen journalisten in Schoten, zijn thuisbasis. De Vlaams Belang-voorzitter wijst naar ‘de plusjes’ die in heel wat Vlaamse gemeenten achter zijn partij staan. Tijdens zijn toespraak, die veel vroeger op de avond valt dan bij de verkiezingen van 9 juni, lijkt het erop dat Guy D’haeseleer de sjerp grijpt in Ninove. Vlaams Belang, aldus Van Grieken, is dé winnaar van de lokale verkiezingen van 13 oktober.

Maar klopt dat?

Over Ninove bestaat er geen twijfel. Met 47,4 procent van de stemmen haalt Forza Ninove van D’haeseleer 18 van de 35 zetels binnen, een absolute meerderheid. Voor de eerste keer in het 45-jarig bestaan van het Vlaams Blok/Belang levert de uiterst rechtse partij een burgemeester.

De partij schrijft geschiedenis en dat gebeurt niet toevallig in Ninove, zegt politologe Laura Jacobs (UAntwerpen). ‘Daar kreeg je de perfecte samenloop van omstandigheden. Met D’haeseleer hebben ze een charismatische figuur die zes jaar geleden al burgemeester had kunnen worden. Bovendien is Vlaams Belang een sterk merk in de Denderstreek, wat ook bleek bij de Vlaamse en federale verkiezingen van 9 juni. Tot slot wordt Forza Ninove een handje geholpen door de methode-Imperiali, die de grootste partij bevoordeelt in de zetelverdeling.’

Walter Pauli analyseert de lokale verkiezingen: het politieke systeem overleefde zichzelf

Geen proficiat

Jacobs wil wel iets benadrukken. Wat D’haeseleer ook moge beweren, het cordon sanitaire is níét doorbroken. Dat zegt ook Jos Geysels, ex-Groen-parlementslid en een van de bezielers van het cordon. ‘De definitie van het cordon is heel eenvoudig: een vrijwillige afspraak tussen democratische partijen om niet samen te werken met een partij die niet beantwoordt aan de fundamentele grond- en mensenrechten.’

Die afspraak blijft voorlopig dus overeind, want Forza Ninove doet het op eigen kracht. In buurgemeente Denderleeuw krijgt het Vlaams Belang als grootste partij het initiatiefrecht om een meerderheid te zoeken. En ook in Middelkerke flirtte Jean-Marie Dedecker met een samenwerking met het Belang. ‘Denderleeuw en Middelkerke zijn eigenlijk belangrijker dan Ninove’, zegt Jacobs. ‘Als daar het cordon zou breken, heeft dat een grotere precedentswaarde.’

Het geval-Ninove bewijst dat het cordon werkt. Voorlopig loopt de enige weg naar de macht via een absolute meerderheid. De lat ligt enorm hoog, vindt Vlaams Belang-kopstuk Barbara Pas. ‘In een normale democratie was Guy al lang burgemeester. Ook ik heb een ongelooflijke overwinning behaald in Dendermonde, met 26,6 procent en meer voorkeurstemmen dan burgemeester Leen Dierick (CD&V). Ik heb zelfs nog geen proficiat gekregen.’ Volgens Pas toont Ninove dat een stem voor Vlaams Belang geen nutteloze stem is: ‘Uiteindelijk lukt het ons wel.’

Socioloog Mark Elchardus stelt zich al langer vragen bij het nut van het cordon. ‘Moeten we echt wachten tot Vlaams Belang ook elders absolute meerderheden behaalt? Het lokale niveau is het niveau bij uitstek om Vlaams Belang’ers te testen in een coalitie, om ze wat op te leiden en zo terug te keren naar een volwaardige democratie waar we een op de vijf kiezers niet op voorhand uitsluiten. ’

Familie Flodder

Guy D’haeseleer dankt zijn populariteit aan dienstbetoon in het Vlaams Huis, een volkscafé, waar hij mensen hielp met hun besognes, Ninovieters die zich in de steek gelaten voelden door het zittende college. Voor het eerst zal een Vlaams Belang’er niet alleen kritiek leveren van op de zijlijn, maar zelf de handen uit de mouwen moeten steken. In de woorden van minister van Staat Karel De Gucht (Open VLD): ‘Hij zal moeten bewijzen dat hij ook iets anders kan dan op café zitten.’

Volgens De Gucht, die de streek goed kent, heeft D’haeseleer geteerd op de zwakke sociale structuur in de gemeente van 40.000 inwoners. ‘Ik wil nog wel eens zien wat hij ervan bakt. Hij en zijn mensen hebben weinig tot geen ervaring. Bovendien zal hij zijn campagnevoorstellen moeten uitvoeren. Als mensen zien wat zijn beloftes in de praktijk betekenen, zouden ze zich wel eens van hem kunnen afkeren.’

Het is een bekend adagium, onder meer bij de N-VA: laat ze maar eens meebesturen. Geef Vlaams Belang’ers verantwoordelijkheid en ze zullen zichzelf ontmaskeren. Jos Geysels twijfelt aan die strategie. ‘Dat ze door deelname aan het bestuur verzwakt worden, blijkt niet uit Europees onderzoek. En de bewering dat de kiezers zullen inzien dat hun oplossingen luchtkastelen zijn, is ook twijfelachtig. De Bulgaarse politoloog Ivan Krastev zei het onlangs nog: een bepaald deel van de kiezers van extreemrechts beoordeelt zijn mandatarissen op een ongebruikelijke manier. Als hun politici iets niet gedaan krijgen, geven ze anderen de schuld.’

Geysels wijst naar de huidige Nederlandse regering, waar de PVV van Geert Wilders de plak voert. ‘Als we die regering beoordelen aan de hand van vertrouwde maatstaven, dan is ze een flop, de Familie Flodder aan de macht. PVV-minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber bakt er werkelijk niets van. Maar dat merk je niet in de opiniepeilingen, waar de PVV sterk blijft. Dat geeft stof tot nadenken.’

‘Zijn revanche maakt van D’haeseleer vandaag de gevaarlijkste politicus van ons land’

Missie geslaagd

Jacobs ziet Ninove als een moeilijke evenwichts­oefening. ‘De partij die tegen de elite is, wordt nu zelf deel van de elite. Dat het Belang geen compromis hoeft te sluiten met een andere partij is een voordeel. Maar dan nog kan ze op haar limieten botsen. In Italië en Oostenrijk zagen we al dat onervarenheid en interne onenigheid uiterst rechts parten kunnen spelen. Ninove wordt een laboratorium voor de competentie van het Belang.’

Elchardus spreekt van een enorme druk op de ploeg-D’haeseleer. ‘In zekere zin hebben zij de toekomst van het Vlaams Belang in handen. Ze zullen meer dan kritisch bekeken worden, misschien zelfs op een onheuse manier. Als ze misstanden kunnen rechtzetten en iedereen – ik benadruk: iederéén – het gevoel kunnen geven dat het samenleven erop verbetert, dan wordt het een succesverhaal voor de partij. Als het bij een rondje migranten en moslims pesten blijft, zoals halal schoolmaaltijden afschaffen, dan mag het Belang het vergeten.’

Maar was 13 oktober nu een succes? Karel De Gucht is stellig: ‘Het Vlaams Belang heeft geen goed resultaat behaald en daar ben ik blij om. In de meeste gemeenten in België wordt behoorlijk bestuurd, de mensen zijn vrij tevreden. Goed bestuur is de beste bescherming tegen extreme partijen als het Vlaams Belang en de PVDA.’

Barbara Pas spreekt dat tegen. ‘In 2018 hadden we 383 gemeenteraadsleden, nu 636. In 80 gemeenten zijn wij de tweede of derde grootste partij. Het Vlaams ­Belang is lokaal verankerd, missie geslaagd.’

Geen feest in Schoten

Maar toch. De verschillen tussen de uitslagen van 9 juni en die van 13 oktober zijn veelzeggend. In juni kwam het Vlaams Belang in bijna de helft (!) van de gemeenten als grootste partij uit de bus. Zeker met de nieuwe verkiezingsregels op lokaal niveau is dat van belang. Want de grootste partij krijgt twee weken lang het initiatiefrecht om een coalitie te smeden. Afgelopen zondag lukte dat voor het Belang alleen in Ninove en Denderleeuw. In grote steden als Antwerpen en Gent is het gewoon niet goed genoeg.

En ook in centrumsteden waar het Vlaams Belang stiekem hoopte op het einde van het cordon, valt het mee. Met bijna 18 procent in Sint-Truiden, 25 procent in Roeselare en 27 procent in Turnhout doet de partij het uitstekend op die plaatsen. Maar opnieuw: het cordon staat niet ter discussie.

Jacobs: ‘Ik denk dat ze oprecht tevreden zijn. De afschaffing van de opkomstplicht zorgde voor onzekerheid. Door de nieuwe spelregels werden in heel wat steden en gemeenten kartels gevormd, waarvan het Belang per definitie wordt uitgesloten. Ja, de partij is erop vooruitgegaan, maar zonder D’haeseleer was 13 oktober een mislukking geweest. Ninove is een troostprijs.’

Veelzeggend is Van Griekens eigen resultaat in Schoten. Zijn partij gaat fel vooruit, maar N-VA-burgemeester Maarten De Veuster blijft de grootste. Dat is misschien geen depressie waard, zoals Van Grieken zei, maar evenmin een reden tot feesten.

Afschaffing van de opkomstplicht: ‘Het maakt echt geen groot verschil voor PVDA of Vlaams Belang’